Νέα έκδοση: "Στο Χριστό στο Κάστρο", το χριστουγεννιάτικο διήγημα του Παπαδιαμάντη εικονογραφημένο / Μια σπουδαία (ανα)δημιουργία, ένα βιβλίο-δώρο για όλους

H λογοτεχνική μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι ευρύτατα γνωστή. Με χαρακτηρισμούς όπως  «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων» αλλά και ο καβαφικός «η κορυφή των κορυφών» αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους νεοέλληνες πεζογράφους. Η ουσία της πεζογραφίας του συνοψίζεται σε μια φράση του ίδιου «Στο έργο μου, όσο ζω, αναπνέω και σκέφτομαι, δε θα πάψω ποτέ, ιδίως στις γιορτινές μέρες, να υμνώ τον Χριστό, να περιγράφω με αγάπη τη φύση και να απεικονίζω με στοργή τα ελληνικά ήθη»*.

Στα περισσότερα από τα κείμενά του διαγράφεται το τοπίο της Σκιάθου, της  πατρικής του γης και πρωταγωνιστούν ντόπιοι, οι περισσότεροι ιδιαίτερες φιγούρες. Συχνές είναι οι αυτοβιογραφικές αναφορές. Έτσι και Στο Χριστό στο Κάστρο, ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα, όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε στον υπότιτλο (πρώτη έκδοση το 1912, ως μέρος της συλλογής διηγημάτων Η νοσταλγός, εκδ. Γ. Φέξη) παρακολουθούμε την προσπάθεια ενός ιερέα και των συντοπιτών του να φτάσουν με καραβάκι, παρά τον άσχημο καιρό, στο Κάστρο της Σκιάθου, προκειμένου να σώσουν δύο συγχωριανούς τους που είχαν αποκλειστεί από το χιόνι. Ο συγγραφέας εμπνέεται από τις παιδικές του αναμνήσεις, όταν ακολουθούσε τον ιερέα πατέρα του στις λειτουργίες στα ξωκκλήσια του νησιού.

Είναι παραμονή Χριστουγέννων και ο παπά Φραγκούλης μαθαίνει ότι δύο συντοπίτες του ξυλοκόποι αποκλείστηκαν στο Κάστρο, λόγω της έντονης χιονόπτωσης. Οι δρόμοι είναι αδιάβατοι και η μόνη πρόσβαση για εκεί είναι από τη θάλασσα, ένα εγχείρημα παράτολμο και στη σκέψη μόνο. Παρά ταύτα, ο ιερέας δεν διστάζει. Με τη συνδρομή μερικών άλλων τολμηρών ανδρών πλέουν στην τρικυμισμένη θάλασσα. Μετά από πάμπολλες δυσκολίες καταφέρνουν να βρουν τους ξυλοκόπους και καταφεύγουν όλοι μαζί στο εκκλησάκι του Κάστρου. Την αυγή των Χριστουγέννων ανάβουν στην αυλή της εκκλησίας μεγάλη φωτιά για να ζεσταθούν. Η χριστουγεννιάτικη λειτουργία διακόπτεται από μακρινές φωνές. Μετά από πολύωρη αναζήτηση εντοπίζουν τρεις ναυαγούς, που βλέποντας τη φωτιά από μακριά ως φάρο, κατάφεραν να βγουν από τη μανιασμένη θάλασσα. Όλοι μαζί επιστρέφουν στο μικρό εκκλησάκι και μετά τη θεία λειτουργία στήνουν μεγάλο γλέντι. Είναι πια χαρούμενοι και ασφαλείς. 

Αυτήν την τόσο όμορφη και τρυφερή ιστορία ήρθε να αγκαλιάσει ο Ελευθέριος Μύστακας, προσφέροντας ένα σπουδαίο παράδειγμα συνομιλίας παρελθόντος και παρόντος. Ο σπουδαίος καλλιτέχνης με τη σημαντική πορεία, απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών, με συγκινητική ευαισθησία και ταυτόχρονα μια φρέσκια αναγνωστική ματιά, πλάθει με τις δημιουργίες του έναν παράλληλο κόσμο που συμπορεύεται με τον πρωτόλειο. Πλάι σε εκείνον του συγγραφέα δημιουργεί μια ταυτόχρονη πορεία εικόνων, σχεδίων και σκίτσων. Με άλλα λόγια δίνει σάρκα και οστά στον ονειρικό κόσμο του Παπαδιαμάντη, φιλοτεχνώντας τον με ευλάβεια και μεράκι. Δημιουργεί μια δεκτική αναγνωστική πορεία, μια γοητευτική περιπέτεια πλεύσης στο κείμενο του σπουδαίου λογοτέχνη, μέσα από τις εικόνες των προσώπων που πρωταγωνιστούν, του τοπίου, του εσωτερικού της εκκλησίας, σκηνών της δράσης, της θαλασσοταραχής, των αισθημάτων φόβου αλλά και της αγαλλίασης στο τέλος.

 

Διατρέχοντας τις σελίδες της ολότελα διαφορετικής και ευφάνταστα εμπνευσμένης έκδοσης έχουμε την ευκαιρία να αντιληφθούμε τον γόνιμο διάλογο ανάμεσα στη λογοτεχνία και σε άλλες τέχνες, εν προκειμένω τη ζωγραφική. Στόχος της δεν ήταν να προκρίνει μια από τις δύο εκδοχές, τη λογοτεχνική ή τη ζωγραφική, μειώνοντας ταυτόχρονα την άλλη, αλλά να παρουσιάσει τη συνομιλία των δύο πλευρών, που μπορούν να λειτουργήσουν είτε αυτόνομα, είτε συμπληρωματικά, δημιουργώντας ένα νέο «κείμενο», αποδεικνύοντας εμπράκτως, με θαυμαστό αποτέλεσμα τις ποικίλες προσεγγίσεις που διέπουν ένα κείμενο. Στην περίπτωσή μας ενός παλιότερου, κλασικού έργου, που αποκτά με το δημιουργικό ταλέντο του Μύστακα διαχρονική ισχύ. Ταυτόχρονα με τη νέα πνοή που του δίνει καλεί όλους, μεγαλύτερους και νεότερους να το (ξανα)γνωρίσουν.  

 

*Παπαδιαμάντης Αλέξανδρος, «Λαμπριάτικος ψάλτης». Στο: Τριανταφυλλόπουλος, Ν.Δ. Άπαντα, Δόμος, Αθήνα 1982.

 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Στο Χριστό στο Κάστρο, εικονογράφηση Ελευθέριος Μύστακας, εκδ. ΑΚΡΙΤΑΣ, Αθήνα 2024.