Είδαμε: "Τα φώτα της πόλης" του Τ. Τσάπλιν σε σκηνοθεσία Α. Μπένετ στο Εθνικό Θέατρο / Ένα βωβό "ποίημα" λάμπει στο REX

Ο Σαρλό είναι ο διασημότερος κλόουν στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο δημιουργός του, Τσάρλι Τσάπλιν, έχει χαρακτηριστεί ως η μεγαλύτερη κωμική ιδιοφυία όλων των εποχών. Μαθημένος από μικρή ηλικία στη στέρηση και τη φτώχεια ακολούθησε τη μητέρα του, χορεύτρια-μίμο, στην περιοδεία περιπλανώμενων θιάσων, με αποτέλεσμα από νωρίς να οικειοποιηθεί ακροβασίες και εκπληκτικές μιμήσεις, κυρίως εκφραστικές. Το 1914 θέλοντας να ελαφρύνει τη βαριά ατμόσφαιρα του Παγκοσμίου Πολέμου, που μόλις ξεκινούσε, πρωτοπαρουσίασε τον χαρακτήρα του Σαρλό, που έμελλε να τον εκτοξεύσει στη σφαίρα της αιωνιότητας της Έβδομης Τέχνης. Για να ανταποκριθεί όπως-όπως στις ενδυματολογικές ανάγκες του ρόλου βρήκε ένα φαρδύ παντελόνι, ένα δυσανάλογο φράκο, ένα μικρό καπέλο, υπερμεγέθη παπούτσια, έβαλε ένα μικρό μουστάκι για να του προσθέτει -κατά δήλωσή του- χρόνια, χωρίς ωστόσο να του κρύβει την έκφραση, που ήταν ο κύριος (αυτο)σκοπός των δημιουργιών του. Εξωτερικά ο σημαδιακός αυτός χαρακτήρας ήταν ένας μικρόσωμος περιπλανώμενος αλήτης, που η εμφάνισή του αποτελούσε εύκολο στόχο στους αλαζόνες αστυνομικούς. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν ένας μαχητής της ζωής, που δεν παραιτούνταν εύκολα. Αεικίνητος, ευαίσθητος, καλόκαρδος, εύστροφος και κυρίως αξιοπρεπής, προσπαθούσε να αποφεύγει τις περιπέτειες, αλλά όταν δεν ήταν εφικτό αποδεικνυόταν γενναίος και πανέξυπνος αγωνιστής, επιρρεπής σε λογής τεχνάσματα. Τρυφερός και ιπποτικός με το γυναικείο φύλο, τις περισσότερες φορές εμφανίζεται να το διεκδικεί στην ζωή του.

Το χαρακτηριστικό των κωμωδιών του Τσάπλιν ήταν ο συνδυασμός δραματικού και κωμικού στοιχείου, χωρίς τις περισσότερες φορές να προκρίνεται κάποιο. Το δραματικό κομμάτι δεν προκύπτει ως απώλεια της σύγκρουσης με τους όποιους ισχυρούς, αλλά αποτελεί την αισιόδοξη θέση, μια φιλοσοφική άποψη ζωής στα κακώς κείμενα της εποχής. Στα λόγια του αποτυπώνεται η βαθιά ουμανιστιστική θεώρηση του κόσμου: «Πιστεύω στην ελευθερία, αυτή είναι όλη η πολιτική μου θέση. Ανήκω στους ανθρώπους, αυτή είναι η φύση μου»*. Και είναι αλήθεια πως τα σημαντικότερα έργα του αναδεικνύουν την αγάπη προς τον άνθρωπο και την ελευθερία, εισάγοντας ταυτόχρονα κάτι περισσότερο από εύθυμα περιστατικά (πτώσεις, κυνηγητό, κρυφτό, αστεία, φάρσες, γκάφες κ.ά.), όπως το γλυκόπικρο συναίσθημα, που μπορεί να ταυτιστεί και με τη χαρμολύπη την οποία βιώνει ο θεατής κατά την παρακολούθηση των σκηνικών συμβάντων.

Τα Φώτα της Πόλης (1931) αποτελεί μια από τις ταινίες σταθμούς του Τσάπλιν, κατά πολλούς κριτικούς του κινηματογράφου καταξιώνεται ως το καλύτερό του φιλμ. Συνοπτικά η υπόθεση έχει ως πρωταγωνιστή τον μόνιμο ήρωα του Τσάπλιν, τον Σαρλό, έναν φτωχό, πλην τίμιο παλιάτσο, που ερωτεύεται μια τυφλή πωλήτρια ανθοπωλείου, η οποία αγωνίζεται να επιβιώσει και να μαζέψει λεφτά για την επέμβαση που θα της χαρίσει το φως. Στην πορεία προκύπτει ένας πάμπλουτος αλλά δυστυχής άντρας και έτσι αρχίζει και ξετυλίγεται το παζλ των αλληλένδετων σχέσεων των ηρώων.

Στην παράσταση έχουν διατηρηθεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση τα βασικά συστατικά του φιλμικού πρωτοτύπου, οι βουβές ερμηνείες, η σωματικότητα, η μουσική ως ηχηρή “φωνή” έκφρασης. Ξεκινώντας από το τελευταίο, το πρώτο, ωστόσο, που αυθόρμητα σχολιάζει κανείς βγαίνοντας από την παράσταση, είναι ότι έχουμε την περίπτωση μουσικής που πρωταγωνιστεί, καθώς ευφραίνει την καρδιά, χαίρεσαι να την ακούς, με έναν λόγο μαγεύεσαι μαζί της. Οι μουσικές συνθέσεις του Θοδωρή Οικονόμου (ενίοτε συνοδευόμενες από τους στίχους του Σταύρου Σταύρου), είναι στον χαρακτήρα τους όχι θορυβώδεις, αλλά λειτουργούν ως απαλό χάδι, ικανό, όμως, να βγάλει συναισθήματα, να συγκινήσει, αποδεικνύοντας τη δύναμη αυτής της τέχνης, όταν έχει επιδέξιο χειριστή (σημειωτέον ήταν η ταινία που για πρώτη φορά ο Τσάπλιν, πέρα από το σενάριο και τη σκηνοθεσία, ανέλαβε και τη σύνθεση της μουσικής). Εύσημα ασφαλώς αξίζουν και στην Αμάλια Μπένετ, για την πρώτη της μάλιστα σκηνοθετική απόπειρα. Διαβαίνοντας σε γνωστά για εκείνη λημέρια, ανέδειξε τη σωματική ερμηνεία, την ισχύ της κίνησης, πρωταρχικής σημασίας εν προκειμένω, αφού έχουμε την περίπτωση βωβών ρόλων και η απουσία των λόγων δεν δημιουργεί την αίσθηση έλλειψης, υπερκαλύπτεται από τον άψογο ρυθμό των σωμάτων και τον συντονισμό τους. Ο ψυχισμός των "αθόρυβων" σωμάτων βγαίνει στην επιφάνεια, η λεπτομέρεια στην κίνηση αναδεικνύει ακόμα και τα πιο απόκρυφα συναισθήματα σε αυτό το πρωτότυπο και εκ φύσεως δύσκολο εγχείρημα. Πρακτικό και αποτελεσματικό χαρακτηρίζεται το πέρασμα σε κάθε επόμενο κεφάλαιο με καρτέλα που το προλογίζει, κατ’ αντιστοιχία με το βωβό σινεμά. Η αποτύπωση τον ρόλων ευτύχησε, με προεξάρχοντα τον Προκόπη Αγαθοκλέους, σε μια μεταμόρφωση του Τσάπλιν-Σαρλό, που πέρα από το άκρως πετυχημένο makeover, αποδείχθηκε ιδανική: μορφασμοί, ατσούμπαλος βηματισμός, μικρές κραυγές, στο σύνολο μια γοητευτική αδεξιότητα, που παραπέμπει σε "επίγεια" επίσκεψη του Τσάπλιν, εμφανής η δουλειά που προηγήθηκε για αυτήν την -κυριολεκτικά- ταύτιση, όχι μόνο την εξωτερική, αλλά και την ενδότερη. Ξεχωρίσαμε τη σκηνή στο ρινγκ, ευρύτερα συμβολική για την όποια πάλη - επικράτηση. Κυρίαρχος του ρόλου του ο Έκτορας Λυγίζος συνδύασε τον μεγαλομανή εκατομμυριούχο με τον δειλό άνθρωπο, που χάνει τον έλεγχο από το ποτό και συχνά οδεύει προς την αυτοκτονία. Η Αλεξάνδρα Αϊδίνη ανέδειξε την ελπίδα που πηγάζει από την ηρωίδα, τη γλυκιά προσδοκία της αναμονής για το καλύτερο. Σε σύννομο εναρμονισμό με το σύνολο και το κλίμα και οι άλλοι δύο ηθοποιοί που συμπληρώνουν την βασική ερμηνευτική ομάδα, η Υβόννη Μαλτέζου, γιαγιά του κοριτσιού και ο Κώστας Μπερικόπουλος, μπάτλερ του πλούσιου. Αξιοσημείωτη ιδέα αποτελεί η παρένθεση σπασίματος των βωβών ερμηνειών -γεγονός που απομακρύνει από τη μονοτονία ενός αποκλειστικά σιωπηρού θεάματος, ενδεχομένως και ένα πιο συντομευμένο β’ μέρος βοηθούσε ακόμα περισσότερο προς την κατεύθυνση αυτή-, με την απόδοση των φωνών των πρωταγωνιστών από έτερους ερμηνευτές (μουσικούς), τη Σαββίνα Γιαννάτου - τυφλή ανθοπώλισσα, (απούσα τη μέρα που παρακολουθήσαμε την παράσταση, επαρκής αντικαταστάτριά της η Μαριάμ Ρουχάτζε), τον Νικόλαο Ντούρο, μπάτλερ του πλούσιου και τον Μίκη Παντελούς, πλούσιο, όλοι τους λειτουργούν ως άτυποι αφηγητές που βοηθούν στη ροή και την κατανόηση της ιστορίας. Το καστ συμπληρώνουν οι Στέλλα Αντύπα, Θοδωρής Βράχας, Νίκος Ιατρού, Γρηγορία Μεθενίτη, Μάριο Μπανούση, Ιωάννα Μπιτούνη, Κρις Ραντάνωφ, Θανάσης Ραφτόπουλος, Μαριάμ Ρουχάτζε και Κωνσταντίνος Σάμαα. Όλοι τους συντονισμένοι και πειστικοί. Στη μουσική επένδυση συναντάμε επί σκηνής τον ίδιο τον Θοδωρή Οικονόμου στο πιάνο και τους Διονύση Βερβιτσιώτη, Παρασκευά Κίτσο, Ιώ Λε Μολλέρ, Δημήτρη Χουντή. Υψηλής αισθητικής τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη, αντιπροσωπευτικά της εποχής του Μεσοπολέμου που εξελίσσεται η ιστορία μας. Πολυεστιακό το σκηνικό της Τίνας Τζόκα, με μέρος από τα σπίτια όλων των πρωταγωνιστών, ώστε να γίνεται κατανοητή η ταυτόχρονη δράση, αλλά και το λιμάνι, το ρινγκ, πολλά στοιχεία vintage, που, όμως, δεν πνίγουν τον χώρο, αφήνουν να αναδειχθεί η έκταση της σκηνής, αλλά και η λειτουργικότητα των επιλογών. Αντάξιος του τίτλου της παράστασης (πώς θα μπορούσε άλλωστε διαφορετικά) ο φωτισμός από τη Χριστίνα Θανασούλα, με τις εστίες φωτός να ακολουθούν τη σιωπηρή, ως επί το πλείστον, δράση στον σκηνικό χώρο και τη δημιουργία ατμοσφαιρικής εικονοποιίας.

Σύνολο: Αν η ποίηση είναι ο κατεξοχήν λογοτεχνικός τρόπος για να εκφραστούν συναισθήματα, τότε τα Φώτα της Πόλης είναι ένα ποίημα επί σκηνής, που, αν και χωρίς λέξεις, “μιλάει” ηχηρά, όχι μόνο στους φίλους του Τσάπλιν, αλλά στον καθένα που αναζητά θεατρικά διαμάντια.     

* (Σολδάτος Ι., Οι μεγάλοι κωμικοί του κινηματογράφου, Νεφέλη, Αθήνα 1979) 

Ταυτότητα παράστασης -πληροφορίες: https://www.n-t.gr/el/events/Ta_fwta_tis_polis/

Εισιτήρια: https://www.ticketservices.gr/el/events/?eventid=8120&showid=54330