Είδαμε: "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας

Η "Ιφιγένεια εν Αυλίδι" (γραμμένη το 408-406 π.Χ. στην αυλή του βασιλιά της Μακεδονίας Αρχελάου) είναι μια από τις τελευταίες τραγωδίες του Ευριπίδη. Ο ίδιος μάλιστα δεν πρόλαβε να ανεβάσει το έργο, αυτό συνέβη μετά τον θάνατό του από τον Ευριπίδη τον Νεότερο (γιο ή ανιψιό του μεγάλου τραγικού). Με το παρόν του κείμενο ο Ευριπίδης, έχοντας την πείρα και τη σοφία των χρόνων που έχουν προηγηθεί, εκφράζει τη δική του «ενωτική» θέση απέναντι στους καταρρακωμένους από τον Πελοποννησιακό πόλεμο Έλληνες και ταυτόχρονα, με την ειρωνική του διάθεση, κάνει έναν έμμεσο σχολιασμό στον μεταξύ τους διχασμό (είναι η ίδια εποχή που καταγράφεται και η καταδίκη του Σωκράτη).

Το έργο 

Θέμα της τραγωδίας είναι η θυσία της Ιφιγένειας, κόρης του βασιλιά Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, επιβεβλημένη για να μπορέσουν να σαλπάρουν τα ελληνικά καράβια για την Τροία, που εξαιτίας της άπνοιας βρίσκονταν αγκυροβολημένα στην Αυλίδα. Ο μάντης Κάλχας έχει κάνει φανερή την πρόθεση της θεάς Άρτεμης προκειμένου να σηκωθεί ούριος άνεμος. Ο Αγαμέμνονας βρίσκεται σε τραγικό δίλημμα καθώς καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην τύχη της κόρης του και την πατρίδα του, προτάσσει εν τέλει τη δεύτερη. Καλεί λοιπόν την Ιφιγένεια στην Αυλίδα με το πρόσχημα ότι θα την παντρέψει με το πρωτοπαλίκαρο των Αχαιών, τον Αχιλλέα. Εκείνη καταφτάνει μαζί με την μητέρα της, την Κλυταιμνήστρα, δεν αργούν ωστόσο να μάθουν την αλήθεια. Παρά τις ικεσίες της Κλυταιμνήστρας, του Μενέλαου, του Αχιλλέα, της ίδιας της Ιφιγένειας, ο Αγαμέμνονας αποφασίζει να προχωρήσει στο θέλημα της Άρτεμης και να θυσιάσει την κόρη του. Η Ιφιγένεια διευκολύνει την κατάσταση καθώς δέχεται με παρρησία να θυσιαστεί για το καλό της πατρίδας της, για το καλό όλων των Ελλήνων. Στο κλείσιμο της τραγωδίας μαθαίνουμε από έναν άγγελο το αίσιο τέλος: πριν το μαχαίρι του Κάλχα καρφωθεί στο σώμα της Ιφιγένειας, αυτή εξαφανίζεται και τη θέση της παίρνει μια ελαφίνα που τώρα κείτεται νεκρή. Η Ιφιγένεια πια συνοδεύει την Άρτεμη στην κατοικία των θεών.

Παράσταση

Είναι εμφανές ότι ο σκηνοθέτης Γιάννης Καλαβριανός μελέτησε καλά το έργο και την ανάλυσή του και με αρωγό τη μεστή και ουσιώδη μετάφραση του έμπειρου Παντελή Μπουκάλα -στην παρούσα του συμμετοχή θα προσθέσουμε και το πλήρως κατατοπιστικό σημείωμά του στο καλαίσθητο πρόγραμμα-, έστησε μια παράσταση με χαρακτήρα μινιμαλιστικό ως προς τα σκηνικά μέσα και ως προς τον τρόπο προσέγγισης γενικότερα -ο Ευριπίδης εξάλλου ήταν τηρητής του μέτρου, ο κατεξοχήν ορθολογιστής των τραγικών, όντας και ο ίδιος σε απευθείας επαφή με τους σοφιστές-. Η έμφαση δε δίνεται στην -εύκολη- συγκίνηση που θα προέκυπτε από μια επιδερμική ανάγνωση του έργου, καθώς έχουμε να κάνουμε με μια νεαρή κόρη που θα χάσει τη ζωή της εξαιτίας της αναγκαστικής επιλογής του πατέρα της και μάλιστα με τη δική της ενθουσιώδη θέληση λίγο πριν οδηγηθεί στον βωμό, αλλά στην πολιτική θέση του τραγωδού που υπολανθάνει, την αμφισβήτηση των θεσμών και των θείων, την αντιπολεμική του πίστη, το κάλεσμα για ενότητα, καθώς και στην υπόσταση της ανθρώπινης φύσης με το, αναίτιο πολλές φορές, ευμετάβολο του χαρακτήρα, -«ανωμαλία ήθους» είναι για την περίσταση ο χαρακτηρισμός του Αριστοτέλη-, (η μεταστροφή της Ιφιγένειας αποτυπώνεται εν προκειμένω απλά, αλλά εντέχνως, με τη βοήθεια μικροφώνου, ενός τεχνικού μέσου, στοιχείο που μπορεί να ταυτιστεί με τo “μη αυθόρμητο”  της απόφασης της ηρωίδας). Ο Ευριπίδης “εξανθρωπίζει” τους ήρωες του, είναι αυτοί που αποφασίζουν για τη μοίρα τους στα πλαίσια των αποφάσεών τους, είναι εκείνοι που έχουν τον πρώτο λόγο για την τύχη τους, οι θεοί βρίσκονται παράμερα, παρακολουθούν τα τεκταινόμενα και όποτε κριθεί απαραίτητο επεμβαίνουν. Τον “εξανθρωπισμό” αυτόν προφανώς επιχείρησε να αποδώσει και η σκηνοθετική οπτική, βάζοντας ένα γαλάζιο ελάφι -ευφάνταστη ιδέα- (κάτι το εξωπραγματικό και ανώτερο, ίσως σύμβολο της θεάς Άρτεμης) από την αρχή της παράστασης ως βουβό παρατηρητή. Στην προσπάθεια αυτή όμως ήταν ευδιάκριτες και αστοχίες, αρχής γενομένης από τα κοστούμια των πρωταγωνιστών, συγκεχυμένα ανάμεσα στο τότε (μανδύες) και το τώρα (γραβάτες, ταγιέρ, τακούνια), δίνοντας ένα αποτέλεσμα ιδιότυπο και ακαθόριστο, εν τέλει αταίριαστο. Αντίθετα, τα λιτά κοστούμια του μαυροφορεμένου Χορού με τα λουλούδια στα μαλλιά ήταν εντός κλίματος, δίνοντας την αίσθηση Χορού πενθούντος για την κατάσταση στο λιμάνι και κυρίως για την επερχόμενη απώλεια της Ιφιγένειας, αυτή βέβαια θα ήταν προτιμητέα με λευκή αμφίεση καθώς θα ξεχώριζε ανάμεσα στο σύνολο, είναι εξάλλου σύμβολο αγνότητας και αθωότητας, λειτουργεί ως πρόβατο επί σφαγή. Στα πρωτεύοντα συν της παράστασης πρέπει να επισημανθεί η μουσική σύνθεση και διδασκαλία του Θοδωρή Οικονόμου, διακριτική, μελωδική, αισθηματική, συνόδευσε με τον καλύτερο τρόπο τα δρώμενα, αναδεικνύοντας ιδίως τα λυρικά μέρη που δεν έμειναν στο περιθώριο. Το λιτό σκηνικό με τα διάσπαρτα λευκά λουλούδια, λειτούργησε αποφορτιστικά στο βεβαρημένο της ιστορίας, συμβολίζοντας ταυτόχρονα την καθαρότητα της ηρωίδας.  

Ερμηνείες   

Η Ανθή Ευστρατιάδου, τιμημένη με το θεατρικό βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» (2017), απεδείχθη μια ικανοποιητική επιλογή για τον ρόλο της Ιφιγένειας, καθώς με τρόπο μεστό και πειστικό απέδωσε την τραγική ηρωίδα που οδηγείται από την άγνοια στη γνώση και κατόπιν στην αυτοθυσία. Η Μαρία Τσιμά είναι μια σπουδαία ηθοποιός, εν προκειμένω μια ιδανική Κλυταιμνήστρα, εκτεινόμενη στις διαφορετικές εκφάνσεις της μητέρας του θύματος: χαίρεται για τον γάμο της κόρης της, αγωνιά για την τύχη της όταν μαθαίνει την αλήθεια, εκλιπαρεί τον άντρα της να αλλάξει την πρόθεσή του, συντρίβεται με την άρνησή του. Χτίζει επιδέξια το πορτρέτο μιας διαφορετικής Κλυταιμνήστρας από αυτήν της σκληρής και αδίστακτης γυναίκας που έχουμε κατά νουν και για την περίσταση ο Ευριπίδης μετουσιώνει σε στοργική μάνα. Σχολιάζουμε όμως και εδώ την παραφωνία του κουστουμιού και της ξανθιάς κόμης, μια από τις άτυχες επιλογές του κακώς εννοούμενου (εκ)μοντερνισμού. Ο Γιώργος Γλάστρας, ένας καλός ηθοποιός, ήγειρε ενστάσεις για την πειστικότητα του ως Αγαμέμνονας, ξεκινώντας αμήχανα, δεν μπόρεσε να ενταχθεί εν τέλει στη τραγική διάσταση του ήρωα που καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην κόρη του και στο στράτευμά του, στη στιβαρότητα που προϋποθέτει ένας βασιλιάς και αρχιστράτηγος, παρέμεινε σε μια σταθερή και επιτηδευμένη ερμηνεία που δεν ταίριαζε, ούτε έδενε με τις υπόλοιπες. Στο ύψος των περιστάσεων στάθηκαν οι ερμηνείες των Γιώργου Καύκα (Πρεσβύτης), Νικόλα Μαραγκόπουλου (Μενέλαος), Χρίστου Στυλιανού (Αγγελιοφόρος), Θανάση Ραφτόπουλου (Αχιλλέας), θα ξεχωρίζαμε τον τελευταίο ως το γοητευτικό και με πυγμή πρωτοπαλίκαρο των Αχαιών. Τέλος, ο Χορός κοριτσιών (Μομώ Βλάχου, Στελλίνα Βογιατζή, Δέσποινα Γιαννοπούλου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Δανάη Επιθυμιάδη, Αίγλη Κατσίκη, Λήδα Κουτσοδασκάλου, Μαρία Κωνσταντά, Αλεξία Μπεζίκη, Ζωή Μυλωνά, Μαριάνθη Παντελοπούλου, Κατερίνα Παπαδάκη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου), ωραία σκέψη και σωστά διδαγμένος, με την ομαδική του ερμηνεία, κέρδισε τις εντυπώσεις, αποτυπώνοντας με τρόπο καθάριο τα λυρικά μέρη, συνοδεύοντας και αποχαιρετώντας την Ιφιγένεια στον τόπο της θυσίας.

Σύνολο: Εύστοχη και δουλεμένη ανάγνωση της ευριπίδειας τραγωδίας, αφήνει την αίσθηση απλότητας, όχι απλοϊκότητας, στο άθροισμά της ικανοποιητική καθώς υπερτερούν τα θετικά της.

Πληροφορίες για την παράσταση

Μετάφραση: Παντελής Μπουκάλας
Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός
Σκηνικά-Κοστούμια: Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα, Ράνια Υφαντίδου
Mουσική σύνθεση-Μουσική διδασκαλία-Ηχητικός σχεδιασμός: Θοδωρής Οικονόμου
Kίνηση: Δημήτρης Σωτηρίου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος 
A’ Βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξία Μπεζίκη
Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Xάρης Πεχλιβανίδης
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ελίνα Ευταξία, Isabela Tudorache
Φωτογράφιση παράστασης: Τάσος Θώμογλου
Οργάνωση παραγωγής: Marleen Verschuuren, Μαρία Λαζαρίδου
Βοηθός σκηνογράφου (στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης): Σοφία Τσιριγώτη
 

Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Γλάστρας (Αγαμέμνων), Ανθή Ευστρατιάδου (Ιφιγένεια),Γιώργος Καύκας (Πρεσβύτης), Νικόλας Μαραγκόπουλος (Μενέλαος), Θανάσης Ραφτόπουλος (Αχιλλέας), Χρίστος Στυλιανού (Αγγελιοφόρος), Μαρία Τσιμά (Κλυταιμήστρα).

Χορός: Μομώ Βλάχου, Στελλίνα Βογιατζή, Δέσποινα Γιαννοπούλου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Δανάη Επιθυμιάδη, Αίγλη Κατσίκη, Λήδα Κουτσοδασκάλου, Μαρία Κωνσταντά, Αλεξία Μπεζίκη, Ζωή Μυλωνά, Μαριάνθη Παντελοπούλου, Κατερίνα Παπαδάκη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου

Μουσικός επί σκηνής: Δημήτρης Χουντής

 

Πρόγραμμα Περιοδείας

7/8, Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης - Ιωάννινα

22/8, Παρκο Αλτιναλμάζη - Αλεξανδρούπολη

24/8, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων - Καβάλα

28/8, Κηποθέατρο Αλκαζάρ - Λάρισα

30/8, Αρχαίο Θέατρο Δίου – Δίον

6/9, Παλαιό Ελαιουργείο - Ελευσίνα

11/9, Δημοτικό Κηποθέατρο Παπάγου - Παπάγου

13/9, Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη - Βύρωνας

20/9, Βασιλικό Θέατρο - Θεσσαλονίκη

21/9, Βασιλικό Θέατρο - Θεσσαλονίκη

22/9, Βασιλικό Θέατρο - Θεσσαλονίκη