«Ο Ιππότης με δέρμα Τίγρη» του Ρουσταβέλι στα ελληνικά

Στην έκδοση 200 συλλεκτικών βιβλίων του μείζονος γεωργιανού ποιήματος «Ο Ιππότης με δέρμα Τίγρη» του Σότα Ρουσταβέλι, προχώρησε ο εγγονός του καθηγητή Εμμανουήλ Μηταφίδη (1893-1974), ο οποίος υπογράφει τη μία και μοναδική ελληνική μετάφραση του έργου, 40 και πλέον χρόνια από την ολοκλήρωση της και 850 χρόνια από τη γέννηση του σημαντικότερου Γεωργιανού ποιητή.

Με εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο εορτάστηκαν τα 850 χρόνια από τη γέννηση του Γεωργιανού ποιητή, Σότα Ρουσταβέλι, το έργο του οποίου «Ο Ιππότης με δέρμα Τίγρη» συνιστά κειμήλιο της γεωργιανικής λογοτεχνίας, αλλά και ένα από τα καλύτερα ποιήματα της παγκόσμιας ποίησης.

Στην Ελλάδα, ο εορτασμός αυτός συνέπεσε με την έκδοση της πρώτης ελληνικής μετάφρασης του ποιήματος, την οποία υπογράφει ο Έλληνας λόγιος και καθηγητής Εμμανουήλ (Μανόλης) Μηταφίδης (1893-1974), 50 χρόνια από την ανάθεση της μετάφρασης από το σοβιετικό καθεστώς και 42 χρόνια από την ολοκλήρωσή της. Ενα έργο που για σχεδόν μισό αιώνα είχε μείνει στο συρτάρι.

Το 1966, με αφορμή την επέτειο 800 χρόνων από τη γέννηση του Ρουσταβέλι, αναζητούσαν στη Σοβιετική Ένωση και άλλες σοσιαλιστικές χώρες έναν ειδικό, ο οποίος θα μπορούσε να αναλάβει τη μετάφραση στη νεοελληνική γλώσσα του μεσαιωνικού έπους «Ο ιππότης με δέρμα τίγρη» που συχνά χαρακτηρίζεται ως εθνικό ποίημα της Γεωργίας. Αυτή η έρευνα οδήγησε στην πόλη Σουχούμι και στον καθηγητή Μανόλη Μηταφίδη, ο όποιος ασχολήθηκε με το έργο της μετάφρασης του ποιήματος οκτώ ολόκληρα χρόνια.

Όπως αναφέρει στο σημείωμά του ο ίδιος ο μεταφραστής: «Χωρίς να έχω την ιδέα ότι μπόρεσα να μεταφέρω στην ελληνική όλο το μεγαλειώδες έργο του Ρουσταβέλη*, θα θεωρούσα τον εαυτό μου ευτυχή αν το έργο μου αυτό θα βοηθήσει το ελληνικό κοινό να γνωριστεί με το μεγάλο ποιητή του φίλου Γεωργιανικού λαού».

Το ποίημα «Ο Ιππότης με δέρμα Τίγρη» γράφτηκε στο τέλος του 12ου, αρχές του 13ου, την εποχή δηλαδή της μεγαλύτερης άνθισης του γεωργιανικού πολιτισμού και της φιλολογίας, είναι γραμμένο σε 15-16 σύλλαβους στίχους «σαϊρή», με ιαμβικό ρυθμό, ενώ έμεινε άθικτο και, είτε γραμμένο στο χέρι είτε αποστηθισμένο, πέρασε από γενιά σε γενιά.

Η κύρια ιδέα που αποτελεί τη βάση στο ποίημα του Ρουσταβέλι είναι η αιωνιότητα και ο θρίαμβος του καλού απέναντι στο πρόσκαιρο και τον περαστικό χαρακτήρα του κακού. Συγχρόνως υμνείται η αφοσίωση στην πατρίδα, η γενναιοφροσύνη, η πίστη στην αγάπη και στη φιλία.

Εκτενείς πληροφορίες για τον ίδιο τον Σότα Ρουσταβέλι δεν υπάρχουν. Από το ποίημα φαίνεται ότι ο συγγραφέας κατάγεται από διαλεχτή οικογένεια της εποχής του, γιατί έμπαινε ελεύθερα στο παλάτι και περιέγραφε τη βασιλική ζωή με μεγάλη ακρίβεια, όπως και ότι είχε μεγάλη μόρφωση, γνωρίζοντας καλά τις ανατολικές γλώσσες και τη λογοτεχνία τους, αλλά και την ελληνική και την αρχαία φιλοσοφία. Επίσης, στα αρχεία της Μονής του Σταυρού στα Ιεροσόλυμα αναφέρεται ότι ο Ρουσταβέλι πήρε μέρος στην ανόρθωσή της, ενώ εικάζεται ότι εκεί πέρασε τα τελευταία χρόνια του βίου του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, όμως, και η ζωή του μεταφραστή. Ο Μανόλης Μυταφίδης γεννήθηκε στην Αρτάκη του Μαρμαρά, αποφοίτησε με άριστα από το Ζωγράφειο Λύκειο της Κωνσταντινούπολης, γνώριζε άπταιστα ελληνικά, γαλλικά, τουρκικά, λατινικά και αρχαία ελληνικά, ενώ μεταβαίνοντας αργότερα στην Οδυσσό, προκειμένου να αποφύγει να θητεύσει στον οθωμανικό στρατό, ασχολήθηκε σοβαρά με την εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας.

Τα περισσότερα χρόνια της ζωής του ο Μηταφίδης τα πέρασε στην πόλη Σουχούμι της Αμπχαζίας, όπου εργάστηκε ως μεταφραστής και καθηγητής λογοτεχνίας, αναλαμβάνοντας μάλιστα τη διοίκηση του εκεί ελληνικού σχολείου. Ο Μηταφίδης πέθανε στις 25 Μαρτίου 1974, λίγο καιρό μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασης του γεωργιανού ποιήματος «Ο Ιππότης με δέρμα Τίγρη». Μετά την αποπεράτωση της μετάφρασης το χειρόγραφο μεταφέρθηκε στην Τυφλίδα και δεδομένου ότι εκεί δεν υπήρχε γραφομηχανή με την ελληνική γραμματοσειρά το έστειλαν στην Ελλάδα όπου δακτυλογραφήθηκαν μερικά δοκιμαστικά αντίτυπα, το ένα από τα οποία έφτασε στο Σουχούμι την ημέρα της κηδείας του Μυταφίδη. 

Τα υπόλοιπα αντίτυπα έμειναν στην Τιφλίδα και σχεδόν όλα, μαζί και το χειρόγραφο, χάθηκαν, ενώ ένα μόνο από αυτά φυλάχτηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Κοινοβουλίου της Γεωργίας.

Μετά το πέρας πολλών ετών, ο εγγονός του Μηταφίδη, Γρηγόρης Κυριάκος, έμαθε ότι είχε διασωθεί ένα δοκιμαστικό βιβλίο και βρισκόταν στην κατοχή του πρωτότοκου εγγονού του μεταφραστή στην Αγία Πετρούπολη. Το 2009 ο Κυριάκος έφερε το βιβλίο στην Ελλάδα και στις αρχές του 2015 αποφάσισε να προχωρήσει στην έκδοσή του. Το δοκιμαστικό αυτό βιβλίο, όμως, στη μορφή που βρισκόταν, δεν ήταν έτοιμο για δημοσίευση. Είχαν γίνει πολλά λάθη κατά τη δακτυλογράφηση του 1974. Σχεδόν δυο χρόνια πέρασαν μέχρι να αποκτήσει μια νέα ζωή. Την επιμέλεια των κειμένων υπογράφει η Θάλεια Καφεντζή και την πρωτότυπη εικονογράφιση ο Χάρης Ναζλίδης. Το βιβλίο εκδόθηκε με προσωπικά έξοδα του Γρηγόρη Κυριάκου σε 200 αριθμημένα αντίτυπα με βιβλιοδεσία υψηλής ποιότητας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η πρώτη και μοναδική έκδοση της μετάφρασης στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα, που σχεδιάστηκε και δρομολογήθηκε το 1966 για την 800ή επέτειο από τη γέννηση του Σότα Ρουσταβέλι, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά μισό αιώνα αργότερα, στην επέτειο των 850 χρόνων και συνέπεσε με την ανακύρηξη του 2016 ως έτος Σότα Ρουσταβέλι από την UNESCO.

Το βιβλίο έχει ήδη παρουσιαστεί με μεγάλη προσέλευση κοινού στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Κοινοβουλίου της Γεωργίας στην Τιφλίδα, και στο πλαίσιο εκδήλωσης για τον Σότα Ρουσταβέλι που πραγματοποίησε η πρεσβεία της Γεωργίας στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβριο, ενώ δρομολογούνται παρουσιάσεις σε Aθήνα, Θεσσαλονίκη, Μόσχα και Αγία Πετρούπολη. Επίσης πρόκειται να υπάρξει και δεύτερη μεγαλύτερη έκδοση.

*Το Ρουσταβέλι με κατάληξη -η αποδίδεται στον μεταφραστή.

Για περισσότερες πληροφορίες, αλλά και για το πρόγραμμα των επικείμενων παρουσιάσεων επισκεφθείτε τη σελίδα Shota Rustaveli-Σότα Ρουσταβέλη στο Facebook  ή επικοινωνήστε με τον Γρηγόρη Κυριάκο στο 6972030450 και στο [email protected].