Είδαμε: «Μήδεια» σε σκηνοθεσία Φρανκ Κάστορφ / Μια φορά -θα- θυμάμαι ότι ήμουν και εγώ εκεί

Οικολογική κρίση, προσφυγικό, πόλεμοι, καπιταλισμός, πατριαρχία, ώρα μηδέν. Το κείμενο του Ευριπίδη, του πιο πραγματιστή των τραγικών, εμπλουτισμένο από αποσπάσματα του Μύλλερ και του Ρεμπώ, αναδημιουργείται σε μια νέα -πέντε μορφών και αντίστοιχων προσεγγίσεων-  «Μήδεια» με όλα τα παραπάνω θέματα. Η γυναίκα σύμβολο της παιδοκτονίας πλάθεται ως κάτι πέρα από το αρχέτυπο, αποκτά ρόλο με ευρύτερες κοινωνικές μορφές, είναι πρόσφυγας, καλλονή με τα πολυτελή Dior, μάγισσα, μητέρα, μαινόμενη και εκδικητική ύπαρξη, δολοφόνος. Μπορεί να ζει παντού, σε καταυλισμό, σε σκουπιδότοπο, σε στριπτιτζάδικο, να ξεπροβάλλει σαν ηρωίδα Mad Max από γιγάντιες οθόνες Led, να περιφέρεται ανάμεσά μας, περιμένοντας ένα σύνθημα εξέγερσης, το έναυσμα που θα την κάνει να σηκώσει κεφάλι, να διεκδικήσει τη θέση της, η -ολέθρια, κατά τον μύθο- κατάληξη έχει εν προκειμένω δευτερεύουσα βαρύτητα. Η «Μήδεια» του Κάστορφ αποκτά μια άλλη διάσταση, όχι την παγιωμένη αφοριστική, αλλά εκείνη του συμβόλου των καταπιεσμένων από κάθε λογής αιτίες (ακούσιες, όπως η προσφυγιά, ή/και εκούσιες, όπως η άνευ όρων παράδοση στον υλισμό). Είναι ένα παζλ από σύγχρονες -ίσως και αέναες- νατουραλιστικές περσόνες, non gratae, ζώντας σε περιβάλλοντα βίαια, ζοφερά, είτε αυτά αφορούν τα έξωθεν ή ακόμα και τον εσωτερικό αναβρασμό της ψυχοσύνθεσης, έτοιμη να εκραγεί. Ρίχνει φως σε εκείνα τα “επιτεύγματα” που αποδεικνύουν ότι η πρόοδος είναι ολότελα επιλεκτική, επίπλαστη, φαινομενική. Η αλήθεια ενώπιον μας, σοκαριστική, απ’ τη στιγμή κιόλας που εισέρχεται κανείς στο θέατρο, χωρίς συμβάσεις και συναινέσεις με καθωσπρεπισμούς, άνευ ωραίων περιτυλιγμάτων, η ορχήστρα έχει πάρει τη μορφή απέραντου σκουπιδότοπου. Απορρίμματα, που αποτελούν εμπόδιο ακόμα και για την κίνηση των ηθοποιών, είναι αυτά και όχι εκείνοι που κυριαρχούν στη σκηνή, άραγε ως υπολείμματα ενός καπιταλιστικού κόσμου που βρίσκεται σε ιδεολογική τουλάχιστον παρακμή, ή ως ανακυκλώσιμο υλικό για μια νέα αφετηρία, στο πλαίσιο ενός γενικότερου επαναπροσδιορισμού του χρεωκοπημένου από αξίες κόσμου, που αποβάλλει ακόμα και τους ανθρώπους του; Και η Μήδεια; Μια αποδιοπομπαία παρουσία, που δεν χωρά πουθενά, ή μια κατατρεγμένη φιγούρα, που αναζητά -μάταια- την όποια ταυτότητά της και την εδραίωση της παρουσίας της; Οι πέντε ετερόκλητες Μήδειες (Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη) λειτούργησαν ως μια ψυχή ενός συνολικού άθλου, με πιο συνταρακτική τους σκηνή την παράταξή τους στο χείλος της ορχήστρας, απευθυνόμενες στο κοινό με μια φωνή, σαν ένας Χορός από ποικίλες Μήδειες, που ξεκινούν από τα πέρατα του χρόνου, με αφετηρία το κείμενο του Ευριπίδη, περνούν από σημαδιακούς σταθμούς της ιστορίας και καταλήγουν στην ωμή σημερινή πραγματικότητα, με ένα αίτημα που στο διάβα παραμένει αναλλοίωτο, οικουμενικό, άφυλο: την αναζήτηση υπόστασης. Αρωγοί στο μεγαλειώδες επίτευγμα οι ανδρικές ερμηνείες των Αινεία Τσαμάτη, Νικόλα Χανακούλα και Νίκου Ψαρρά, ιδανικοί σε ό,τι απαιτητικό κλήθηκαν να συμπράξουν.

Συνοψίζοντας, πρόκειται για ένα ευφυές συνονθύλευμα λόγων και εικόνων -μαζεμένο χρονικά θα ήταν ακόμα πιο δεκτικό-, υποδειγματικά ερμηνευμένο. Στη συνολική αποτίμηση ανήκει στις μεγάλες στιγμές, τουλάχιστον των τελευταίων χρόνων, της  Επιδαύρου. Στην πιο προσωπική, μια φορά -θα- θυμάμαι είδα τη «Μήδεια» του Κάστορφ, ήμουν και εγώ εκεί.  

Η στήλη με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενεί και τις σκέψεις του Μάνθου Ματσαγκάνη, καθηγητή Επικοινωνίας στο Rutgers University των ΗΠΑ, (συν)θεατή της παράστασης:

Ο Ευριπίδης θα έβρισκε την προσέγγιση του Castorf στη «Μήδεια» τουλάχιστον ενδιαφέρουσα. Αν κάποιος θέλει να κατηγορήσει τον πρωτοπόρο σκηνοθέτη του Volksbühne (δηλαδή του «Λαϊκού Θεάτρου» του Βερολίνου) για νεωτερισμούς που εισήγαγε στην εξιστόρηση της τραγικής ζωής της κόρης του βασιλιά της Κολχίδας και ασέβεια στα… καθιερωμένα της Επιδαύρου, παρόμοιες κατηγορίες θα είχε να προσάψει κατά πάσα πιθανότητα και στο δημιουργό του έργου πριν περίπου 2.650 χρόνια. Ένας από αυτούς τους νεωτερισμούς του Ευριπίδη σχετιζόταν με την παρουσίαση των ανθρώπινων ηρώων ως χαρακτήρων πολύπλοκων με αντιφατικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον δεν δίσταζε να ξεδιπλώνει μπροστά στους θεατές τις βαθιές ψυχολογικές συγκρούσεις που ταλάνιζαν τους ήρωες και τις ηρωίδες των έργων του. Οι καινοτομίες του τραγικού ποιητή δεν έχαιραν πάντα της εκτίμησης των συγχρόνων του και βραβεία απονέμονταν σε ανταγωνιστές του, όπως ο Σοφοκλής. Αν μη τι άλλο, λοιπόν, ο Castorf, απέδειξε βαθιά γνώση του έργου και του πνεύματος του Ευριπίδη. Αξιοποιώντας ένα μείγμα επικοινωνιακών Μέσων (θεατρικού και ποιητικού λόγου, απεικόνιση λεκτικών συμβόλων, φωτογραφίες, βίντεο, και σειρά σκηνογραφικών στοιχείων), ο σκηνοθέτης παρουσίασε μια «Μήδεια» σύγχρονη και πολύπλοκη, όπως την ήθελε ο αρχαίος τραγικός. Μέσα από τις εκπληκτικές ερμηνείες όχι μιας αλλά πέντε «Μηδειών», οι οποίες λειτούργησαν σαν ένας ιδιαίτερος χορός (ένας ακόμη νεωτερισμός), αλλά και το πλέξιμο των έργων του γερμανού δραματουργού Heiner Müller και του γάλλου ποιητή Arthur Rimbaut γύρω από τον κορμό του έργου του Ευριπίδη, ο Castorf μετατόπισε την προσοχή του κοινού από το αποτρόπαιο έγκλημα της απατημένης (πρώην πλέον) συζύγου. Αντί αυτού, έστρεψε αποφασιστικά τον νου και τις αισθήσεις μας στην ιστορία της Μήδειας ως γυναίκας που υποχρεώθηκε να αφήσει την εστία και τον τόπο της όχι μία αλλά δύο φορές, ως γυναίκας που προδόθηκε και καταδιώχθηκε από άνδρες, ως γυναίκας που πάλεψε να επιζήσει και να τιθασεύσει την απελπισία της αλλά απέτυχε, καταλήγοντας να διαπράξει το αδιανόητο. Αφήνοντας το έγκλημα σε δεύτερη μοίρα, αυτή η «Μήδεια» θα πρέπει να θυμίζει σε όλους το δυσβάσταχτο φορτίο που κουβαλούν στους ώμους τους σήμερα χιλιάδες γυναίκες. Ενστάσεις, σχετικά με το εάν, λόγου χάρη, ο Castorf έκανε υπερβολική χρήση βίντεο και δεν αξιοποίησε αρκετά τη θεατρική σκηνή της Επιδαύρου, είναι δεκτές προς συζήτηση. Ωστόσο, θα ήταν προτιμότερος ο διάλογος γύρω από τα βασικά μηνύματα του έργου, αρκετών εκ των οποίων η διαχρονικότητα αναδείχθηκε για μία ακόμη φορά.

Ταυτότητα παράστασης

https://www.debop.gr/events/mideia-frank-kastorf-