Είδαμε "Ιχνευταί" του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Μ. Μαρμαρινού / Ένα εντελές παραμύθι

Οι ποιητές των τραγωδιών έγραφαν και τα σατυρικά δράματα. Τους έδιναν την εξωτερική μορφή της τραγωδίας και αντλούσαν και για αυτά τα θέματά τους από τους μύθους, που τώρα όμως τους έβλεπαν από τη φαιδρή τους όψη. Το σατυρικό δράμα, ζωηρό και εύθυμο, προκαλούσε το γέλιο, αλλά δεν καυτηρίαζε, δε διακωμωδούσε, δε σατίριζε (η λέξη σατυρικό δεν έχει καμία σχέση με τη σάτιρα, λέξη λατινική, από την οποία σχηματίζεται το ρήμα σατιρίζω). To σατυρικό δράμα ονομάστηκε έτσι, γιατί τον χορό του αποτελούσαν πάντοτε Σάτυροι, που είχαν κορυφαίο έναν γέροντα Σιληνό (για αυτό και πολλές φορές αυτό το είδος δράματος αποκαλούνταν και σιληνικό).

Ένα τέτοιο παράδειγμα δράματος είναι οι Ιχνευταί του Σοφοκλή. Από αυτό το αποσπασματικά σωζόμενο κείμενο έχουμε στη διάθεσή μας 400 περίπου στίχους, έτσι όπως εντοπίστηκαν στους παπύρους της Οξυρρύγχου (πόλη της Αιγύπτου). Αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτοί βρέθηκαν μέσα σε τάφους, εξαιτίας της σχετικής συνήθειας που υπήρχε να κατασκευάζονται περιβλήματα για τις μούμιες από στρώματα παπύρου και για τον λόγο αυτό αγόραζαν μεγάλες ποσότητες με άχρηστα ή κατεστραμμένα χειρόγραφα. Η Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη είναι ένα από αυτά τα πιο αξιόλογα ευρήματα της περίπτωσης.

Το προκείμενο έργο του Σοφοκλή έχει ανάλαφρο και παιγνιώδες ύφος και αποτελεί σαφή αναφορά προς το Διόνυσο και τις βακχικές τελετές. Πρωταγωνιστούν θεοί και μόνο, φανερή ένδειξη της βαθιάς θρησκευτικότητας που διέπει τον Σοφοκλή (άσκησε για ένα διάστημα και το ιερατικό αξίωμα), σε ένα ολότελα διαφορετικό σύμπαν από αυτό που μας έχουν συνηθίσει οι τραγικοί, δεν υπάρχουν πάθη, εκδίκηση, τιμωρίες, κάθαρση, τα ευγενή συναισθήματα έχουν τον πρώτο λόγο σε ένα σχεδόν παραμυθένιο πλαίσιο στο αγνό περιβάλλον της φύσης. Πιο συγκεκριμένα ο δραματουργός περιγράφει την προσπάθεια των Σατύρων, κατ' εντολή του Απόλλωνα, να βρουν τα βόδια που έκλεψε ο Ερμής. Για να τους δελεάσει μάλιστα ο θεός τους υπόσχεται πλούτο και ελευθερία. Οι Σάτυροι με τη βοήθεια του Σιληνού ακολουθούν τα ίχνη των ζώων (ιχνευτές) και πλησιάζοντας σε μια σπηλιά ακούν τη μελωδία από τη λύρα που μόλις έχει εφεύρει ο Ερμής ("...το έξυπνο αυτό παιδί κρυμμένο εδώ πέρα μια μηχανή σοφίστηκε κι έκανε σε μια μέρα. Απ' ένα ζο που ψόφησε πήρε το καύκαλό του και μ'εξυπνάδα σκάρωσε και τέχνη τόργανό του...", από ένα τόσο απλό γεγονός έχουμε τη γέννηση της υπέρτατης μουσικής). Η Κυλλήνη, νύμφη του όρους, εξηγεί στους Σατύρους τη φύση και τη χρησιμότητα της λύρας. Λίγο αργότερα εμφανίζεται ο Ερμής και στο εξής το κείμενο απουσιάζει. Τη συνέχεια της ιστορίας τη γνωρίζουμε από τον ομηρικό Ύμνο στον Ερμή που αξιοποίησε ο Γερμανός Carl Robert, σύμφωνα με τον οποίο ο Απόλλων γοητεύεται τόσο πολύ από τη λύρα του Ερμή που του τη ζητάει με αντάλλαγμα τα βόδια. Οι δυο θεοί στο τέλος ανεβαίνουν μαζί στον Όλυμπο, το χρυσό στεφάνι, που περίοπτο βλέπουμε και εμείς από την πρώτη στιγμή να αιωρείται, καταλήγει στον Σιληνό και οι Σάτυροι απελευθερώνονται.

Το σύνολο των παραστάσεων του Μιχαήλ Μαρμαρινού διακρίνονται από μια αισθητική και καλαισθησία μαζί, έκδηλα και στην παρούσα του σκηνοθετική σύλληψη, όπου δεν χρησιμοποιεί «ξενικά» στοιχεία, δικαιολογημένα ενδεχομένως λόγω της απουσίας πλήρους σύνθεσης του έργου, ίσως ωστόσο έδιναν χαρακτήρα παράταιρου και υπερβολής. Προτίμησε να παραμείνει στην πηγαία «απλότητα» της -διαθέσιμης- βάσης του, να την αναδείξει και να αναδημιουργήσει μέσα από αυτή. Με αφετηρία τον χορό και τη θαυμάσια κίνησή του (σπουδαιότατη η δουλειά του Τάσου Καραχάλιου στον τομέα αυτό, που σε αρκετά σημεία αναδεικνύει την ένθεη μανία και τον έξαλλο ενθουσιασμό των Σατύρων, πιστών ακολούθων του Διονύσου) αναπαριστάνεται ένας μυθικός κόσμος από τον οποίο προκύπτει η προέλευση της μουσικής. Αξίζουν πραγματικά εύσημα στους Λάμπρο Γραμματικό, Adrian Frieling, Αλεξάνδρα Καζάζου, Τάσο Καραχάλιο, Χρήστο Κραγιόπουλο, Άγγελο Νεράντζη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μάνο Πετράκη, Θεοδώρα Τζήμου, Ανδρομάχη Φουντουλίδου για ό,τι μαγικό πλάθουν, ενεργώντας ως ένα σώμα, ενίοτε θυμίζοντας κοπάδι. Ομοίως και οι λοιποί συντελεστές: η εξαιρετική Αμαλία Μουτούση ως λαμπρή νεραΐδα του βουνού, ο χωρίς εξάρσεις σοφός γέροντας Σταμάτης Κραουνάκης, ο αεικίνητος Χάρης Φραγκούλης, ξεχωριστός όπως μεταβάλλεται με τη συνδρομή της μουσικής από ταλαιπωρημένο θεό σε αυτό που ορίζει η φύση και ο προορισμός του. Στα αξιοσημείωτα ασφαλώς και η ιδιαίτερη παρουσία της ανδρόγυνης περσόνας, του λυρικού τραγουδιστή Steve Katona, που περπατά ανάμεσα στη νεογέννητη ύπαρξη του Ερμή και ταυτόχρονα την ευφυή μορφή μιας ώριμης φάσης του. Στη δημιουργία ατμόσφαιρας συνεισέφεραν με ταιριαστό τρόπο μουσικοί με τα πνευστά τους - από τις πιο ωραίες στιγμές η άφιξή τους στην ορχήστρα-, λειτουργώντας ως γέφυρα ανάμεσα στους δύο κόσμους, του απολλώνειου και του διονυσιακού. Στη δομική σύνδεση εκλιπόντων και συμπληρωμένων στοιχείων του κειμένου συντελεί εντέχνως και η μουσική του Billy Bultheel, συμβατά με το γενικό κλίμα κρίνονται και τα κοστούμια (Γιώργος Σαπουντζής).  

Σύνολο: Άψογα συντονισμένος, συναρπαστικός μύθος, έτσι όπως απορρέει από ένα άγνωστο, ελλειπτικό κείμενο, δοσμένο με ενδιαφέροντα, ποιητικό σχεδόν, τρόπο, με τη σημαντική αρωγή της μετάφρασης (Εμμανουήλ Δαυίδ, 1933) στην κατεύθυνση αυτή. Η πιο ιδιαίτερη και ασυνήθιστη παράσταση των τελευταίων επιδαύριων ετών, κυρίως λόγω της φυσιογνωμίας της βάσης της (κείμενο), αλλά και της επιτυχούς επεξεργασίας της, αμφότερα προσδίδουν έναν ανακαλυπτικό χαρακτήρα, ενθουσιωδώς ευπρόσδεκτου.

 

*Την παράσταση συνοδεύει η έκδοση του έργου, στο πλαίσιο της θεατρικής σειράς του Φεστιβάλ, με φιλολογική επιμέλεια, εισαγωγή και σχόλια του καθηγητή Σταύρου Τσιτσιρίδη.

 

* Επόμενη παράσταση από το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου στις 16/9 στο Ηρώδειο.

Ταυτότητα παράστασης

Ελεύθερη έμμετρη απόδοση: Εμμανουήλ Δαυίδ (1933) 

Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός

Επιστημονικός συνεργάτης: Σταύρος Τσιτσιρίδης

Καλλιτεχνική & Δραματουργική συνεργασία: Δηώ Καγγελάρη

Ειδικός συνεργάτης: Κωνσταντίνος Θωμαΐδης

Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Σαπουντζής

Μουσική: Billy Bultheel

Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ

Κίνηση – Χορογραφία: Τάσος Καραχάλιος

Βοηθός σκηνοθέτιδα: Μαριλένα Κατρανίδου

Σχεδιασμός ήχου: Κώστας Μπώκος-Studio 19st σε συνεργασία με Billy Bultheel

Βοηθός σκηνοθέτη: Αλίκη Στενού

Βοηθός σκηνογράφου: Διδώ Γκόγκου

Βοηθός ενδυματολόγου: Δάφνη Αηδόνη

Σχεδιασμός κομμώσεων: Δημήτρης Αποστολίδης

Σχεδιασμός μακιγιάζ: Ρούλα Λιανού

 

Τα πρόσωπα:

Χάρης Φραγκούλης (Απόλλων), Σταμάτης Κραουνάκης (Σιληνός), Αμαλία Μουτούση (Κυλλήνη), Steve Katona (Ερμής)

Χορός Σατύρων:

Λάμπρος Γραμματικός, Adrian Frieling, Αλεξάνδρα Καζάζου, Τάσος Καραχάλιος, Χρήστος Κραγιόπουλος, Άγγελος Νεράντζης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μάνος Πετράκης, Θεοδώρα Τζήμου, Ανδρομάχη Φουντουλίδου

Μουσικοί:

Μενέλαος Μωραΐτης τούμπα, Σπύρος Βέργης ευφώνιο, Δημήτρης Αλεξανδράκης τούμπα, Λεωνίδας Παλαμιώτης ευφώνιο