ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Επίσκεψη στην πολυσυλλεκτική έκθεση "Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους" στο Μουσείο Γουλανδρή

2022-10-15 Επίσκεψη στην πολυσυλλεκτική έκθεση "Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους" στο Μουσείο Γουλανδρή

Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, ο Φώτης Κόντογλου (1895-1965) αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους και ευρύτερα πνευματικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα. Νέος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπου γνώρισε και σπούδασε την προοδευτική "δυτική" ζωγραφική, αλλά τελικά αφιερώθηκε στη βυζαντινή τέχνη και ιδιαίτερα στην αγιογραφία, που προσέγγισε σε βάθος από το 1923 και έκτοτε, όταν δηλαδή πρωτοεπισκέφθηκε το Άγιο Όρος. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία Κυπριάδου, σ' ένα σπίτι που αποτελεί διατηρητέο μνημείο.

Φιλοτέχνησε πολλές φορητές εικόνες, εικονογράφησε εκκλησίες της Αθήνας με δημιουργίες που έχουν τοποθετηθεί πια στο πάνθεον της βυζαντινής αγιογράφησης, συντήρησε τις τοιχογραφίες του Μυστρά, εξέδωσε το βιβλίο Εκφρασις της Ορθόδοξης Αγιογραφίας, έργο ιστορικής σημασίας για τη διατήρηση της βυζαντινής αγιογραφίας. Ανάμεσα στις σημαντικότερες δημιουργίες του συγκαταλέγονται η διακόσμηση αίθουσας του Δημαρχείου Αθηνών και οι τοιχογραφίες του σπιτιού του με την τεχνοτροπία του fresco. Γύρω του μαθήτευσαν μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι, αναφέρονται ενδεικτικά ο Τσαρούχης και ο Εγγονόπουλος, ενώ άμεσες ήταν οι επιρροές του και σε μεταγενέστερους, όπως ο Μόραλης, ο Βουρλούμης, ο Λουκόπουλος, ο Κοψίδης, ο Καρούσος κ.ά. Έργα του έχουν εκτεθεί σε μεγάλες εκθέσεις του εσωτερικού και του εξωτερικού, πινακοθήκες και ιδιωτικές συλλογές. Αξιόλογη ήταν και η συγγραφική του δραστηριότητα, δίνοντας έμφαση σε αυτήν στην ελληνική παράδοση, τη φύση -ιδιαίτερα τη θάλασσα-, την Ορθοδοξία. Έντονη παρουσία διαθέτει και στον Τύπο της εποχής του, καθώς εκεί έχουν δημοσιευτεί περίπου τρεις χιλιάδες άρθρα του. Για τη συνολική του προσφορά στα γράμματα και την τέχνη βραβεύτηκε με το "Μέγα Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών".

Φ. Κόντογλου, Το φράγγικο κάστρο της Καλαμάτας

Το όνομα του, όπως όλων των σπουδαίων δημιουργών της περίφημης Γενιάς του 30, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις παραδόσεις του ελληνισμού της Μικράς Ασίας, τη μεγάλη Καταστροφή του τόπου αυτού -πολέμησε μάλιστα και ο ίδιος στη μικρασιατική εκστρατεία, ενώ το 1922 βρέθηκε πρόσφυγας στη Λέσβο-, ακολούθως με τη δημιουργική ώθηση της ελληνικής τέχνης και λογοτεχνίας που επέφερε η σχετική μνήμη.

Φ. Κόντογλου, Ιησούς Χριστός, η Χώρα των Ζώντων

Τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή το Μουσείο Γουλανδρή φιλοξενεί ένα πλούσιο και πολύπλευρο αφιέρωμα εικαστικού περιεχομένου στον ζωγράφο-ορόσημο, με τον τίτλο Ο Φώτης Κόντογλου και η επιρροή του στους νεότερους, φιλοξενώντας όχι μόνο δικές του δημιουργίες, αλλά κάνοντας αρκετά βήματα παρακάτω, συνέλεξε και εκθέτει έργα πολλών ακόμα δημιουργών, διαφορετικών γενεών, από μαθητές του ως σύγχρονους, που οδηγήθηκαν στη δημιουργία έχοντας ως πρότυπο τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Για την τέχνη του αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κυριάκος Κουτσομάλλης, επιμελητής της έκθεσης και Γενικός Διευθυντής του Μουσείου Γουλανδρή, στον καλαίσθητο συνοδευτικό τόμο της έκθεσης: «Με προσήνεια και απλότητα χαλύβδωσε τον χαρακτήρα του, δίνοντας πνευματική υπόσταση στα πιστεύω του, εμμένοντας στη συζευκτική ενότητα του πρόσκαιρου με το διαχρονικό, του αιώνιου με το εφήμερο. Δόμησε ένα έργο με πρωτοτυπία και αυθεντικότητα, που διαπνέεται από μια πνευματικότητα μυσταγωγικής προέλευσης, η οποία αρδεύεται από τα πνευματικά ρεύματα των αρχών της καταγωγής του… Με βυζαντινότροπες αναγνώσεις και αγιογραφικές εικονογραφικές ιστορήσεις ανέταξε στην κοσμική αισθητική θεώρηση τη δική του στοχαστική ιδιοσυγκρασιακή θρησκευτική αντίληψη. Ο βίαιος εκπατρισμός του από τον γενέθλιο τόπο δεν ήταν για εκείνον μόνο υπόθεση γεωγραφίας, ήταν ψυχοσυναισθηματικός εκπατρισμός που προσέβαλλε την ψυχή του, εκεί όπου εδρεύουν οι μνήμες, τα βιώματα, οι παραδόσεις, αναμένοντας τη μετουσίωσή τους, ώστε να αναδυθούν ως η άλλη πραγματικότητα».

Τα γεωμετρικά μοτίβα, η μετωπική διάταξη των μορφών, οι στερεομετρικοί όγκοι και η κατανομή τους στον χώρο αποδεικνύουν ότι γνώριζε καλά τα τεχνοτροπικά ρεύματα της εποχής, ωστόσο δεν ήθελε να ταυτιστεί μαζί τους.

Η έκθεση αναπτύσσεται σε δυο σκέλη: Στο πρώτο ο επισκέπτης εντοπίζει τον άξονα αναφορών του Φώτη Κόντογλου, ενώ στον δεύτερο την επιρροή που άσκησε στους μεταγενέστερους δημιουργούς. Η δομή της αποτελείται από επτά ενότητες: α) Οι πρώτοι μαθητές, β) Μύθοι και ήρωες, γ)Προσωπογραφίες, δ) Τοπογραφίες, ε) Ο ξεριζωμός, στ) Ιστορήσεις ναών, ζ) Εικονογραφία. Με τον τρόπο αυτό το σύνολο των έργων καταφέρνει να αναδείξει την πνευματική και πολιτιστική προσφορά του Κόντογλου στο πεδίο των εικαστικών τεχνών, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει το μέγεθος των επιρροών του. Ο αναγκαστικός του ξεριζωμός από την πατρική γη του προκάλεσε έναν αγιάτρευτο πόνο, ένα μεγάλο καημό, που έγινε πυξίδα όχι μόνο για τις δικές του επιλογές αλλά πέρασε ως αποτύπωμα και σε επόμενους δημιουργούς, καθορίζοντας σημαντικά την τέχνη της ζωγραφικής στον ελληνικό χώρο.

Για την ανάδειξη της πολύπλευρης και ποικίλης αυτής δημιουργίας έργα 39 καλλιτεχνών αντιπαρατίθενται με έργα του Φώτη Κόντογλου, ώστε να αναδειχθούν οι άμεσες και έμμεσες επιρροές, ενώ 52 δανειστές, Ιδρύματα, φορείς και ιδιώτες συνέβαλαν με δανεισμούς που αριθμούν σε 135 έργα.