Ουμπέρτο Έκο, Περί φασισμού και πολέμου: Πέντε ηθικά κείμενα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Ο Ουμπέρτο Έκο με το πόνημά του «Περί φασισμού και πολέμου: Πέντε ηθικά κείμενα» παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη φιλοσοφική διαλεκτική, που βασίζεται πάνω σε πέντε πυλώνες: ο πόλεμος, ο αιώνιος φασισμός (Ur-φασισμός), ο Τύπος, ο άλλος και τέλος οι μεταναστεύσεις/ η ανεκτικότητα/ το μη ανεκτό.

Σε κάθε ένα από τα πέντε αυτά κεφάλαια ο συγγραφέας αναλύει την εκάστοτε έννοια που θέτει υπό εξέταση, μιλώντας για επίκαιρα πάντα θέματα, με διαχρονικές ρίζες και παγκοσμίου σημασίας. Μπορεί να μιλάει για την Ιταλία ή ορμώμενος από προσωπικές εμπειρίες, δεν παραβλέπει όμως να τονίσει ότι ό,τι συμβαίνει εδώ ή σε μένα συμβαίνει παντού αναλογικά.

Στο πρώτο κεφάλαιο μιλάει για τον πόλεμο του Κόλπου και με αφορμή τον πόλεμο, τις στρατηγικές που αναπτύσσονται και την σημασία των πολέμων στις ζωές των ανθρώπων μιλάει και για τους διανοούμενους και τον τρόπο που εκείνοι δέχονται κριτική για τον θα πάρουν θέση ή όχι. Ο Έκο πιστεύει ότι το χρέος του διανοούμενου είναι να κρίνει. Μπορεί να επιλέξει τη σιωπή, αλλά αυτή η σιωπή πρέπει «να δηλωθεί μεγαλόφωνα».

Το δεύτερο κεφάλαιο για τον Ur-φασισμό ή αιώνιο φασισμό όπως τον αποκαλεί, ο συγγραφέας ξεκινάει με μια αυτοβιογραφική παράθεση ιστορίας, μέσα από την οποία ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πλήρως -μέσα από το σκωπτικό χιούμορ του Έκο- τι σήμαινε να έχεις γαλουχηθεί σε ένα ολοκληρωτικό περιβάλλον. Πόσο δεν μπορείς να ξεφύγεις από αυτό, πόσο εκμηδενίζεσαι σαν οντότητα. Από την άλλη όμως ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με άλλους ανθρώπους και πολιτισμούς και αυτό δρα καταλυτικά για τη σκέψη και τις συνακόλουθες πράξεις του ατόμου. Αναλύει διεξοδικά αλλά μεστά και κατνοητά όλες τις εκφάνσεις τις φασιστικής ιδεολογίας, σε όλα τα επίπεδα και καταλήγει: ο Ur-φασισμός βρίσκεται ακόμη ανάμεσά μας, μερικές φορές ντυμένος με πολιτικά. [...] Ο Ur-φασισμός μπορεί ακόμη να επιστρέψει κρυμμένος κάτω από τα πιο αθώα ρούχα. Το καθήκον μας είναι να τον ξεμασκαρέψουμε και να δείξουμε με το δάχτυλο καθεμιά από τις νέες μορφές του, κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου.

Στο τρίτο κεφάλαιο για τον Τύπο κάνει μια συγκλονιστική διαδρομή στις υπόγειες διασυνδέσεις της εξουσίας των ΜΜΕ με όλες τις άλλες εξουσίες, δείχνει με παραδείγματα πως κατασκευάζεται μια είδηση, πόσο σημαντικό είναι να κατασκευάζουν τις ειδήσεις για να εξυπηρετούνται σκοπιμότητες. Διαπραγματεύεται τη σχέση αντικειμενικότητας - αλήθειας με την πραγματικότητα και γλαφυρά, με απτά παραδείγματα θέτει στον αναγνώστη έμμεσα πολλά ζητήματα για όσα βλέπει και ακούει γύρω του, τον τρόπο που ενημερώνεται και την πιστότητα αυτού.

Το τέταρτο κεφάλαιο, σε μορφή επιστολής μιλάει για την περίπτωση του να είσαι ο «άλλος». Αυτός που δεν ανήκει στο κυρίαρχο ή μη πολιτικό ή θρησκευτικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να συμβαίνουν πολιτισμικές κτηνωδίες, άνθρωποι να χάνουν ακόμα και τη ζωή τους προκειμένου να μην αποκλίνουν. Ο Έκο βρίσκει και παραθέτει τα δικαιώματα του άλλου και προτάσσει την αγάπη και τη σωφροσύνη έναντι στον κάθε είδους θρησκευτικό διαχωρισμό, ανεξαρτήτως πίστης.
Γι' αυτό θεωρώ ότι, στα βασικά σημεία, μια φυσική ηθική -μέσα στη βαθιά θρησκευτικότητα που τη διαπνέει- μπορεί να συναντηθεί με τις αρχές μιας ηθικής θεμελιωμένης στην πίστη της υπερβατικότητας, η οποία δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει ότι οι φυσικές αρχές χαράκτηκαν στην καρδιά μας στη βάση ενός σχεδίου σωτηρίας.

Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο ο Έκο αναλύει με θαυμαστό τρόπο ένα φαινόμενο που βασάνιζε, βασανίζει και θα εξακολουθήσει να απασχολεί την ανθρωπότητα: την πολυπολιτισμικότητα που προκύπτει από το φαινόμενο της μετανάστευσης. Ξεκινώντας από την ημερομήνια ορόσημο του 2000, αναλύοντας τα μεταναστευτικά ρεύματα σε παγκόσμιο επίπεδο, την αποικιοκρατία και το πως διαχειρίζονται τα κράτη τους ανθρώπους αυτούς που μετακινούνται, δίνει εύστοχα το επιμύθιο:
Τα φαινόμενα που ακόμη αγωνίζεται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη ως περιπτώσεις μετανάστευσης είναι περιπτώσεις αποδημίας. Ο Τρίτος Κόσμος χτυπάει την πόρτα της Ευρώπης και μπαίνει μέσα, ακόμη και αν η Ευρώπη δεν συμφωνεί.  Το πρόβλημα δεν έγκειται πια στο να  αποφασιστεί (όπως οι πολιτικοί  υποκρίνονται ότι πιστεύουν) αν θα γίνουν δεκτές στο Παρίσι φοιτήτριες με τσαντόρ ή πόσα τζαμιά πρέπει να ανεγερθούν στη Ρώμη. Το πρόβλημα είναι ότι στην επόμενη χιλιετία (και μια και δεν είμαι προφήτης, δεν μπορώ να προσδιορίσω την ακριβή ημερομηνία) η Ευρώπη θα είναι μια πολυφυλετική ήπειρος ή, αν προτιμάτε, μια «πολύχρωμη» ήπειρος. Αν έτσι σας αρέσει, έτσι θα γίνει· αν δεν σας αρέσει, και πάλι έτσι θα γίνει.

Η αναλυτική αλλά συμπυκνωμένη και μεστή δόμηση του τρόπου σκέψης του Ουμπέρτο Έκο, πάνω σε φλέγονται θέματα που ταλανίζουν τον κόσμο που ζούμε διαχρονικά και στις μέρες έχουν οξυνθεί ακόμα περισσότερο, αποτελεί τροφή για σκέψη και προβληματισμό. Σπουδαίο έργο ενός σπουδαίου νου!

Ουμπέρτο Έκο, «Περί Φασισμού και Πολέμου: Πέντε Ηθικά Κείμενα»

Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα

Μετάφραση: Άννα Παπασταύρου