ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Είδαμε "Βατράχια" σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα // Αγαπάτε αλλήλους!

2023-08-01 Είδαμε "Βατράχια" σε σκηνοθεσία Έφης Μπίρμπα // Αγαπάτε αλλήλους!

Ο κωμωδοποιός Αριστοφάνης παρουσιάζει τους Βατράχους του στα Λήναια το 405 π.Χ., έναν χρόνο δηλαδή πριν τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου, κερδίζοντας μάλιστα και το πρώτο βραβείο για αυτό του το έργο. Η ιστορία που πραγματεύεται αφορά μια ποιητική δοκιμασία που οργανώνεται στον Κάτω Κόσμο από τον Διόνυσο ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη. Στην ουσία σκοπιμότητα του ήταν να καυτηριάσει τους νέους τραγικούς ποιητές, με προεξέχοντα τον Ευριπίδη, για τις ιδέες που φέρουν, εμπνευσμένες κατά κύριο λόγο από τη δυναμική της σοφιστικής. Ταυτόχρονα ζητά την επιστροφή στη στέρεα παράδοση με το ηθικοπλαστικό της περιεχόμενο, μέγα υπόδειγμα της οποίας αποτελούσε ο Αισχύλος. Σε πολιτικό επίπεδο διακρίνεται η έμμεση υπόδειξη του ποιητή για επαναφορά στην ολιγαρχία, αφού η συντριβή της Αθηναϊκής δύναμης εντός της δημοκρατικής ελευθεριότητάς της είναι προ των πυλών. Ακόμα και η χρήση του ονόματος "Βάτραχοι" (εμφανίζονται μόνο σε ένα σύντομο χορικό εντός του δράματος) είναι αλληγορική, δηλώνει εκείνους που τραγουδούν την κακή μουσική, ειρωνευόμενος έτσι ο Αριστοφάνης τους νεωτεριστές τραγικούς ποιητές και ό,τι επικίνδυνο πρεσβεύουν, αλλά και τους "καλοθελητές" της Δημοκρατίας.

Βατράχια, μια κωμωδία με DNA τραγωδίας ήταν ο τίτλος της παράστασης που σκηνοθέτησε η Έφη Μπίρμπα, δηλώνοντας έτσι εξαρχής ότι έχουμε την περίπτωση άλλης μιας διασκευής και με εντιμότητα τις προθέσεις της: με έναυσμα το κωμικό πρωτότυπο θέλησε να υφάνει μια δημιουργία που θα έφερε και τραγικές αποχρώσεις. Ασφαλώς είναι και αυτή μια θεμιτή προσπάθεια ανάγνωσης του Αριστοφάνη με τρόπο διαφορετικό από το επιθεωρησιακό πρότυπο που ίσχυε κατά αποκλειστικότητα μέχρι πριν λίγα χρόνια. Στην περίπτωσή μας, όμως, έχουμε ένα αποτέλεσμα ολότελα διαφορετικής υφής, που τελικά φαίνεται να έχει περισσότερο από ό,τι άλλο "φιλοσοφική" ταυτότητα, δύσκολα θα τη χαρακτήριζε κανείς "τραγική", σίγουρα όχι "κωμική". Το επίκεντρο δόθηκε στη μετά κόσμο ζωή, σε μεταφυσικές και υπαρξιακές αναζητήσεις, με διδακτικούς τόνους στα αποτελέσματα της εγκόσμιας ζωής και την ανάγκη της αλλαγή της, στην εύρεση άλλων τρόπων συνύπαρξης. Αίτημα διάχυτο η αναθεώρηση του -σύγχρονου; -τρόπου ζωής και η δημιουργία ενός ανθρώπου με άλλου τύπου ιδιοσυγκρασία, που θα τον πρεσβεύει ποικίλη ηθική: θα διαθέτει οικολογική συνείδηση, θα ικανοποιείται με τα υψηλά και ευγενή συναισθήματα που προκαλεί ο κόσμος της τέχνης, θα δηλώνει παρουσία στις δύσκολες στιγμές του συνανθρώπου και της κοινωνίας. Ας μιλήσουμε λοιπόν για τη δύναμη της αγάπης, κινητήριο μοχλό πασών και πάντων, όπως θα συνέβαινε σε ένα κήρυγμα περί ηθικής και ουσιαστικού νοήματός της.

Προς το τέλος (επαν)έρχεται σε σύντομη εκδοχή και η κατεξοχήν υπόθεση του Αριστοφάνη, οι δισσοί λόγοι Αισχύλου και Ευριπίδη. Εδώ γίνεται μια πραγματικά ενδιαφέρουσα και ευφυής προσέγγιση, δεν ακούμε τους δύο τραγικούς να επιχειρηματολογούν αλληλοκατηγορούμενοι ενώπιον του Διονύσου, αλλά παρουσιάζονται αυτούσια αποσπάσματα από δύο κορυφαίες δημιουργίες τους, με στόχο η δυναμική της τραγικότητας τους να κρίνει τον νικητή -με την απόδοση αστεριών κριτικής-. Στη γενικότερη συνθήκη ο θεός Διόνυσος (Άρης Σερβετάλης) παρουσιάζεται να προασπίζεται τον δικό του θεσμό, το θέατρο, που έχει πάρει την κατιούσα και -σαν ένα σχόλιο του σήμερα- την αριστοφανική κωμωδία που βρίθει από φαιδρές επικαιροποιήσεις, χυδαιολογίες, ευτελές χιούμορ (ασφαλώς τίποτα από αυτά δεν συναντάμε στην εν λόγω παράσταση). Είναι αλήθεια ότι η συνολική δουλειά χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια για ποιότητα, που δεν καταφέρνει ωστόσο να είναι καθολική και να συναρπάσει. Στην πορεία προς αυτήν αξιοποιείται μια ιδιαίτερα λογοτεχνίζουσα μετάφραση, ακόμα και με δυσνόητα σημεία (Κωνσταντίνος Μπλάθρας), ένας τελείως λάθος και αντιλειτουργικός στην πράξη φωτισμός, με την παράσταση (παρακολουθήσαμε την επιδαύρια πρεμιέρα της) να διεξάγεται σχεδόν σε ολόκληρη τη διάρκειά της στο ημίφως -οι θεατές των πάνω διαζωμάτων ως επί το πλείστον αντίκρυζαν σκιές, ενώ ήταν αδύνατο να αποτυπώσει κανείς εκφραστικά χαρακτηριστικά-, μια μισάωρη,“σκοτεινή” επίσης, σκηνή έναρξης με την εμφάνιση του ζεύγους Διόνυσου - Ξανθία, ως μέρος αλυσίδας διδύμων του λογοτεχνικού και θεατρικού κανόνα, που πέρα από το εκτενές της δεν διαδραματίστηκε στην ορχήστρα, αλλά στην πρώτη γραμμή του κάτω διαζώματος, με αποτέλεσμα να είναι δυσδιάκριτη από τους θεατές που κάθονταν ψηλότερα ή σε πλάγιες κερκίδες. Η όποια κωμική και περιπαικτική διάθεση του Αριστοφάνη παραμερίζεται για χάρη της τραγικότητας -ταυτίζεται με την ποίηση εν προκειμένω-, που πάσει θυσία πρέπει να κυριαρχήσει, οδηγώντας σε ένα αποτέλεσμα χαλαρών ρυθμών. Σε αυτήν υποκύπτουν και οι κάπως συγκρατημένες ερμηνείες.

Στα αξιόλογα θα ήταν άδικο να μην επισημάνει κανείς την ωραία χημεία ανάμεσα στο πρωταγωνιστικό δίδυμο Άρη Σερβετάλη-Μιχάλη Σαράντη, που ενδεχομένως θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον να είχαν ερμηνεύσει τελικά τον αριστοφανικό πυρήνα, την απόδοση όλης της ομάδας (Αργύρης Ξάφης, Έκτορας Λιάτσος, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Νάνσυ Μπούκλη, Αλεξάνδρα Καζάζου, Κυριάκος Σαλής Μιχάλης Θεοφάνους), τα ωραιότατα κοστούμια εποχής, που ήταν τόσο ταιριαστά με τη σύλληψη, τη μεγάλη καρδιά-αποκάλυψη του τέλους, που σηματοδοτεί και το μήνυμα της παράστασης για αγάπη. Με μεγαλύτερη και πιο δυναμική παρουσία θα επιθυμούσαμε τη μουσική του Constantine Skourlis.

Σύνολο: Δουλειά που επιχείρησε να δημιουργήσει την αίσθηση -διαφορετικής- ποιότητας, κυμάνθηκε στην προσπάθεια αυτή σε αξιοπρεπή επίπεδα. Γίνεται, ωστόσο, κάτι που εκ φύσεως έχει άλλο χαρακτήρα να εμφανίζεται ως διαφορετικό και κυρίως να πείθει για αυτό; Οι προσδοκίες μας, είναι αλήθεια, ήταν μεγαλύτερες.