Είδαμε: «Αυτόχειρ» στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Γ. Παπαγεωργίου / Γιορτάζοντας τη νίκη της ζωής

Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίο ο Έρντμαν στον Αυτόχειρα πραγματεύεται τα σημαίνοντα θέματα της ύπαρξης και του νοήματος της ζωής, αντικρίζοντάς τα με κωμική ματιά, θέτοντας ταυτόχρονα σε πρώτη γραμμή και το έντονο κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο της εποχής του. Ο ήρωας του, ένας φιλήσυχος κ αδαής πολίτης της σταλινικής εποχής πείθεται προς στιγμήν ότι θα κερδίσει την πολυπόθητη “σημαντικότητα” και την επωνυμία εφόσον αυτοκτονήσει. Στο κείμενο του Έρντμαν το σύνολο των κοινωνικών τάξεων κατά τη διάρκεια της «Νέας Οικονομικής Πολιτικής» είναι παρόν. Δεν στέκεται όμως μόνο στις άθλιες για τους περισσότερους συνθήκες διαβίωσης, αλλά κάνει βήματα παραπέρα, αφού με αφορμή αυτές βρίσκει έδαφος να αναφερθεί στο αιώνιο ερώτημα της ύπαρξης και της σκοπιμότητάς της, χτίζοντας ένα έργο με πολλές τεχνικές της κλασικής φάρσας, με τις παρεξηγήσεις και τις πλαστοπροσωπίες σε πρώτο πλάνο. Ο Αυτόχειρ, καθότι απαγορεύτηκε -ο Έρντμαν μάλιστα τιμωρήθηκε με εξορία στη Σιβηρία για τη συγγραφή του- , δεν παρουσιάστηκε στην εποχή του, αφού έθιγε ευθέως τους ανθρώπους της εξουσίας που προέβαλαν την ουτοπική αλλά φαινομενική τους ιδεολογία τους σε περιόδους οικονομικής εξαθλίωσης, στρέφοντας ουσιαστικά το βλέμμα τους στον απλό λαό μόνο όταν επεδίωκαν να κερδίσουν κάτι από αυτόν. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου επέλεξε ένα σχεδόν άγνωστο κείμενο της σοβιετικής σατιρικής δραματουργίας (σαφής και ρέουσα η μετάφραση του Κωστή Σκαλιόρα), αποδεικνύοντας με τη σκηνοθετική του αρετή πώς ένα κείμενο του προηγούμενου αιώνα μπορεί να έχει αντίκρισμα στο σήμερα και να παρασταθεί με αξιώσεις. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Σεμιόν Σεμιόνοβιτς, είναι ένας κακόμοιρος άνθρωπος, άνεργος, που από παρεξήγηση διαδίδεται ότι πρόκειται να αυτοκτονήσει. Από εκείνην τη στιγμή ξεκινά ένα θέατρο παραλόγου καθότι όλη η «υψηλή» κοινωνία -εκπρόσωποι του πνεύματος, του εμπορίου, του κλήρου- σπεύδει να του συμπαρασταθεί στην απόφασή του, προσπαθώντας ταυτόχρονα να τον πείσουν, ο καθένας για την ομάδα του, να πεθάνει για εκείνους και για ό,τι -φαινομενικά- εκπροσωπούν. Ο θάνατος αποκτά σημαντικότητα μόνο όταν στέλνει ένα “μήνυμα” σε όσους παραμένουν στα επίγεια. Στην προοπτική αυτή ο ήρωάς μας γίνεται ξαφνικά και περιζήτητος εραστής, γιατί και ο απεγνωσμένος έρωτας είναι μια ηχηρότατη αιτία για να βάλει κάποιος τέρμα στη ζωή του.

Παρά τον αρχικό ενθουσιασμό για την αιώνια φήμη από τον οποίο διακατέχεται ο Σεμιόν, αυτός εν τέλει αποδεικνύεται δειλός να προβεί στη μοιραία κίνηση και επιλέγει τη ζωή, παραπλανώντας μάλιστα τους άπαντες "μνηστήρες"  της αυτοκτονίας του. Η ζωή, παρά την εναρκτήρια διαφαινόμενη και προδιαγεγραμμένη κατάληξη, έχει νικήσει και ο Παπαγεωργίου στήνει για το γεγονός μια γιορτή για το θέατρο και τους θεατρίνους, όπως χαρακτηριστικά δηλώνει και έμπρακτα αποδεικνύεται, οργανώνοντας μια άκρως εξωστρεφή παράσταση, πλήρως οργανωμένη, που συνδυάζει αρμονικά τη θεατρική δράση με τη μουσική. Σχεδόν το σύνολο των προσώπων σατιρίζουν με μορφές καρικατούρας τα κακώς σημαίνοντα όχι μόνο της τότε εποχής, όπως φαίνεται. Ο Μανώλης Μαυροματάκης αποδεικνύεται ένας ιδανικός πρωταγωνιστής, καθώς αποδίδει αποτελεσματικά το μεταίχμιο του ρόλου του Σεμιόν, με σπουδαία θεατρική κατάθεση τον καταληκτικό του μονόλογο. Όλοι οι ηθοποιοί κουμπώνουν αρμονικά ως ομάδα, βγάζοντας προς τα έξω το ευχάριστο κλίμα. Με ενέργεια και δυναμική στους λοιπούς κωμικούς ρόλους η Αγορίτσα Οικονόμου, ως σύζυγος του Σεμιόν, η Ναταλία Τσαλίκη, απολαυστική ως πεθερά του παρολίγον εκλιπόντος, ο Νίκος Καρδώνης σε μια εξαιρετικότατη στιγμή, ασυνήθιστη με τις συνήθεις ερμηνευτικές του επιλογές, ως αεικίνητος εκπρόσωπος-σόουμαν του υψηλού πνεύματος, ο Κώστας Μπερικόπουλος ενσωματώνει εντέχνως ατάκες από το Βλέμμα του Οδυσσέα του Αγγελόπουλου, οι Μάκης Παπαδημητρίου και Βάσω Καβαλλιεράτου επιβεβαιώνουν τη στόφα των αξιοπρόσεκτων -κυρίως κωμικών- ηθοποιών. Ασφαλώς και οι δευτερεύοντες ρόλοι των Άγγελου Μπούρα ως σκανδαλώδης εκπρόσωπος της Εκκλησίας, Κλέαρχου Παπαγεωργίου με τις σπαρταρινστές μαρξιστικές ατάκες, Εβίτας Γαϊτση, Φανής Παρλή, Χρήστου-Πούλου Ρενέση, Λυδίας Τζανουδάκη, Χριστίνας Χειλά-Φαμέλη βάζουν το δικό τους χρώμα στο στήσιμο της σκηνικής γιορτής. Ξεχωριστό και ευφάνταστο τόνο δίνει το χωροδιακό τρίο με τις καντάδες των Αντώνη Αντωνιάδη, Γιάννη Λατουσάκη και Νικόλα Ντούρου, που λειτουργεί ως φωνή της συνείδησης (τι ωραίο εύρημα). Η εύθυμη μουσική των Γιώργου Δούσου και Δημήτρη Κλώνη (και η σκηνική απόδοσή της από τους ίδιους και επιπλέον τους Αλέξανδρο Δανδουλάκη, Βασίλη Παναγιωτόπουλο και Δημήτρη Τίγκα) λειτουργεί ταιριαστά, συμπληρώνοντας την ευδιάθετη ατμόσφαιρα. Σύννομα τα σκηνικά και τα κοστούμια που σχεδίασε ο Πάρις Μέξης, παραπέμπουν κατά κύριο λόγο σε στολές τσίρκου και της εύθυμης commedia dell΄ arte.

Ενδεχομένως η εστίαση και στο δραματικό συναίσθημα, είδαμε μόνο πτυχές του σε ένα κείμενο που σε μεγάλο μέρος του, πέρα από τη ζωή, αφορά και στον θάνατο, έδινε μια πιο σφαιρική προσέγγιση στο δίπολο αυτό, προκρίνοντας εν τέλει την αξία της ζωής και την απάντηση στο υπαρξιακό δίλημμα, που εν προκειμένω φάνηκε εξαρχής δοσμένη μέσα στους μόνιμα χαρωπούς -όχι όμως ενοχλητικούς- τόνους. Παρά ταύτα, η θεώρηση της ζωής ως μεγάλη φάρσα (και μόνο), με κορυφαία στιγμή την αποχαιρετιστήρια γιορτή βακχικών διαστάσεων, αποτυπώνεται σε μια μοντέρνα δουλειά, με φρεσκάδα, καλοκουρδισμένη, γοργούς ρυθμούς και άφθονες ατάκες που προκαλούν γέλιο, συστατικά αρκετά για να περάσει κανείς παραπάνω από καλά. Εκ προθέσεως και εκ του αποτελέσματος η παράσταση, χωρίς ευτελείς και εύκολες λύσεις, κάνει άνοιγμα σε ένα ευρύτερο κοινό, κυρίως νεανικό, που την υποδέχεται θερμά. Η ζωή είναι (και) ωραία και παιγνιώδης, ας της χαμογελάσουμε ως έτσι λοιπόν -έστω για ένα δίωρο-, αφήνοντας κατά μέρους αναλύσεις, φιλοσοφικού κυρίως τύπου. Μπράβο στο Εθνικό για την εμπιστοσύνη σε νέες γενιές δημιουργών που, πέραν των άλλων, (θα) ανανεώνουν και το κοινό του.    

Ταυτότητα παράστασης:  https://www.debop.gr/events/ethniko-theatro-aftoxeir-

Εισιτήρια για την παράσταση:  https://www.ticketservices.gr/event/autoheir/?lang=el