Διαβάσαμε: «Γουέιτζερ» του David Grann από τις Εκδόσεις Δώμα

Ακόμα ένα υπέροχο βιβλίο έρχεται να προστεθεί στη σειρά «Testimonia» των εκδόσεων Δώμα. Το «Γουέιτζερ» του David Grann καταγράφει και περιγράφει την ανταρσία του HMS Wager, ένα δραματικό και οδυνηρό επεισόδιο στη ναυτική ιστορία της Μεγάλης Βρετανίας, που εκτυλίχθηκε από το 1740 μέχρι και το 1746.

Με αφορμή τον πόλεμο «για το αυτί του Τζένκινς» μεταξύ Ισπανίας και Μεγάλης Βρετανίας, αποφασίζεται να αποπλεύσει από το Πόρτσμουθ ένας μικρός στολίσκος 6 πολεμικών και 2 εμπορικών πλοίων υπό τη διοίκηση του αντιπλοιάρχου George Anson. Η αποστολή αναχωρεί στις 18 Σεπτεμβρίου 1740 με στόχο να αιχμαλωτίσει ένα ισπανικό γαλόνι φορτωμένο με χρυσό και να παρενοχλήσει άλλα ισπανικά πλοία.

Έπειτα από περιπέτειες που δεν χωράει ο ανθρώπινος νους, 1.400 άνδρες θα μείνουν για πάντα στη θάλασσα από το σύνολο των 1.900 που επέβαιναν σε όλα τα πλοία. Ο Anson θα καταφέρει να υποτάξει ένα ισπανικό γαλόνι ανοιχτά των Φιλιππινών, αλλά σε γενικές γραμμές η εξόρμηση ήταν οικτρή αποτυχία. Αναφορικά με το «Γουέιτζερ», υπολογίζεται ότι είχε 250-300 άνδρες κατά την αναχώρησή του, από τους οποίους επέστρεψαν στην Αγγλία 12.

Για τον Συγγραφέα

Η διήγηση του Grann είναι μοναδική. Μιλάμε για έναν από τους πιο σχολαστικούς, αφηγηματικούς, μη μυθοπλαστικούς συγγραφείς, που, μεταξύ άλλων, έγραψε το «Killers of the Flower Moon», την πικρή ιστορία των Ινδιάνων Osage, την οποία μετέφερε αριστουργηματικά ο Martin Scorsese στη μεγάλη οθόνη. Με λίγο ψάξιμο, βρήκα ότι ετοιμάζεται και ταινία για το «Γουέιτζερ», με τον Leonardo Di Caprio και υπό τη σκηνοθετική ματιά του Martin Scorsese.

Ο συγγραφέας μελέτησε μισοδιαλυμένα αρχεία 280 χρόνων, ημερολόγια, διαταγές και αποφάσεις. Για καλή μας –αναγνωστική– τύχη, οι ναυτικοί κρατούσαν ημερολόγια, τα οποία διασώθηκαν. Άλλωστε, όπως θα διαπιστώσετε, ήταν ζήτημα ζωής ή θανάτου να φτάσουν αυτά τα έγγραφα σώα πίσω στη Μεγάλη Βρετανία και αυτό γιατί, εξαιτίας της ανταρσίας, υπήρχαν δύο ή και περισσότερες ερμηνείες των γεγονότων. Σε όλο το βιβλίο θα βρείτε επεξηγηματικές παραγράφους για όσα διαβάζετε, καθώς και αναφορές σε ποιήματα ή μεταγενέστερα βιβλία, όπως το «Μόμπι Ντικ» του Melville.

Στις σελίδες του βιβλίου αναπτύσσονται, εκτός από τους κύριους χαρακτήρες, και κάποιοι περιφερειακοί. Να σημειώσουμε και πάλι ότι από την αρχή αποκτάμε εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο στελεχώνονταν τα πλοία τον 18ο αιώνα. Μια μίξη-δυναμίτης με ναυτικούς, πεζοναύτες, εργάτες, κακοποιούς, ανάπηρους πολέμου, έφηβους και παίδες.

Σε αυτούς συναντάμε τον ηγέτη των στασιαστών, τον πυροβολητή John Bulkley, αλλά και τους δόκιμους Alexander Campbell και John Byron, παππού του γνωστού μας Λόρδου Βύρωνα. Ο Grann, σε όλο το βιβλίο, θα σταθεί στους χαρακτήρες. Θα τους δικαιολογήσει, θα γράψει για την τραγική τους μοίρα, θα αναφερθεί σε ωραίες λεπτομέρειες και θα προσπαθήσει να παραθέσει τα γεγονότα όπως τα κατέγραψαν οι δύο πλευρές, δηλαδή ο Cheap και ο Bulkley.

Σε όλα αυτά ας μην ξεχνάμε την τρομερή δουλειά που έχει κάνει η Δέσποινα Κανελλοπούλου στη μετάφραση, λαμβάνοντας υπόψη, εκτός των άλλων, και τους δεκάδες ναυτικούς όρους και ιδιωματισμούς με τους οποίους ήρθε αντιμέτωπη.

Ταξίδι στις Θάλασσες του Νότου

Έπειτα από ένα σχετικά ήρεμο ταξίδι στον Ατλαντικό Ωκεανό, τα δύσκολα άρχισαν όταν τα πλοία έπρεπε να περάσουν το ακρωτήριο Χορν, το νοτιότερο άκρο της Αμερικής. Το χάος που αφηγείται ο Grann και ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει τη θάλασσα, τις εχθρικές καιρικές συνθήκες και τα τραγικά σφάλματα στην πλοήγηση, καθώς τα μέσα ήταν περιορισμένα, σε κάνουν να θες να σκουπίσεις την αρμύρα από πάνω σου και να κουκουλωθείς με μια κουβέρτα. Όταν, δε, η διήγηση φτάνει στη στιγμή που το «Γουέιτζερ» αποκόπηκε από τον υπόλοιπο στόλο, απλώς δεν μπορείς να αφήσεις το βιβλίο. Το πλοίο τελικά προσάραξε σε ένα νησί κοντά στις ερημικές ακτές της σημερινής Χιλής τον Μάιο του 1741.

Το πλήρωμα ήταν ήδη αποθαρρημένο. Αποδεκατιζόταν μέρα με τη μέρα και υπέφερε από σκορβούτο και τύφο, με τους ναυτικούς να προσπαθούν να κρατήσουν στοιχειωδώς μια τάξη. Και, ενόσω αντιμετώπιζαν τη σκληρή πραγματικότητα μέσα σε μια ατελείωτη θύελλα, οι εντάσεις μεταξύ τους αυξάνονταν.

Όταν το πλοίο αποκόπηκε από τον στολίσκο του George Anson, είχε ήδη περάσει στη διοίκηση του David Cheap. Να σημειώσουμε ότι, όπως ήταν λογικό, ο θάνατος κάποιου ανώτερου αξιωματικού επέφερε, εν πλω, αλλαγές στην ιεραρχία. Με αυτό τον τρόπο ο Cheap βρέθηκε στο τιμόνι του «Γουέιτζερ». Δεν άργησε, ωστόσο, να βρει απέναντί του τον ικανότατο Bulkley, ο οποίος συσπείρωσε γύρω του πολλά μέλη του πληρώματος καθώς επέμενε να παραβούν τις διαταγές ώστε να διασωθούν.

Χαμένο κάπου στο ακρωτήριο Χορν, το «Γουέιτζερ» πάλευε για εβδομάδες και η προοπτική να ενωθεί με τα άλλα πλοία γινόταν όλο και πιο ανέφικτη. Η δυσαρέσκεια σιγόβραζε στο ήδη αποδεκατισμένο πλήρωμα. Όταν το πλοίο ναυάγησε στο νησάκι που μετέπειτα ονομάστηκε Γουέιτζερ, οι ναυτικοί επέδειξαν απαράμιλλο ζήλο για την επιβίωση, φέρνοντας, όμως, στην επιφάνεια τα πιο άγρια ένστικτα του ανθρώπου.

Οι επιζώντες, προσπαθώντας να επιβιώσουν, θα χωριστούν σε διαφορετικές ομάδες. Σιγά σιγά θα οδηγηθούμε στην ανταρσία που πυροδοτήθηκε από την επιδείνωση των συνθηκών, την έλλειψη ηγεσίας και την απελπισία του πληρώματος.

Ναυαγισμένοι στην άκρη του κόσμου θα έρθουν σε επαφή με ντόπιους ιθαγενείς και με λιγοστά μέσα θα φτιάξουν αυτοσχέδιες βάρκες και ένα σκαρί, το «Speedwell», με το οποίο οι στασιαστές θα διαφύγουν προς τη Βραζιλία. Οι υπόλοιποι, υπό τον Cheap, που αφέθηκαν στην τύχη τους θα καταφέρουν να φτάσουν σε ένα προκεχωρημένο φυλάκιο των Ισπανών.

Οι λιγοστοί διασωθέντες από τις διαφορετικές ομάδες θα βρεθούν τελικά στη Μεγάλη Βρετανία, αφού θα έχουν αιχμαλωτιστεί από τους Ισπανούς και μέσα από χίλια βάσανα. Εκεί, χάρη στα ημερολόγιά τους θα αρχίσει ένας «πόλεμος» για το ποιος έφταιξε και για το ποιος προχώρησε σε ανταρσία ή αγνόησε τις διαταγές. Αρχικά οι Βρετανοί σοκαρίστηκαν με την επιστροφή έστω αυτών των λίγων ανδρών, καθώς τους θεωρούσαν χαμένους. Γρήγορα, όμως, οι περιγραφές του ταξιδιού ιντρίγκαραν την κοινή γνώμη, με το ναυτοδικείο να ρίχνει τους πάντες στα «μαλακά».

Αντί Επιλόγου

Πρέπει να σημειώσουμε ότι το πάθος του συγγραφέα τον οδήγησε μέχρι το νησί Γουέιτζερ, καθώς ήθελε να καταλάβει, να πάρει μια γεύση από τον τόπο του μαρτυρίου. Έτσι, λοιπόν, έχοντας κάνει μια καταπληκτική έρευνα, καταφέρνει να μας μεταφέρει στο κλίμα της εποχής, να παρουσιάσει τους τρόπους λειτουργίας της κοινωνίας της Μεγάλης Βρετανίας, τη ναυτική ζωή, το κουράγιο αυτών των ανδρών και τα βάθη της ανθρώπινης ψυχολογίας, χωρίς να στρογγυλέψει τίποτα. Περιγράφει ακόμα και τη ματαιότητα ανούσιων πολέμων και τον τρόπο με τον οποίο παρασύρονται οι λαοί ενάντια σε φανταστικούς εχθρούς.

Η ανταρσία του Wager αποτελεί μια τραγική μαρτυρία για τους κινδύνους της θαλάσσιας εξερεύνησης και τη σκληρή πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν οι ναυτικοί τον 18ο αιώνα. Οδήγησε σε μεγάλες αλλαγές στον τρόπο διοίκησης, ενώ έγινε αφορμή για να δημιουργηθούν οι Royal Marines.

Θεωρώ ότι το βιβλίο αναδεικνύει στο μέγιστο βαθμό την ευθραυστότητα της ανθρώπινης φύσης υπό τις ακραίες συνθήκες που συνάντησαν οι ναυτικοί και λειτουργεί ως μια θαυμάσια ιστορία, θάρρους, υπομονής και πάθους για ζωή μέσα στην ανελέητη έκταση της ανοιχτής θάλασσας.