ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Είδαμε: «Πέρσες» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Δ. Καραντζά / Γοητευτική, ήρεμη δύναμη!

2022-07-22 Είδαμε: «Πέρσες» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Δ. Καραντζά / Γοητευτική, ήρεμη δύναμη!

Είναι γεγονός ότι -οι περισσότεροι τουλάχιστον- δεν προσερχόμαστε πια στην παρακολούθηση μιας παράστασης αρχαίου δράματος με σκοπό να πληροφορηθούμε το τι πραγματεύεται. Στο πέρασμα του χρόνου έχουν προηγηθεί πολλά ανεβάσματα για το σύνολο των έργων των δραματικών ποιητών. Με αφετηρία τη σκέψη αυτή εκείνο λοιπόν που έχει -καλοπροαίρετη- σημασία είναι να δούμε το πώς προσεγγίζει και αντιλαμβάνεται ο όποιος σκηνοθέτης ένα κλασικό κείμενο που, αν μη τι άλλο, έχει αντέξει στον χρόνο και το πώς αυτό μπορεί να συνομιλήσει με το σήμερα. Το ενδιαφέρον, εν προκειμένω, είναι ακόμα πιο έντονο, καθότι αναφερόμαστε στους Πέρσες, το αρχαιότερο σωζόμενο δράμα, το μόνο με υπόθεση αμιγώς ιστορική: τον αντίκτυπο που είχε για τους Πέρσες η ήττα τους στη θρυλική ναυμαχία της Σαλαμίνας, που έμελε να καθορίσει την τύχη του αρχαίου κόσμου.

Πρώτο επίτευγμα του Δημήτρη Καραντζά είναι ότι δεν ωραιοποιεί καταστάσεις, ούτε ηρωοποιεί πρόσωπα, συνθήκη που αγγίζει και το ουσιαστικό νόημα του Αισχύλου. Στόχος του τραγωδού δεν ήταν να εξυψώσει τους Αθηναίους ή να ταπεινώσει την περσική φυλή, αλλά να παραδειγματίσει και να θυμίσει ότι παρόμοιες αλαζονικές συμπεριφορές μπορούν να προκαλέσουν αντίστοιχα δεινά για όλους ανεξαιρέτως. Στην περίπτωσή μας έχουμε ένα ακόμη επιπλέον κατόρθωμα και ταυτόχρονα δείγμα ενός επιδέξιου σύγχρονου δημιουργού, καθώς το κείμενο του τότε συνομιλεί με όρους και πτυχές της τωρινής εποχής. Στο πλαίσιο αυτό ο χορός δεν είναι μια συμβατική ομάδα γερόντων, αλλά προκύπτει μέσα από τους θεατές, με αμφίεση ουδόλως αρχαιοπρεπή, με κοστούμια του Εμφυλίου, της Μεταπολίτευσης, της δεκαετίας του 70, πιο σύγχρονα δηλαδή (ενδιαφέρουσα η προσέγγιση της Ιωάννας Τσάμη), ίσως επειδή ακόμα και στη νεότερη ιστορία επιπόλαιες ενέργειες έχουν οδηγήσει σε εθνικές καταστροφές, που παραμένουν χαραγμένες στη συλλογική μνήμη. Από την άλλη πλευρά, επιτυγχάνεται και μια ακόμα αίσθηση, έτσι όπως απρόβλεπτα δημιουργείται ο ιδιότυπος αυτός χορός, ότι ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να αποτελεί εν δυνάμει μέλος του, πιο συμβολικά να έχει θέση στον δημόσιο λόγο, να δηλώνει τη δική του -έξωθεν- παρουσία και συμμετοχή στα καλώς ή κακώς τεκταινόμενα της εποχής. Άλλο ιδιαίτερο στοιχείο είναι η απόδοση των αλαλαγμών της ήττας και του θρήνου που τη συμπληρώνει. Τα μακρόσυρτα χορικά αντικαθίστανται από μικροφωνικούς ενισχυτές, που παράγουν τους δικούς τους ήχους, εκκωφαντικούς κάποιες φορές, συνδυασμένους ενίοτε με την ιδιαίτερη, ψυχεδελικού τύπου, μουσική του Γιώργου Πούλιου. Οι εξωτραγικοί στίχοι που φέρουν την υπογραφή των Σεφέρη, Ρίτσου αλλά και των πλέον διεθνών Καβάφη, Έλιοτ, Σέλλευ, κ.ά. απομακρύνουν από το πομπώδες, μεγαλοπρεπές και εξεζητημένο του πρωτότυπου, δίνοντάς του έναν χαρακτήρα πιο γήινο, πιο εξανθρωπισμένο, πιο οικείο, εν τέλει πιο δεκτικό. Σημαντική αρωγή σε αυτό προσέφερε η σύγχρονη μετάφραση του Παναγιώτη Μουλλά.

Μια ακόμη απόδειξη καλής δουλειάς είναι οι εικόνες που δημιουργεί και μένουν χαραγμένες στη μνήμη. Και στην περίπτωσή μας υπάρχουν αρκετές «ευκαιρίες» για τέτοιου είδους ενθυμήσεις: η άφιξη από κάθε σημείο των κερκίδων του ετερόκλητου πλήθους, που διαμορφώνεται σε συμπαγή «χορό» ολότητας στη σκηνή, οι χοές για το κάλεσμα του Δαρείου με την ομαδική επικλινή κίνηση, η εξαίσια σκηνή ήρεμου διαλόγου ανάμεσα στον Δαρείο και την Άτοσσα, καθήμενοι σε ένα παγκάκι πίσω από την ορχήστρα, αναδύει ρομαντισμό και ασφαλώς η μεγαλειώδης εξώδιος σκηνή, με τον χορό να αποχωρεί σερνόμενος και να χάνεται στο βάθος του αργολικού θεάτρου, κραυγάζοντας απεγνωσμένα, συμπαρασύροντας μαζί του τον Ξέρξη. Ο λαός είναι συγχυσμένος, το αλλοτινό μεγαλείο έχει μετατραπεί σε συντριβή, ο πρότερος ηγέτης μετατρέπεται τώρα σε θύμα, η σκηνική αποτύπωση παραπέμπει στις μαινάδες που ετοιμάζονται να εξοντώσουν τον Πενθέα. Στους κεντρικούς ρόλους η Ρένη Πιττακή, άτρωτη βασίλισσα των Περσών και δυναμική γυναίκα του σήμερα, με αναγνωρίσιμη την ερμηνευτική της απόχρωση, ο σπουδαίος αγγελιοφόρος Χρήστος Λούλης, ο Γιώργος Γάλλος με την χαρακτηριστική του φωνή, ένας νέου τύπου Δαρείος, καταπραϋντικός, αλλά και όλοι γενικά (Μιχάλης Οικονόμου, Αλεξία Καλτσίκη, Θεοδώρα Τζήμου, Γιάννης Κλίνης, Αινείας Τσαμάτης, Ηλίας Μουλάς, Μάνος Πετράκης, Τάσος Καραχάλιος, Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Πούλιος) φάνηκαν να έχουν δουλέψει πολύ, υπηρετώντας το σκηνοθετικό όραμα, για μια παράσταση, που, όπως εκ του αποτελέσματος φαίνεται, δεν ξεχωρίζει χαρακτήρες, δεν προκρίνει συγκεκριμένους ήρωες ορίζοντάς τους πρωταγωνιστές, αλλά η δυναμική της προκύπτει από τη συνολική ερμηνευτική της στήριξη, δικαιώνοντας στην κυριολεξία τον προσδιορισμό της ως υποδειγματική ομαδική δουλειά. Σε αυτό ασφαλώς συνετέλεσε η ισότιμη συμμετοχή των εθελοντών «χορευτών», η παρουσία τους εξάλλου ήταν εκείνη που χάρισε κορυφαίες στιγμές (επίκληση στον Δαρείο, σκηνή Εξόδου).

Σύνολο: Πρόκειται για μια παράσταση-ουσιαστική πρόταση στην ανάγνωση της αισχύλειας τραγωδίας. Αν πριν τρία χρόνια μιλούσαμε για τις αριστοφανικές Νεφέλες του Δ. Καραντζά και την αξία τους στα νέου τύπου ανεβάσματα αρχαίας κωμωδίας, ίσως τώρα, μπορούμε, πέρα των άλλων, να κάνουμε λόγο για τη συμβολική θέση αυτών των Περσών σε εκσυγχρονισμένες αναγνώσεις, υψηλού αισθητικού επιπέδου και γενικότερα καλλιτεχνικής απόδοσης, χωρίς εκμοντερνοποίηση και κατά συνέπεια αποδόμηση του πρωτότυπου. Η παράσταση απογυμνωμένη από σκηνικά, έντονη κινησιολογία, ερμηνευτικές εξάρσεις, με την «ήρεμη» δύναμη και έντασή της αρχικά μπορεί να ξενίζει εν τέλει, όμως, γοητεύει!