Διαβάσαμε: «Τρία δοκίμια» του Άγγελου Ελεφάντη | Εκδ. Αντίποδες

Οι εκδόσεις Αντίποδες, για ακόμη μια φορά, αποδεικνύουν πως τα εγχειρήματά τους είναι γεμάτα από περιεχόμενο, αισθητική και αλήθεια. Αυτήν τη φορά μιλάμε για τα «Τρία Δοκίμια» του Άγγελου Ελεφάντη, μια πολύ μικρή συλλογή δοκιμίων του, με λόγια όμως μεγάλα. Ο Άγγελος Ελεφάντης υπήρξε διανοούμενος της Αριστεράς, δημοσιογράφος, συγγραφέας, βασικό μέλος του περιοδικού «Ο Πολίτης» και των εφημεριδών «Εποχή» και «Αυγή».

Τα «Τρία Δοκίμια» αφορούν διάφορες εκφάνσεις της Ελλάδας είτε από άποψη γλωσσική είτε επικοινωνιακή είτε γεωγραφική. Το πρώτο, με τίτλο «Δοκιμιακός Λόγος και Διανοούμενοι», επικεντρώνεται στη σημασία του δοκιμιακού λόγου και πώς αυτός εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου. Τι ακριβώς είναι το δοκίμιο και θα συνεχίσει να υπάρχει με τη μορφή που την ήξερε ο Έλληνας της τότε εποχής; Πρώτα για ένα κείμενο που δε θίγει αμιγώς ούτε επιστημονικούς αλλά ούτε και προσωπικούς προβληματισμούς. Πρόκειται για ένα κείμενο που εστιάζει στη δύναμη του λόγου. Περιγελά την παπαγαλία και το εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται στην αποστήθιση και διασπά την ουσία. Θίγει το ερώτημα του τι σημαίνει να είσαι "διανοούμενος". Παρουσιάζει τα δοκίμια ως εργαλεία για να μεταλαμπαδεύσει ο διανοούμενος τη γνώση στον κόσμο, που όπως ισχυρίζει ο ίδιος ο Ελεφάντης, δε γνωρίζει από ειδικές γλώσσες και ιδιαίτερα ιδιώματα. Παρ' όλα αυτά, το δοκίμιο μπορεί να γεννηθεί από τον καθένα, διότι είναι απλή και όχι απλοική μορφή επικοινωνίας. Βάζει σε τάξη τη βαβούρα του προφορικού λόγου.

Το δεύτερο δοκίμιο, που ονομάζεται «Η γλώσσα του αγώνα (1940 - 1949)», αφορά τους αγώνες των Ελλήνων απέναντι στους Ιταλούς, τους Γερμανούς και καταλήγει στον εμφύλιο. Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί οι αγώνες; Τη χρήση της γλώσσας με την έννοια της προφορικότητας. Πώς καταφέρνει η επικοινωνιακή διαδικασία να ενώσει τους ανθρώπους; Η γλώσσα είναι όπλο συσπείρωσης και μέσο πειθούς. Σαν το ρητό «Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει». Ο προφορικός λόγος είναι το μοίρασμα κοινών ιδεών και πεποιθήσεων. Η γλώσσα είναι ένωση και ο αγώνας είναι συσσωρευμένη προσωπικότητα. 

Το τρίτο και τελευταίο δοκίμιο, λέγεται «Τα βουνά - στα ίχνη μιας τραγικής ζωής», καταπιάνεται με τον γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας και τις μεταβολές που έχει υποστεί λόγω της αστυφιλίας. Σύμφωνα με τον Ελεφάντη, η Ελλάδα χωρίζεται σε πέντε τμήματα, τις θάλασσες, τις πόλεις, τους κάμπους, τα ποτάμια και τα βουνά. Ωστόσο, η μαζική μεταφορά προς τις πόλεις, διαιρεί την ολοκληρωμένη γεωγραφική εικόνα που υπήρχε παραδοσιακά και οδηγεί τα πάντα στα αστικά πλέγματα. Μόνο οι θάλασσες δε δαμάζονται. Η Αθήνα έχει μετατραπεί σε μοναδικό πόλο έλξης. «Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη», με τη μικρή αντικατάσταση της Ρώμης σε Αθήνα. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Και τα βουνά έχουν ερημοποιηθεί. Τα βουνά που υπήρξαν κάποτε απέραντες εκτάσεις αγροτικών καλλιεργειών, πολιτισμικών συναντήσεων, ιστοριών και ζυμώσεων, είναι πια μόνα. Κάποιος όμως πρέπει να περπατήσει σωματικά και πνευματικά στο μονοπάτι τους. Κάποιος πρέπει να αφουγκραστεί τη σιωπή τους και τους ήχους της φύσης. Αυτά χάρισαν τη θαλπωρή τους σε εκατομμύρια ανθρώπων. Κάποιος πρέπει να τραγουδήσει για τα βουνά. Κάποιος πρέπει να τραγουδήσει για τα χαμένα.

Το βιβλίο κλείνει με ένα εξαιρετικό επίμετρο από τον Διονύση Καψάλη που αναλύει περαιτέρω τον σπουδαίο ρόλο του Άγγελου Ελεφάντη στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας.

Τρία δοκίμια

του Άγγελου Ελεφάντη

Εκδόσεις Αντίποδες

Επίμετρο: Διονύσης Καψάλης, «Η αύρα που δεν χάνεται ποτέ. Για τον Άγγελο Ελεφάντη»