ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Είδαμε: "Φοίνισσες" του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γ. Μόσχου

2021-08-04 Είδαμε: "Φοίνισσες" του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γ. Μόσχου

Δράμα με τον τίτλο Φοίνισσαι πρώτος έγραψε ο Φρύνιχος, ένας από τους αρχαιότερους τραγικούς ποιητές. Με το έργο αυτό μάλιστα κέρδισε και το στεφάνι της νίκης (476 π.Χ.). Τον χορό αποτελούσαν γυναίκες από τη Φοινίκη, σημαντική καινοτομία τόσο για το φύλο, αναλογιζόμενοι ότι ακόμα και στην περίοδο της μεγάλης ακμής του δράματος όλοι οι ρόλοι υποδύονταν από άντρες, όσο και για την ξενικής καταγωγής σύνθεση της ομάδας. Η υπόθεση του αρχικού αυτού ομότιτλου δράματος είχε να κάνει με τον αντίκτυπο στην Περσία της νίκης των Ελλήνων στη Σαλαμίνα, δίνοντας έμπνευση λίγα χρόνια αργότερα και στον πρώτο μεγάλο τραγικό, τον Αισχύλο, να πραγματευτεί την ίδια υπόθεση (Πέρσες).

Η τραγωδία Φοίνισσες του Ευριπίδη τοποθετείται γύρω στο 410 π.Χ. και έχει υπόθεση ολότελα διαφορετική από τα προαναφερόμενα έργα. Είναι γραμμένη πενήντα περίπου χρόνια μετά τους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου και εδώ ο Ευριπίδης εστιάζοντας ομοίως με τον προκάτοχό του στον γνωστό μύθο του θηβαϊκού κύκλου θα αναφερθεί στα τραγικά συμβάντα του οίκου των Λαβδακιδών και της έριδας για την εξουσία των Θηβών, συνθέτοντας ένα πολυπρόσωπο οικογενειακό και πολιτικό δράμα, στρέφοντας ταυτόχρονα το ενδιαφέρον σε αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, η ισοτιμία, αιτήματα που διακαώς κηρύττουν οι σοφιστές την περίοδο εκείνη, με τους οποίους ο ποιητής βρίσκεται σε άμεση σύνδεση, ασπαζόμενος και προβάλλοντας μέσα από τα έργα του ιδέες και ανησυχίες τους. Ως προς την υπόθεση ο συμμαχικός στρατός των Αργείων, με επικεφαλής τον εξόριστο Πολυνείκη, έχει παραταχθεί έξω από τις πύλες της Θήβας. Στο παλάτι η Ιοκάστη, σε μια ύστατη προσπάθεια αποτροπής του κακού, καλεί τους δύο γιους της να λύσουν τις διαφορές τους με ειρηνικό τρόπο. Ο μάντης Τειρεσίας αποκαλύπτει τη θεϊκή βούληση σύμφωνα με την οποία για τη σωτηρία της πόλης χρειάζεται η θυσία μέλους της αριστοκρατικής γενιάς. Ο Μενοικέας, γιος του Κρέοντα, πείθεται να διαθέσει τον εαυτό του για αυτόν τον σκοπό. Οι Θηβαίοι αναθαρρούν και οργανώνονται. Τα δύο αδέρφια Ετεοκλής και Πολυνείκης ορίζουν αρχηγό του θρόνου τον νικητή της μεταξύ τους μονομαχίας. Οι χρησμοί ωστόσο αποδεικνύονται ανώτεροι και η κακή τύχη του Οιδίποδα αποτελεί αιτία δεινών φοβερών και για τα δύο αδέρφια καθώς αλληλοσκοτώνονται. Η Ιοκάστη μην μπορώντας να αντικρύσει το θέαμα των νεκρών της γιων αυτοκτονεί, ενώ ο Οιδίποδας παίρνει τον δρόμο της εξορίας. Ο Κρέων γίνεται νέος κυβερνήτης της Θήβας.

Αυτό το σύνθετο υλικό ανέλαβε να διαχειριστεί ο Γιάννης Μόσχος, μια τραγωδία, όχι από τις πιο επώνυμες και δημοφιλείς του Ευριπίδη, που σπανιότατα επιλέγεται να παρουσιαστεί. Με το παρόν ανέβασμα πρώτα από όλα ακούγεται καθαρά η ιστορία, η ρέουσα, σύγχρονη μετάφραση του Νικηφόρου Παπανδρέου είναι άκρως βοηθητική προς την κατεύθυνση αυτή. Η ειμαρμένη μοίρα, όχι όμως έτσι όπως καθορίζεται από τους θεούς αλλά όπως προκύπτει ως συνέπεια των πράξεων και των επιλογών των ηρώων και των προγόνων τους είναι αυτή που τους καθορίζει κιόλας. Εν προκειμένω η Σφίγγα με την κατάρα της ζει και βασιλεύει, η νοητή παρουσία της στα ύψη του σκηνικού χώρου (Σεσίλ Μικρούτσικου με χορογραφική σχεδόν κίνηση) είναι ένα θαυμάσιο εύρημα για να μας θυμίσει την παντοδυναμία της μοίρας, που έχει αφετηρία το παρελθόν συνεχίζει ωστόσο να καθορίζει με την ίδια δυναμική και το παρόν. Αυτό υποδηλώνει εξάλλου και η σύσσωμη κυκλική κίνηση του χορού, όλα περιστρέφονται ακούσια στη μοίρα (εξαιρετική η κίνηση της Amalia Bennett). Αντί του όποιου, ανάλογα με την περίσταση, καθαρού σκηνικού επιλέγεται η χρήση video wall (Απόστολος Κοτσιανικούλης - Τίνα Τζόκα), που ασφαλώς «εκσυγχρονίζει» την παράσταση, την κάνει πιο δεκτική σε ευρύτερο κοινό, χωρίς να την απομακρύνει από την ουσία των νοημάτων της, δημιουργεί ωστόσο μια συναισθηματική απόσταση ανάμεσα σε πομπούς και δέκτες, εν προκειμένω ηρώων και κοινού, στην είσπραξη και στη συναισθηματική συμμετοχή όσων φοβερών συμβαίνουν, δε δημιουργείται αυτή η ιδανική -διατυπωμένη από τον Αριστοτέλη στους κανόνες της τραγικής τέχνης (Ποιητική)- συνθήκη που θα φέρει τον «έλεον» και τον «φόβον» στους θεατές, ακολουθώντας εν συνεχεία η «κάθαρσις» τόσο για τους ήρωες, όσο όμως και για την ψυχή του κοινού που έχει ταλαιπωρηθεί από όσα έχουν προηγηθεί ενώπιόν του. Σε αυτήν τη λεπτή ισορροπία κάποιες ερμηνείες φαίνεται να λειτούργησαν αποτελεσματικότερα, η Ιοκάστη της Μαρίας Κατσιαδάκη (σπαραχτική στο κάλεσμα της Αντιγόνης), η Αντιγόνη της Λουκίας Μιχαλοπούλου ήταν αμφότερες λόγου χάρη παραδείγματα συναισθηματικής απόδοσης, εν αντιθέσει με το σύνολο των ανδρικών ερμηνειών (Γιώργος Γλάστρας, Κώστας Μπερικόπουλος, Αλέξανδρος Μυλωνάς, Βασίλης Ντάρμας, Αργύρης Ξάφης, Δημήτρης Παπανικολάου, Θάνος Τοκάκης, Χρήστος Χατζηπαναγιώτης) που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, διατήρησαν ωστόσο μια απόσταση από την ψυχική εμπλοκή. Ο χορός των νεαρών κοριτσιών (Νεφέλη Μαϊστράλη, Ζωή Μυλωνά, Ελπίδα Νικολάου, Σταύρια Νικολάου, Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Θάλεια Σταματέλου, Στυλιανή Ψαρουδάκη), πλήρως συντονισμένος, αληθοφανής, με καθαρές φωνές, δεν υποκρίνεται αλλά αποκρίνεται στην πραγματικότητα, ήταν ένα από τα πιο δυνατά -ίσως το πλέον δυνατό- συστατικά της παράστασης αυτής (αξίζουν εύσημα στη διδασκαλία της Μελίνας Παιονίδου για τη δουλειά της στον τομέα αυτό). Ταιριαστή απεδείχθη η μουσική του Θοδωρή Οικονόμου, εξυπηρετικοί οι φωτισμοί του Λευτέρη Παυλόπουλου και εντός κλίματος τα κουστούμια της Ιωάννας Τσάμη.

Σύνολο: Βάπτισμα του πυρός για τον Γιάννη Μόσχο το παρόν ανέβασμα, επιτυχημένο στο σύνολό του, ειδικά αν δεχτούμε ότι η παράσταση προορίζεται και ανήκει κυρίως στο κοινό και εδώ η δραματουργική προσαρμογή έθετε τις προϋποθέσεις καθώς είχε χαρακτήρα «ανοίγματος» και «ευρύτητας», όπως εξάλλου και προηγούμενες δουλειές του σκηνοθέτη, όχι όμως με εκπτώσεις και εύκολες λύσεις. Με άμεση έναρξη, μετακινώντας τη σειρά του πρωτότυπου, χωρίς περιττές εισαγωγές ή άστοχους γενικά πλατειασμούς, το συνολικό αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια σφιχτή παράσταση, αφαιρετικής και ταυτόχρονα κομψής, φροντισμένης λιτότητας, γοργών ρυθμών, χωρίς κοιλιές, με μοντέρνα σύλληψη και αισθητική που εφάπτονται εύστοχα και διατηρώντας το μέτρο με το αρχαίο κείμενο. Με αφετηρία αυτήν τη συνθήκη ήταν μια αξιοπρεπής δουλειά, θέτοντας βάσεις αλλά και μεγαλύτερες προσδοκίες για τους δημιουργούς της σε μελλοντικές ενασχολήσεις τους με τον κόσμο του αρχαίου δράματος.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Νικηφόρος Παπανδρέου

Σκηνοθεσία-Δραματουργική προσαρμογή: Γιάννης Μόσχος

Χορογραφία: Amalia Bennett

Μουσική: Θοδωρής Οικονόμου

Σκηνικά: Τίνα Τζόκα

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος

Video Design: Αποστόλης Κουτσιανικούλης

Συνεργάτις χορογράφου: Αντιγόνη Γύρα

Επιστημονική σύμβουλος: Ελένη Παπάζογλου

Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου

Βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Νάκου

Β’ βοηθός σκηνοθέτη: Έλενα Αντωνοπούλου

Βοηθός σκηνογράφου: Εύα Παπαδουράκη

Σχεδιασμός κομμώσεων-Περούκες: Χρόνης Τζήμος

Σχεδιασμός μακιγιάζ: Olga Faleichyk

Δραματολόγος παράστασης: Βιβή Σπαθούλα

Διανομή (αλφαβητικά)

Αγγελιαφόρος: Γιώργος Γλάστρας

Ιοκάστη: Μαρία Κατσιαδάκη

Σφίγγα: Σεσίλ Μικρούτσικου

Αντιγόνη: Λουκία Μιχαλοπούλου

Παιδαγωγός: Κώστας Μπερικόπουλος

Τειρεσίας: Αλέξανδρος Μυλωνάς

Μενοικέας: Βασίλης Ντάρμας

Ετεοκλής: Αργύρης Ξάφης

Οιδίπους: Δημήτρης Παπανικολάου

Πολυνείκης: Θάνος Τοκάκης

Κρέων: Χρήστος Χατζηπαναγιώτης

Χορός (αλφαβητικά): Νεφέλη Μαϊστράλη, Ζωή Μυλωνά, Ελπίδα Νικολάου, Σταύρια Νικολάου, Κατερίνα Παπανδρέου, Κατερίνα Πατσιάνη, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Θάλεια Σταματέλου, Στυλιανή Ψαρουδάκη

Φωτογράφος παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή