ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Επίσκεψη στον φωτογραφικό κόσμο της Nelly's στο Μουσείο Μπενάκη / Ένα γοητευτικό "ταξίδι", χάρμα οφθαλμών!

2023-03-12 Επίσκεψη στον φωτογραφικό κόσμο της Nelly's στο Μουσείο Μπενάκη / Ένα γοητευτικό "ταξίδι", χάρμα οφθαλμών!

Ακούγοντας το όνομα της Nelly’s ο νους πρωτοταξιδεύει στη φωτογραφία της Ρωσίδας χορεύτριας Ελιζαμπέτα Νικόλσκα, που αποθανατίζεται γυμνή με πέπλα, ως αιωρούμενο άγαλμα, μπροστά στους κίονες του Παρθενώνα (1930).

Οι μελέτες γυμνού, οι φωτογραφίες χορού, τα πορτρέτα, οι τόποι, είναι μερικές από τις πτυχές της τέχνης της σπουδαίας Ελληνίδας φωτογράφου, που ξεδιπλώνονται στην αναδρομική έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, 25 χρόνια μετά τον θάνατό της (επιμέλεια Αλίκη Τσίργιαλου, σχεδιασμός Ναταλία Μπούρα). Σε τρεις άξονες, με βάση τις πόλεις που βρέθηκε και διαμόρφωσε το φωτογραφικό της βλέμμα -Δρέσδη, Νέα Υόρκη, Αθήνα- 350 περίπου φωτογραφίες, από ένα αρχείο που ξεπερνά τα 50 χιλιάδες αρνητικά, παρουσιάζουν τις διαφορετικές τάσεις και τα ποικίλα περιβάλλοντα εντός των οποίων αναπτύχθηκε η καλλιτεχνική πορεία της δημιουργού, σε διάρκεια 45 περίπου χρόνων.

Η έκθεση πλαισιώνεται από περιοδικά, αφίσες και επιστολικά δελτάρια, συμβάλλοντας στην κατανόηση της χρήσης των φωτογραφιών της, από σπάνιο κινηματογραφικό υλικό, αλλά και δείγματα του φωτογραφικού εξοπλισμού που μεταχειρίστηκε στην Ελλάδα και την Αμερική. Παρά το μικρό -συγκριτικά με το υπάρχον- δείγμα δουλειάς που εκτίθεται ο επισκέπτης δεν κάνει μόνο μια εισαγωγή στον κόσμο της Nelly's, αλλά φεύγει έχοντας βιώσει μια σημαντική και πολύπλευρη γνωριμία μαζί της. Στην πραγματικότητα έχουμε την περίπτωση μιας άρτιας οργανωμένης και με σαφήνεια δοσμένης (επανα)σύστασης της καλλιτέχνιδος στο ευρύ κοινό.

Ποια ήταν η Nelly (κατά κόσμον Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη)

Γεννήθηκε στο Αϊδίνι (1899), αλλά έλαβε την πρώτη της μόρφωση στη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά της μετά την καταστροφή της πόλης τους. Η πίστη της στην ζωή ήταν η κύρια βάση της κοσμοθεωρίας της, από νεαρή κιόλας ηλικία, που δεν την εγκατέλειψε ακόμα και όταν βίωσε τον ξεριζωμό από την πατρική γη: «Πιασμένοι χέρι χέρι τρέχαμε ανάμεσα σε κόσμο που βρισκόταν σε παραλήρημα τρόμου και αγωνίας. Φτάσαμε στου Τσακίρογλου, ένα εξοχικό κέντρο που είχε γεμίσει κόσμο. Γύρω είχε χαμηλά βουνά, απ’ όπου οι Τσέτες έριχναν στα τυφλά. Στη μέση του κέντρου περνούσε ένα ποταμάκι και ο κόσμος είχε σκύψει κι έπινε νερό. Μέσα σε λίγο, το ποτάμι γέμισε αίματα από εκείνους που σκότωναν οι Τσέτες» θυμάται χαρακτηριστικά από εκείνες τις στιγμές (συνέντευξη στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, Φεβρουάριος 1996).

Λίγα χρόνια αργότερα μεταβαίνει μαζί με τον αδελφό της στη Δρέσδη για να σπουδάσει ζωγραφική και μουσική. Εκεί αλλάζει γνώμη και αποφασίζει να στραφεί σε μια τέχνη που θα αποτελούσε ταυτόχρονα και πηγή βιοπορισμού, ενασχόληση που αποδεικνύεται πρωτοποριακή για γυναίκα εκείνης της εποχής. Στρέφεται στη φωτογραφία, έχοντας στο πλάι της δασκάλους όπως ο Ούγκο Έρφουρτ, διάσημος πορτρετίστας της Δρέσδης και ο Φραντς Φίλντερ. Πολύ σύντομα διακρίνεται για την τεχνική της στον σκοτεινό θάλαμο, ενώ η αφομοιωτική της ικανότητα θεωρήθηκε μοναδικό φαινόμενο. Το φυσικό φως, το ανθρώπινο σώμα απεικονισμένο σαν γλυπτό και οι αρχαιολογικοί -ως επί το πλείστον- χώροι αποτέλεσαν το δημιουργικό της τρίπτυχο.

Μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στην Αθήνα (1924), η Νέλλη Σουγιουλτζόγλου ανοίγει το πρώτο της εργαστήριο στην οδό Ερμού και ασχολείται με τη φωτογράφιση πορτρέτων και θεματικών ενοτήτων κατ' ιδίαν ή με παραγγελία του Υπουργείου Πολιτισμού. Πρόσφυγας ουσιαστικά και η ίδια, με ριζωμένες τις μνήμες της στερημένης της γης, απαθανάτισε αρχικά πορτρέτα προσφύγων -Προσφυγικούς καημούς ονόμασε τη σχετική θεματική- αλλά και σημαντικών προσώπων της εποχής, όπως ο Παλαμάς, ο Βενιζέλος, ο Βεάκης, η Παξινού. Τα πορτρέτα της «καλής κοινωνίας» εξάλλου ήταν εκείνα που την ανέδειξαν και ταυτόχρονα την επέβαλαν στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Ιδιαίτερη θέση στο έργο της κατέχουν οι γυμνές φωτογραφίσεις της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva), πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique στο Παρίσι, στον βράχο της Ακρόπολης, για το γαλλικό περιοδικό Illustration. Το γεγονός προκάλεσε σκάνδαλο στην ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου, ενώ θεωρήθηκε ως βεβήλωση του ιερού χώρου.

Στη σειρά Παραλληλισμοί επιχειρεί να συγκρίνει προσωπογραφικά βοσκούς και χωριατοπούλες με κούρους και κόρες για να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Ελλήνων. Όταν το Υπουργείο Τουρισμού της δικτατορίας Μεταξά της ανέθεσε (1939) να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης, επιλέγει και χρησιμοποιεί αυτές ακριβώς τις φωτογραφίες κάνοντας ένα γιγαντιαίο κολάζ, προκαλώντας εκ νέου σάλο στους καλλιτεχνικούς κύκλους της ελληνικής κοινωνίας.

Απαθανάτισε τα μνημεία και τα τοπία της χώρας στις πρώτες τουριστικές φωτογραφίες, ως επίσημη φωτογράφος του Υπουργείου Τουρισμού, «η Ελλάδα μας μπορεί να κάνει τον κάθε άνθρωπο καλλιτέχνη... Σχεδόν σε κάθε μου βήμα, όταν τη γνώρισα και είδα τις ομορφιές της, έβλεπα και έναν πίνακα μπροστά μου» γράφει χαρακτηριστικά στην Αυτοπροσωπογραφία (1989).

Φωτογράφισε ακόμη τις Δελφικές γιορτές του Σικελιανού και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ (1927-1930), ενώ το 1936 μετέβη στο Βερολίνο για να παρακολουθήσει και να φωτογραφίσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τη βρήκε στη Νέα Υόρκη, όπου έμεινε αναγκαστικά σχεδόν 27 χρόνια από το 1939 μέχρι το 1966. Εκεί αποτυπώνει στιγμιότυπα από την πολύβουη πόλη και φωτογραφίζει εμβληματικά κτίρια (φωτογραφικές σειρές Easter Parade & Δρόμοι).

Το 1966 επιστρέφει μαζί με τον σύζυγό της Άγγελο Σεραϊδάρη στην Ελλάδα, αφήνοντας στο παρελθόν τη φωτογραφική της ενασχόληση. Το 1985 δώρισε τις φωτογραφικές της μηχανές και το μεγαλύτερο κομμάτι του υλικού της στο Μουσείο Μπενάκη. Έχει τιμηθεί με το παράσημο του "Ταξιάρχη του Φοίνικα", το "Βραβείο Γραμμάτων και Τεχνών" της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εξέδωσε πλήθος λευκωμάτων και συμμετείχε σε πολλές φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πέθανε πλήρης ημερών στη Νέα Σμύρνη Αττικής (1998).