Διαβάσαμε το «Κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ | Εκδόσεις Opera
2020-12-17
Μετά το Κουτσό, τι; Εδώ σε θέλω...
Έχουν περάσει τρεις μέρες που διάβασα την τελευταία του πρόταση και ακόμη δεν μπορώ να ξεκινήσω άλλο βιβλίο. Κάτι πρωτόγνωρο για μένα, οπότε αποφάσισα να γράψω γι' αυτό, μήπως και καταλαγιάσουν οι σκέψεις μέσα μου. Δεν τολμώ να καταπιαστώ με τυπική παρουσίαση αυτού του «θηρίου», όπως πολύ εύστοχα το χαρακτήρισε ο μεταφραστής Αχιλλέας Κυριακίδης. Πάντως, μετά από 3 μήνες αργής, κατανυκτικής ανάγνωσης, 155 κεφάλαια, 800 σελίδες και πολλά ανάμεικτα συναισθήματα (βλ. παρακάτω), μπορώ ευθαρσώς να πω πως το Κουτσό δεν είναι μυθιστόρημα. Είναι εμπειρία.
Βασικός ήρωας, ο διανοούμενος Οράσιο Ολιβέιρα, τον οποίο ακολουθούμε σε μια διαδρομή της ενήλικης ζωής του. Από την μποέμικη ζωή στο Παρίσι του 1950 στην επιστροφή του σε μια αλλόκοτη πραγματικότητα στο Μπουένος Άιρες. Αλλά παράλληλα και στην εσωτερική του περιπλάνησή στα όρια της αλήθειας με τη φαντασίωση. Και κάπου, κάπως, πάντοτε εκεί, η Μάγα. Ο μεγάλος έρωτας, η ανοιχτή πληγή.
Στον πρόλογο, ο Κορτάσαρ εξηγεί πως το βιβλίο διαβάζεται με δύο τρόπους. Στον πρώτο, γραμμικά μέχρι το κεφάλαιο 56, απολαμβάνουμε το ξεδίπλωμα της ιστορίας. Η αφήγηση ρέει με μορφή «εσωτερικού μονολόγου». Συνειρμικά, αβίαστα, αριστοτεχνικά, υπέροχα. Ήδη αναγνωρίζεις την ιδιαιτερότητα και την ποιότητα γραφής αλλά και την επιθυμία του συγγραφέα να παραδώσει ένα κείμενο ελεύθερο. Χωρίς πλαίσιο, λογοτεχνικές βεβαιότητες, γλωσσικούς ή γραμματικούς περιορισμούς και κανόνες.
Με το δεύτερο τρόπο ανάγνωσης, η επιθυμία αυτή αποθεώνεται. Το βιβλίο ξεκινά από το κεφάλαιο 73 και στη συνέχεια τα κεφάλαια διαβάζονται ανάκατα με τη σειρά που υποδεικνύεται. Με αυτόν τον τρόπο, στη βασική πλοκή παρεμβάλλονται κεφάλαια-παρακλάδια της, αλλά και κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου, στίχοι ποιημάτων, αποσπάσματα βιβλίων (υπαρκτών και μη) όπως σελίδες από τη «Μορελιάνα» του Μορελί, αγαπητού «συγγραφέα» των παρισινών ηρώων του βιβλίου και alter ego του ίδιο του Κορτάσαρ. Τα «παραβλέψιμα» (κατά Κορτάσαρ) αυτά κεφάλαια μοιάζουν άσχετα. Ωστόσο, κατά βάθος και παραδόξως, δεν είναι. Συμπληρώνουν κενά, λύνουν απορίες, δίνουν απαντήσεις. Άλλωστε το βιβλίο σε προκαλεί διαρκώς: παραδέχτηκα ιδιαιτέρως τα ευρηματικά κεφάλαια-σπαζοκεφαλιές, όπως εκείνο που είναι γραμμένο εξολοκλήρου με μη-πραγματικές λέξεις αλλά είναι απολύτως σαφές πως περιγράφει ερωτική σκηνή. Ή το άλλο, που οι προτάσεις πρέπει να διαβαστούν σειρά-παρά-σειρά ώστε τελικά να συνειδητοποιήσεις ότι...(δεν θα πω, για να μην στερήσω τη χαρά της ανακάλυψης αλλά... μπράβο Κορτάσαρ!).
Κάποια στιγμή απλά συνειδητοποιείς πως διαβάζεις… τζαζ. (Και θυμάσαι πως ο συγγραφέας λάτρευε την τζαζ και μάλιστα ήταν κι ο ίδιος τρομπετίστας). Χάνεσαι, βρίσκεσαι, ξαναχάνεσαι, ξαναβρίσκεσαι. Άλλοτε ακολουθείς εύκολα την «παρτιτούρα» και τα σχήματα ιδεών και άλλοτε απλά αποφασίζεις να αφήσεις τις λέξεις να αυτοσχεδιάσουν, να σπάσουν το καλούπι του νοήματός τους και να σε παρασύρουν σε ένα γοητευτικά σουρεαλιστικό, λογοτεχνικό σύμπαν. Καταλαβαίνεις πως έχεις να κάνεις με ένα «ζωντανό» κείμενο που πάλλεται. Σαν να θέλει να απελευθερωθεί από τις σελίδες. Γι’ αυτό σε πηγαινοφέρνει μπρος-πίσω στα κεφάλαια κι από την «από δω μεριά» και την «από κει μεριά» σε πετάει στις «άλλες μεριές» και γι’ αυτό παρατηρείς διαρκώς αλλαγές: στο πρόσωπο αφήγησης, στο ύφος, στο ρυθμό. Έτσι επιβεβαιώνεται η ομορφιά, η πρόκληση του βιβλίου και η ξεκάθαρη διάθεση του Κορτάσαρ να «παίξει» με τον αναγνώστη ένα παιχνίδι παράξενων ισορροπιών κι επιδεξιότητας. Κάτι σαν κουτσό, ναι. Με στόχο τον «ουρανό» (όπως ονομάζεται το τελευταίο τετράγωνο του παιδικού παιχνιδιού): το άνοιγμα του μυαλού στο να διαβάζει χωρίς στεγανά, σταθερές και όρια. Να μην αρκείται στη λογική αλλά να αφήνεται στην αίσθηση.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Αχιλλέα Κυριακίδη για την εκπληκτική, υποδειγματική μετάφραση σε ένα τέτοιο μεγαλειώδες λογοτεχνικό έργο. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε στην εφημερίδα «Καθημερινή»: «Το Κουτσό είναι ένα βιβλίο ποταμός, με δεκάδες παραποτάμους που αποσπώνται από το σώμα της αφήγησης, αποκλίνουν και μετά συγκλίνουν πάλι για να εκβάλουν όλοι μαζί σ’ ένα δέλτα απαράμιλλης πνευματικότητας, αλλά και αισθητικής, ευαισθησίας και αισθαντικότητας, αφού στο μεταξύ έχουν γονιμοποιήσει τη φαντασία του ευεπίδεκτου αναγνώστη.» Επιπλέον, ο Αχιλλέας Κυριακίδης αξίζει τις ευχαριστίες μας και για το Παράρτημα στο τέλος του βιβλίου. Μια κοπιαστική δουλειά, ένα χρησιμότατο βοήθημα 100 σελίδων, που περιλαμβάνει σημειώσεις, αποδόσεις λέξεων και εκφράσεων από άλλες γλώσσες, εγκυκλοπαιδικό λεξικό όρων, τοπωνυμίων, τίτλων έργων και γλωσσάρι.
Το Κουτσό, όπως κάθε σωστή, τίμια, αληθινή εμπειρία, θα δοκιμάσει τα όριά σου. Θα σε σαγηνεύσει, θα σε ζορίσει, θα σε εκνευρίσει, θα σε ενθουσιάσει, θα σε κουράσει, θα σε συγκινήσει, ίσως και να σε θυμώσει. Σίγουρα θα σε σημαδέψει και τελικά θα σε κερδίσει. Θα στριφογυρνά στο μυαλό σου, θα επανέρχεται. Εσύ θα το τελειώσεις. Εκείνο όμως δεν θα τελειώσει ποτέ.
Αφήνω τον Carlos Fuentes να κάνει αποφώνηση με τις ίδιες λέξεις που κλείνει και το οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Τελειώνει η ερωτική πράξη και την καταστρέφει ο λόγος. Τελειώνει η ονειρική πράξη και την καταστρέφει η λογική. Ο λόγος και η λογική σκοτώνουν την ενότητα, παλινορθώνουν την αντίφαση. Οπότε, γράφονται μυθιστορήματα με τα όπλα του εχθρού: το λόγο και τη λογική. Γράφεται το Κουτσό.»
