Είδαμε: «Η φάρμα των ζώων» σε σκηνοθεσία Ά. Μπινιάρη στο Εθνικό Θέατρο / Ζήτω η πανζωική ελευθερία!

Η Φάρμα των ζώων αποτελεί πολιτικό σχόλιο, ουσιαστικά μια σατιρική τοποθέτηση του Όργουελ στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αναφερόμενος πρωτίστως σε αυτό της σοβιετικής σταλινικής δικτατορίας [1]. Με το έργο αυτό ο συγγραφέας κατέθεσε την άποψη ότι κάθε καινούργια ηγεσία, όταν πάρει τα ηνία στα χέρια της, αργά ή συνήθως γρήγορα, γίνεται παρόμοια ή και χειρότερη από την προηγούμενη. Όντας δημιουργός με πολιτική συνείδηση πίστευε ότι κάθε τέχνη οφείλει να υπηρετεί έναν κοινωνικό σκοπό και εν προκειμένω ο πρωταρχικός δικός του ήταν να κρατήσει ζωντανό το πνεύμα του φιλελευθερισμού, στεκόμενος στο πλευρό των καταπιεζομένων, μαχόμενος για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ελευθερία. Η παρούσα νουβέλα -κατατάχθηκε από το Time στις εκατό κορυφαίες αγγλικές νουβέλες του 20ου αιώνα- είναι μια έντεχνη αλληγορία, όπου, όπως και ο Αίσωπος, χρησιμοποιεί τα ζώα για να μπορέσει με τρόπο ανάλαφρο και λιγότερο οδυνηρό να πλήξει τον στόχο του. Κατά δήλωση του ίδιου του Ούργουελ στο προλογικό σημείωμα της ουκρανικής έκδοσης η σύλληψη της ιδέας του οφείλεται σε ένα όνειρο -εφιάλτη που τον σημάδεψε: ένα μικρό παιδί έσερνε ένα μεγάλο άλογο και το μαστίγωνε. Αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για να σκεφτεί ότι αν τα ζώα είχαν επίγνωση της δύναμής τους, τότε καμιά εξουσία δεν θα μπορούσε να ασκηθεί επάνω τους, ενώ η εκμετάλλευσή τους θυμίζει την αντίστοιχη που ασκούν οι πλούσιοι στον απλό λαό.   

Σε μια φάρμα λοιπόν τα ζώα επαναστατούν, επιτίθενται και νικούν τον άνθρωπο-αφέντη που τα καταδυναστεύει. Η διοίκηση του κτήματος περνάει τώρα στα πιο έξυπνα και μορφωμένα τετράποδα, τους χοίρους. Η υπεροχή τους, ωστόσο, γρήγορα εξελίσσεται σε αλαζονεία, που φτάνει μέχρι την καταπίεση -ακόμα και την εξολόθρευση- στα υπόλοιπα ζώα. Ο Ναπολέων και Σνόουμπολ, οι δύο χοίροι-πρωταγωνιστές  του μύθου, είναι στην πραγματικότητα ο Στάλιν και ο Τρότσκυ. Ο πρώτος, όντας πιο δόλιος και πανούργος, κατορθώνει με τη βοήθεια της κλίκας που έχει σχηματίσει να διώξει τον Σνόουμπολ και να γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος της φάρμας. Στη συνέχεια με την προπαγάνδα, την απειλή και τον εκφοβισμό καταλήγει να υποδουλώσει και να υποτάξει τα υπόλοιπα ζώα. Για κάθε αναποδιά που προκύπτει η ομάδα του Ναπολέοντα κατηγορεί ως αυτουργό τον Σνόουμπολ, ενώ ή όποια αντίδραση από τα λοιπά ζώα οδηγεί σε αθρόες ομολογίες για δήθεν υποκινούμενες εξωτερικές δυνάμεις και ακολούθως σε ομαδικές εκτελέσεις -ευθεία παραπομπή ασφαλώς στις περίφημες Δίκες της Μόσχας κατά τις σταλινικές εκκαθαρίσεις-. Τίποτα από όσα προσδοκούσαν τα ζώα για τη βελτίωση της ζωής τους δεν φαίνεται να βγαίνει αληθινό, η επανάσταση έναντι των ανθρώπων ήταν τελικά μια άδεια ελπίδα, αφού οδήγησε στον δικό τους διχασμό. Με τα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται υποσιτίζονται, δουλεύουν πολύ περισσότερο, ζουν με έναν λόγο υπό καθεστώς τυραννίας, η αποβλάκωση και η κούρασή τους ωστόσο δεν τα αφήνει ούτε να σκεφτούν, ούτε και να αντιδράσουν.    

Παράσταση

Διαφορετικού περιεχομένου αυτήν τη φορά το ρίσκο του Άρη Μπινιάρη καθώς επιχείρησε να προσεγγίσει ένα κείμενο ολότελα αλληγορικό, με πολλαπλές προεκτάσεις, που αγγίζουν ακόμα και τη μαρξιστική θεώρηση του ανθρώπου. Το βασικό του χαρακτηριστικό ωστόσο, η συνεχής, γρήγορη κίνηση, που οδηγεί στο ζωηρό ρυθμό ήταν κυρίαρχο και εδώ, σε μια παράσταση που από την πρώτη στιγμή, με την άφιξη-παρουσίαση των ζώων της φάρμας, κερδίζει το ενδιαφέρον, εκ του συνολικού αποτελέσματος και τις εντυπώσεις. Όλα δένουν αρμονικά σε αυτήν τη σκηνική φάρμα: ιδέες, μηνύματα, συμβολισμοί, αλλά και τα πιο ευφρόσυνα, όπως τα τραγούδια που έχουν λόγο ύπαρξης και ουσία. Βασικός συνδετικός κρίκος είναι η αφήγηση που ακούγεται (Άρης Μπινιάρης), καθόλου παράταιρη, αντίθετα  ζωηρή και αυτή, με χρώμα, αν και σκηνικά απόντος του αφηγητή, αποτελεί ένα πρωτεύον και δυναμικό συστατικό της παράστασης, βοηθητικό για να γίνει το πέρασμα από το πρώτο στο δεύτερο μέρος, αλλάζοντας με αυτόν τον τρόπο και τη θεματική -από την επανάσταση των ζώων, στην αντιδικία και στα νέα δεδομένα που σταδιακά δημιουργούνται-, αφήνοντας ταυτόχρονα να ακουστεί και το κείμενο-ορόσημο της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Εμπράκτως αποδεικνύεται ότι έχουμε την περίπτωση μιας δουλειάς συνόλου, καθώς άπαντες ερμηνεύουν έχοντας καθοδηγηθεί ορθά και ασκηθεί στην προοπτική αυτή. Ξεχωρίσαμε στους βασικούς ρόλους τον Προμηθέα Αλειφερόπουλο (Ναπολέων), ίσως στην πιο άρτια στιγμή της μέχρι τώρα καριέρας του, ιδιαίτερα στο δεύτερο μέρος της παράστασης που μεταμορφώνεται σε σκληρό δυνάστη-τύραννο, εκπρόσωπο της παράδοσης και του ένδοξου παρελθόντος. Αξιοπρόσεκτος στο δίπολο της αρχηγικής σύγκρουσης και ο Μιχάλης Βαλάσογλου (Σνόουμπολ), είναι εκείνος που υπόσχεται τον εκσυγχρονισμό αλλά εν τέλει καταλήγει να διώκεται. Έντονο στίγμα αφήνει στον ρόλο του σώφρονος γέρου Στρατηγού ο Κώστας Μπερικόπουλος, ομοίως ο Πάνος Παπαδόπουλος (Σκουίλερ), που με πιο νηφάλιο και κωμικό τόνο μεταφέρει τα προπαγανδιστικά, σκληρά μηνύματα του Ναπολέοντα. Και όλοι οι υπόλοιποι επίσης (Πάνος Ζύγουρος, Άννη Θεοχάρη, Βάσω Καβαλιεράτου, Ιωάννα Μαυρέα, Γρηγορία Μεθενίτη, Άρης Μπινιάρης, Ελένη Μπούκλη, Μάριος Παναγιώτου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Γιώργος Τριανταφυλλίδης) ερμηνεύουν με συντονισμό, δυναμική, πίστη σε ό,τι αναπαριστούν, συμβάλλοντας όχι συμπληρωματικά αλλά ουσιαστικά σε αυτήν την εμπνευσμένη δουλειά. Λειτουργικά αποδεικνύονται τα λιτά, εύπλαστα σκηνικά -φράκτης φάρμας-, ενώ τα πολύχρωμα κοστούμια των ζώων προσδίδουν μια πιο χαλαρή και ευφρόσυνη νότα στο πλαίσιο της βαρύγδουπης συμβολικής σημασίας που φέρουν οι κάτοχοί τους (Πάρις Μέξις). Αξίζει να αναφερθεί και η ρυθμική σύμπνοια των φώτων (Στέλλα Κάλτσου). Τέλος, η μουσική του Φώτη Σιώτα αποδεικνύεται εύστοχη, ακόμα και σε στιγμές έξαρσής της αποδίδεται ζωντανά επί σκηνής από έναν μόνο βιολιστή, τον δεξιοτέχνη Χρήστο Πετεβή (ιδιαίτερα συγκρατήσαμε τη μελωδική του συνοδεία στη λογομαχία των δύο αρχηγών για το κτίσιμο του ανεμόμυλου).

Σύνολο: Ο Άρης Μπινιάρης δεν σταματάει να μας εκπλήσσει. Έτσι και εδώ με τη νέα του δουλειά παραδίδει μια άκρως ενδιαφέρουσα και ολοκληρωμένη σύγχρονη πρόταση σε ένα κλασικό κείμενο, αμιγώς συμβολικό. Με φρέσκια οπτική και γρήγορους ρυθμούς το αλληγορικό παραμύθι για μεγάλους αποκτά διάσταση ολόπλευρα δεκτική, εξελίσσεται σε σπουδαία παράσταση, που αναμένεται -δικαίως- να ξεχωρίσει στην τρέχουσα σεζόν, βάζοντας το Εθνικό Θέατρο ξανά στην πρώτη γραμμή, με παραγωγές του που πραγματικά χαίρεσαι να βλέπεις!  

[1] Για το κείμενο του Όργουελ γενικότερα και την εκδοτική του περιπέτεια ειδικότερα αξίζει να σταθεί κανείς στο σημείωμα του Ν. Μαθιουδάκη στο πρόγραμμα της παράστασης.

Πληροφορίες και εισιτήρια για την παράσταση εδώ