Είδαμε την παράσταση «Αίας», πολύτιμο «έργο τέχνης» επί σκηνής | Σκην.: Γ. Νανούρης

O «Αίας», το παλιότερο σωζόμενο δράμα του Σοφοκλή, είναι μια τραγωδία “τιμής”. Kύριο πρόσωπό της είναι ο ομώνυμος ήρωας, αρχηγός των Σαλαμινίων στον Τρωικό πόλεμο, που οδηγείται στην τρέλα και την αυτοκτονία εξαιτίας της μη απόδοσης των όπλων του αρχηγού Αχιλλέα μετά τον θάνατό του σε εκείνον. Ο Αίαντας βάλει κατά των συντρόφων του, ιδίως του Οδυσσέα που τον θεωρεί πρωτεργάτη για την εξέλιξη αυτή, και κινεί να τους σκοτώσει. Η Αθηνά του θολώνει το μυαλό και τον οδηγεί σε κοπάδια ζώων, κάνοντας τον να πιστεύει ότι εξολοθρεύει τους αυτουργούς της αδικίας του. Όταν συνέρχεται, από τη μεγάλη του ντροπή, αποφασίζει να τερματίσει τη ζωή του, ενώ κάθε νουθεσία από τη γυναίκα του Τέκμησσα και τον αδερφό του Τεύκρο πέφτει στο κενό, «μα πρέπει ή με τιμή να ζει ένας άντρας ή να πεθαίνει με τιμή» μονολογεί (479). Παρά τις αντιρρήσεις του Αγαμέμνονα και του Μενέλαου να μείνει άταφο το σώμα του νεκρού ο Οδυσσέας εμφανίζεται και πείθει για το πρέπον.

Η τραγωδία έθεσε ένα σοβαρό δίλημμα που τροφοδότησε στα πρώτα χρόνια παρουσίασης της (γύρω στο 440 π.Χ.) αλλά και διαχρονικά την ηθική σκέψη: ποια αρετή είναι η ανώτερη, η δύναμη και η τόλμη που αντιπροσωπεύει ο -αμέσως μετά τον Αχιλλέα- ρωμαλέος Αίας, ή η ευστροφία του πολυμήχανου Οδυσσέα, που χάρη στο τέχνασμά του (Δούρειος Ίππος) κερδήθηκε η Τροία; Μάχη σώματος και νου, δύναμης και σκέψης λοιπόν. Εν προκειμένω τα όπλα καταλήγουν στον Οδυσσέα, καθώς οργανώνει την ψηφοφορία με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει το αίσιο για κείνον αποτέλεσμα. Σε μια βαθύτερη ανάλυση η νίκη αυτή προκρίνει την επικράτηση της «αρετής» που εκπροσωπεί, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα την ηρωική ηθική που εξυμνούν και προτάσσουν στα έργα τους προγενέστεροι κυρίως δημιουργοί του Σοφοκλή (λόγου χάρη ο Αισχύλος). Είναι εξάλλου η επιρροή και από τα διδάγματα των σοφιστών, οι οποίοι ακμάζουν την περίοδο αυτή, όλα αναθεωρούνται ή έστω επαναπροσδιορίζονται, νέα ήθη λοιπόν και στον δραματικό λόγο και στους εκπροσώπους του, για την περίστασή μας αφορούν το περιεχόμενο του όρου "ενάρετος" («δεν είναι οι σωματώδεις, ούτε όσοι έχουν τις πλάτες φαρδιές που δε σφάλλουν, αλλά παντού πρώτοι βγαίνουν οι μυαλωμένοι», αναφωνεί ο Αγαμέμνονας στο παρόν -1250-).

Η παράσταση  

Στην πρωτότυπη πρόταση του Γιώργου Νανούρη έχουμε τον «Αίαντα» ιδωμένο ως μονόλογο, με έντονο το στοιχείο της αφήγησης, με μια μοναδική -με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία- ερμηνεία. Ένας ηθοποιός, ο Μιχάλης Σαράντης, υποδύεται και τους 9 ρόλους του κειμένου και επιπλέον εκείνον του χορού. Οι ήρωες “προκύπτουν” στη σκηνή με τη σύμπραξη ενός έτερου, σιωπηλού μα εξίσου σημαντικού, “συμπρωταγωνιστή”- δημιουργού, του εικαστικού Απόστολου Χαντζαρά, που τους πλάθει επί τόπου με τα πινέλα και τη μαύρη μπογιά του (σίγουρα χρειάστηκαν αμέτρητα προσχέδια, αν κρίνουμε από το αισθητικό αποτέλεσμα που παράγεται επί σκηνής). Έτσι ίσως λοιπόν θα ήταν πιο σωστό να μιλήσουμε για έναν φαινομενικό μονόλογο, καθώς ο συγχρονισμός των δύο λειτουργεί με ακρίβεια, σαν μονάδα. Ένας ηθοποιός και ένας ζωγράφος “συνομιλούν” επί σκηνής, ζωντανεύουν εικόνες και έχουμε ένα γοητευτικό αποτέλεσμα από τη σύμπραξη των τεχνών. Στην καθαυτή ερμηνεία ο Μιχάλης Σαράντης πετυχαίνει να κρατά σε πλήρη αφοσίωση και εγρήγορση το κοινό -συμπράττει σε αυτό και η τοποθέτησή του επί σκηνής και σε απόσταση αναπνοής από τους δράττοντες σε αυτήν-, υποδυόμενος με ευκρίνεια και πληρότητα το σύνολο των ρόλων. Ένα απαιτητικό εγχείρημα που υπηρετεί με σώμα, φωνή, ψυχή κυρίως, άθλος ερμηνευτικός καθώς “ποιεί” χαρακτήρες, περνώντας από τον έναν στον άλλο στη στιγμή, αεικίνητος, θρηνεί, γελά, μαίνεται -από τις κορυφαίες στιγμές-, λογικεύεται, ευρύτητα και ταύτιση θαυμαστές, απογυμνωμένος εκθέτει το ταλέντο του, καταλήγοντας σε ένα ολοκληρωμένο, άρτιο αποτέλεσμα. Μουσική υπόκρουση και φωτισμοί δένουν αρμονικά με το θέαμα, συνλειτουργούν στη συναισθηματική ατμόσφαιρα.     

Σύνολο: Ευρηματική, ωραιότατη έμπνευση, που προσεγγίζει με ανοικτή οπτική το αρχαίο δράμα, μια μοντέρνα ιδέα που υπoδεικνύει πώς ακόμη και ένα τόσο παλιό κείμενο μπορεί να γίνει δεκτικό σήμερα στο -νεανικό ως επί το πλείστον- κοινό, χωρίς να χάσει τίποτα από την αυθεντικότητα και την ουσία του. Αναζητήστε αυτήν τη σπάνια -από κάθε άποψη- παράσταση, ορισμό του πρωτότυπου και του καλαίσθητου συνάμα, ένα πολύτιμο “έργο τέχνης” επί σκηνής.      

Πληροφορίες για την παράσταση εδώ