Είδαμε: "Νεφέλες" του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Δ. Καραντζά

Το έργο παρουσιάστηκε στα Μεγάλα Διονύσια του 423 π.Χ. και κατέλαβε την τρίτη και τελευταία θέση στη θεατρική δοκιμασία. Ο Αριστοφάνης, θεωρώντας ότι είναι το καλύτερό του δημιούργημα, το ξαναδούλεψε με σκοπό να το παρουσιάσει εκ νέου στο κοινό. Το κείμενο που μας σώζεται δεν είναι το αρχικό, αλλά μια διασκευή του που προέρχεται από τον ίδιο τον ποιητή. Η κωμωδία αυτή, που κατά τους ειδικούς ακουμπά και τα όρια της τραγωδίας, σατιρίζει τους σοφιστές της Αρχαίας Αθήνας και πρωτίστως τον Σωκράτη, που διαφθείρει τους νέους με τη -δήθεν- πρωτοποριακή  διδασκαλία του. Το όνομα του έργου οφείλεται στις Νεφέλες (τις ασαφείς και ακαθόριστες, “νεφελώδεις” ιδέες της φιλοσοφίας), τις οποίες, κατά τον ποιητή, ο Σωκράτης θεωρεί θεές, αντικαθιστώντας μάλιστα με εκείνες τους πραγματικούς θεούς. Γενικά το έργο διαφοροποιείται από τη λοιπή και συνήθη θεματολογία των κωμωδιών, συνδράμει σε αυτό και η ιδιαίτερου τύπου “παράβαση”, όπου εκεί στην ουσία ο ίδιος ο Αριστοφάνης μέμφεται τους θεατές γιατί δεν μπορούν να διακρίνουν τα καλά από τα κακά έργα, εκφράζοντας έτσι και ένα ευθέως παράπονο που δεν κέρδισε στον προαναφερόμενο δραματικό αγώνα και το παρόν έργο του δεν έτυχε της πρέπουσας εκτίμησης και αναγνώρισης.

Υπόθεση

Ο Αριστοφάνης, φύσει και θέσει συντηρητικός, δεν έβλεπε θετικά την παρουσία πνευματικών ανθρώπων, καλλιτεχνών, ποιητών, σοφιστών, αντιστοίχως και των ιδεών τους, στην Αθήνα, καθότι εναντιώνονταν στις παραδοσιακές αξίες. Ο Σωκράτης αποτελεί ένα τέτοιο ενοχλητικό παράδειγμα και το γεγονός μάλιστα ότι ήταν και ο ίδιος Αθηναίος είχε σαν αποτέλεσμα να κατηγορηθεί από τον ποιητή για προδοτική συμπεριφορά στην παράδοση, ως ένας λαοπλάνος που διδάσκει την πειθώ κάνοντας το κακό να μοιάζει με ιδανικό, ως άθεος φιλόσοφος που προσπαθώντας να ερμηνεύσει τα ανεξήγητα της φύσης αρνείται τους θεούς. Στο πρόσωπο του Σωκράτη και με αφορμή αυτόν εκθέτει τις αρνητικές συνέπειες που έχουν οι διδασκαλίες των σοφιστών, τις αρνητικές επιδράσεις της σοφιστικής επιχειρηματολογίας στην οικογένεια και την κοινωνία, καθώς υπονομεύουν τα πατροπαράδοτα ήθη, οδηγούν σε αμφισβήτηση, σε  πολιτική και ηθική κρίση, στην παρακμή του παλαιού εκπαιδευτικού συστήματος και στην αντιπαλότητα των γενεών. Πέρα από τον Σωκράτη που, ως βασικός πρωταγωνιστής, κατηγορείται ευθέως, συναντάμε εν προκειμένω τον Στρεψιάδη, έναν γέρο Αθηναίο χωριάτη και τον γιο του Φειδιππίδη που καταχρεώνει τον πατέρα του με την άσωτη ζωή του. Στριμωγμένος ο Στρεψιάδης από τους δανειστές αποφασίζει να στείλει τον γιο του στη σχολή του Σωκράτη για να διδαχθεί τον δίκαιο και τον άδικο λόγο, ώστε να κερδίσει τις δίκες, γλιτώνοντας από δανειστές και χρέη. Ο Φειδιππίδης αρνείται  και έτσι  ο γέρο-Στρεψιάδης αναγκάζεται να φοιτήσει ο ίδιος στο εν λόγω σχολείο. Γρήγορα όμως ο Σωκράτης τον διώχνει ως ανεπίδεκτο μαθήσεως. Εν τέλει ο Φειδιππίδης θα πειστεί και θα φοιτήσει στη σχολή του μεγάλου φιλοσόφου. Σύντομα όμως ο Στρεψιάδης θα αντιληφθεί ότι τα μαθήματα που πήρε ο γιος του θα έχουν αρνητικό αντίκρισμα σε εκείνον τον ίδιο και μάλιστα σκληρό.

Παράσταση

O Δημήτρης Καραντζάς ασχολήθηκε για πρώτη φορά με την αρχαία κωμωδία  και όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος το έκανε με τρόπο αρκούντως ικανοποιητικό. Μένοντας, κατά κύριο λόγο, πιστός στο κείμενο και στην εξορθολογισμένη, απλή μετάφραση του Γιάννη Αστερή -του ίδιου στυλ και φιλοσοφίας με εκείνη που είχε ετοιμάσει για τους Όρνιθες του Ν. Καραθάνου- εκ πρώτης μπορεί να θεωρηθεί ότι επέλεξε ένα “ασφαλές” πλαίσιο δράσης, επιλογή λιγότερο τολμηρή, καθώς δεν παραστρατεί με παραλληλισμούς και προσαρμογές στο παρόν, επί του πρακτέου όμως προέβη σε μια διαφορετική από τη συνήθη τύπου προσέγγιση -με βωμολοχίες ως επί το πλείστον- στον αριστοφανικό λόγο, που τις περισσότερες φορές διέπεται από ατυχή εκμοντερνισμό και κακώς εννοούμενο εκσυγχρονισμό. Αυτό δε σημαίνει ότι έμεινε σε μια συντηρητική ματιά αλλά κατέστησε την παράσταση “σημερινή” χρωματίζοντάς την με πολλές φρέσκιες ιδέες, πετυχαίνοντας ένα μοντέρνο ανέβασμα, που δεν ξεφεύγει ωστόσο προς κάτι παράτερο από ό,τι είναι, με άλλα λόγια επιτυγχάνεται μια γοητευτική ισορροπία. Ένα από τα στοιχεία αυτά, λόγου χάρη, ήταν τα κάθε λογής κοστούμια (ευφάνταστη η δουλειά της Ιωάννας Τσάμη), που έμοιαζαν παρμένα από τσίρκο και ασφαλώς απέχουν από μια συνολικά κλασικότροπη προσέγγιση, είναι όμως σε απευθείας σύνδεση με την ουσία του αριστοφανικού κειμένου: οι Νεφέλες κατά τον ποιητή είναι κούφιες θεότητες, που αντιπροσωπεύουν κενές ιδέες, μοιάζουν με περιφερόμενους τσαρλατάνους -άμεσος ο υπαινιγμός στους σοφιστές-, που απλώς παραπλανούν προς χάριν του εφήμερου και όχι βέβαια της ουσίας. Παρομοίως και το έξυπνο σκηνικό (Κλειώ Μπομπότη), μια σιδερένια και ευπροσάρμοστη κατασκευή, που εξυπηρετούσε μεν το πνεύμα της «αλλαγής», στο κοίλον ωστόσο ενός ανοιχτού χώρου, πόσο μάλλον όταν σχετίζεται με την καθολική οπτική της Επιδαύρου, φάνηκε κάπως δύσχρηστο.   

Ερμηνείες

Η σύμπραξη τόσο καλών ηθοποιών είχε δημιουργήσει τις προσδοκίες για αντίστοιχες ερμηνείες, γεγονός που δεν διαψεύστηκε, κάθε άλλο μάλιστα, καθώς ο καθένας χωριστά αλλά και ως ομάδα έδεσαν και έδωσαν άψογα αποτελέσματα, χωρίς ίχνος παραφωνίας. Εν προκειμένω: ο Γιώργος Γάλλος, με τον ρόλο του βαθιά μελετημένο, έπεισε με την αμεσότητα και το σθένος του ως Στρεψιάδης, ο Νίκος Καραθάνος, ως αλλοπρόσαλλος Σωκράτης, κυρίαρχος και απολαυστικός επί σκηνής σε μια ερμηνεία απαλλαγμένη από το σκηνοθετικό “άγχος”, η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, με ευφάνταστη αμφίεση,  ως Δίκαιος Λόγος, προσαρμοσμένη πλήρως και σε ρόλο κωμικό, κάτι που δεν την έχουμε συνηθίσει και που επιβεβαίωσε τις μέγιστες υποκριτικές της δυνατότητες. Αντιστοίχως, η Θεοδώρα Τζήμου, δυναμικότατη και κυρίαρχη ως Άδικος Λόγος, ενώ δεινή συντονίστρια του αγώνα Λόγων απεδείχθη η Έμιλυ Κολιανδρή. Με εξ ολοκλήρου συμφωνία ως προς το περιεχόμενο της παράβασης, επί της ουσίας ως ο ίδιος ο Αριστοφάνης που απευθύνεται στους θεατές, φάνηκε ο Χρήστος Λούλης, χαρίζοντας ίσως την πιο κωμική στιγμή της παράστασης. Συμπαθέστατοι ο Γιάννης Κλίνης ως δανειστής, οι δύο μαθητές Πάνος Παπαδόπουλος και Παναγιώτης Εξαρχέας, καθώς και ο Αινείας Τσαμάτης στον ρόλο του ευμετάβολου Φειδιππίδη. Μεγάλη έκπληξη, κερδίζοντας ίσως και τις εντυπώσεις, η Αλεξάνδρα Αϊδίνη με τον ατίθασο χαρακτήρα που υποδύθηκε.

Σύνολο

Μια ευφυής προσέγγιση του Αριστοφάνη, τεκμηριωμένη και ολοκληρωμένη, με (συν)αίσθηση της βάσης, του αρχέτυπου κειμένου δηλαδή και του ρόλου του, ταυτόχρονα με ουσιαστικό και έκδηλο ενδιαφέρον για την “εξέλιξη” της αναπαράστασής του στο σήμερα. Αναζητήστε την παράσταση αυτή στους επόμενους σταθμούς της, αξίζει.

Πληροφορίες για την παράσταση

 Μετάφραση: Γιάννης Αστερής

Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς

Συνεργάτης στη δραματουργία: Θεοδώρα Καπράλου

Σκηνικά: Κλειώ Μπομπότη

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος

Μουσική:Ανρί Κεργκομάρ

Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου

Βοηθός σκηνοθέτη: Γκέλυ Καλαμπάκα

Παίζουν: Γιώργος Γάλλος (Στρεψιάδης), Νίκος Καραθάνος (Σωκράτης), Αινείας Τσαμάτης (Φειδιππίδης), Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Δίκαιος Λόγος), Θεοδώρα Τζήμου (Άδικος Λόγος), Χρήστος Λούλης (Ποιητής), Γιάννης Κλίνης (Δανειστής), Πάνος Παπαδόπουλος (Μαθητής Α'), Παναγιώτης Εξαρχέας (Μαθητής Β'), Κορυφαίες: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη,Έμιλυ Κολιανδρή, Ελίνα Ρίζου, Χορός (με αλφαβητική σειρά): Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Παναγιώτης Εξαρχέας,Νίκος Καραθάνος, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Γιάννης Κλίνης, Εμιλυ Κολιανδρή, Χρήστος Λούλης, Πάνος Παπαδόπουλος, Θεοδώρα Τζήμου

Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη

 

Πρόγραμμα περιοδείας

 

ΤΕΤ. 28/08 ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΒΕΑΚΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟ  

ΤΕΤ. 04/09 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΙΚΗ ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΑΚΗ

ΠΕΜ. 05/09 ΠΑΠΑΓΟΥ ΚΗΠΟΘΕΑΤΡΟ

ΠΑΡ. 06/09 ΗΡΩΔΕΙΟ

ΣΑΒ. 07/09 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ ΘΕΑΤΡΟ ΠΕΤΡΑΣ

ΚΥΡ. 08/09 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ ΔΗΜ. ΘΕΑΤΡΟ ΑΛΣΟΥΣ Δ. ΚΙΝΤΗΣ

ΤΡ. 10/09 ΒΥΡΩΝΑΣ ΘΕΑΤΡΟ ΒΡΑΧΩΝ