Μικρασία, χαίρε... / Πήγαμε, είδαμε και συγκινηθήκαμε στη νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη για τον μικρασιατικό ελληνισμό

Με μια μεγάλη έκθεση το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών τιμούν τη μνήμη των 100 ετών από την ανεξίτηλη Καταστροφή. Έκθεση ζωντανή, ξυπνάει ενθυμήσεις, συνομιλεί με την καρδιά, είναι σχεδόν αδύνατο να μη βγεις συγκινημένος.

Παραπάνω από 1000 εκθέματα και 400 φωτογραφίες συγκεντρώθηκαν από διαφορετικούς φορείς -δημόσιους και ιδιωτικούς-, για να οργανωθεί η έκθεση «Μικρά Ασία: Λάμψη, Καταστροφή, Ξεριζωμός, Δημιουργία». Πέρα από την επιμελήτρια της έκθεσης, την ιστορικό τέχνης Εβίτα Αράπογλου, πρωτεργάτες στο εγχείρημα, που ετοιμαζόταν την τελευταία τετραετία, στάθηκαν ο διευθυντής του ΚΜΣ Πασχάλης Κιτρομηλίδης και ο επιστημονικής διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Γιώργης Μαγγίνης.

«Η ιστορία του ελληνισμού της Μικράς Ασίας είναι στη σκέψη όλων μας συνυφασμένη με τη χρονιά του τέλους της. Αποφασίσαμε πως δεν θα γινόταν το 1922 και τα τραγικά γεγονότα που περικλείει το μοναδικό θέμα της επετειακής έκθεσης που διοργανώνουν το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Θα παρέμεναν σίγουρα ο νοερός άξονάς της, το σημείο κορύφωσης ανάμεσα στο πριν (την εποχή της ειρήνης, της αίγλης και της ευημερίας) και στο μετά. Στόχος μας ήταν να ενώσουμε σε μία αφήγηση όσο πιο πολλές εικόνες, τόπους, γεγονότα, πρόσωπα, διηγήσεις από τη ζωή του μικρασιατικού ελληνισμού καθώς και την εγκατάσταση και τη σταδιακή ενσωμάτωση του προσφυγικού, πλέον, κόσμου στην Ελλάδα» αναφέρει η επιμελήτρια Εβίτα Αράπογλου εξηγώντας το σκεπτικό και το περιεχόμενο της έκθεσης.

Η όλη πορεία στον χώρο της έκθεσης μοιάζει με ταξίδι στον χρόνο και στους τόπους, λειτουργεί ως μια βιωματική εμπειρία, όπου ο επισκέπτης, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται πάνω σε ένα πλοίο, έτοιμος για αποβίβαση στην προκυμαία της Σμύρνης. Καππαδοκία, μικρασιάτικα παράλια, Βιθυνία, Ανατολική Θράκη είναι επόμενοι σταθμοί. Μια διαδρομή που ο ταξιδιώτης συναντά τη δημιουργία ενός μεγάλου και ξεχωριστού πολιτισμού, τις ένδοξες μέρες, τη συντριβή, τον ξεριζωμό, την επανεκκίνηση, την ένταξη των προσφύγων με όλες τους τις περιπέτειες στον νέο τόπο και εν τέλει την ενσωμάτωσή τους.

Στο πρώτο μέρος της έκθεσης πολυτελή κοσμήματα, παραδοσιακά υφαντά, προικιά, εκκλησιαστικές εικόνες, φωτογραφίες, αρχεία, εισάγουν τον επισκέπτη στη γέννηση και την εξέλιξη μιας μεγαλειώδους μετέπειτα πολιτιστικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Ποικίλοι πληθυσμοί και αστικά κέντρα συνθέτουν τη γνωριμία με τον λαμπρό μικρασιατικό κόσμο και την εποχή του 19ου αιώνα. Η σμυρναίικη κατοικία με τη χαρακτηριστική της χλιδή (ευρωπαϊκά ρούχα, ασημικά, κρύσταλλα, παραδοσιακές στολές, περίτεχνο νυφικό) βρίσκεται σε πρώτο πλάνο.   

Ο δεύτερος σταθμός της έκθεσης αφορά την πορεία και τις τραγικές στιγμές της μεγάλης απώλειας. Το χρυσαφί χρώμα που επικρατούσε μέχρι τώρα -παρέπεμπε προφανώς στη δημιουργία της «χρυσής», ένδοξης εποχής-, αντικαθίσταται από πιο σκουρόχρωμα, πένθιμα χρώματα, που καταλήγουν στο σκοτάδι (πλαισιώνει συγκλονιστικές εικόνες από την καταστροφή στην αποβάθρα της Σμύρνης). Η επανάσταση των Νεότουρκων το 1908, οι διωγμοί στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία με τη μεριά των ηττημένων στο Β Παγκόσμιο, η διοικητική παραχώρηση της Σμύρνης και των Στενών στην ελληνική πλευρά, η προέλαση του ελληνικού στρατού στα ενδότερα, η απομάκρυνση από τις πηγές ανεφοδιασμού, η επίθεση, η ατελέσφορη άμυνα, η συντριβή είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί του "ταξιδιού". Μπροστά μας κειμήλια του πολέμου, φωτογραφίες από το μέτωπο, βίντεο γουόλ με τις στιγμές του ολέθρου στην αποβάθρα. Παρούσες και ατόφιες συγκλονιστικές μαρτυρίες, «...την ώρα που ανέβαινα τη σκάλα για να επιβιβαστώ στο πλοίο, ρίχνω μια ματιά πίσω μου, στα Βουρλά, την πατρίδα μου. Την εικόνα που είδα την κουβαλάω μέσα μου μέχρι σήμερα και θα την κουβαλάω μέχρι να πεθάνω. Καπνοί, φωτιές, ρημαγμένο τοπίο, σκηνές Κόλασης καίνε τα μάτια μου, και τ' αφτιά μου ακόμα βουίζουν απ' τις; σπαρακτικές κραυγές που γεμίζουν το δειλινό. Οι ακτίνες του ήλιου που δύει πέφτουν πάνω σ' αυτόν τον Κρανίου τόπο, που μέχρι τότε ήταν η αγαπημένη και όμορφη γη μου. Τόση αγάπη, τόσα γέλια. Τόση ευτυχία που έζησα μέχρι τότε στα αγαπημένα μου Βουρλά χάθηκαν για πάντα. Δεν θα ξαναδώ τον τόπο μου, αλλά δεν θα τον ξεχάσω ποτέ...» διαβάζουμε με σκίρτημα στην καρδιά τα συγκλονιστικά  λόγια της Φ. Χαιδεμένου σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές.

Στο τρίτο μέρος συναντάμε τεκμήρια και στιγμιότυπα -κυρίως φωτογραφικά- από τις πρώτες στιγμές της άφιξης των προσφύγων, την αρχική δυσκολία στη στέγαση, την ίδρυση των συνοικισμών τους, διακρίνουμε στοιχεία από τις παραδόσεις που (μετα)φέρονται (ρεμπέτικη μουσική, χειροποίητα χαλιά κ.ά.). Υπολογίζεται ότι ως το 1924 είχαν φτάσει ως πρόσφυγες στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου περίπου 1.140.000 Έλληνες από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο, την  Ιωνία, την Καππαδοκία. «Τώρα πια η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη περιβάλλονταν από κάμπους γεμάτους αντίσκηνα. Θύμιζαν κλασσικές γκραβούρες πολιορκημένων πόλεων. Πολιορκητής όμως εδώ ήταν η πείνα» αναφέρει ο Αμερικανός αρθρογράφος του National Geographic Melville Chater αποτυπώνοντας την εικόνα του χάους, ενώ και το υλικό από τη σπουδαία Μικρασιάτισσα φωτογράφο Nelly' s έρχεται να συμπληρώσει την απεικόνιση των πρώτων εκείνων ζοφερών στιγμών.

Στο τέλος της περιήγησης, σε ένα βίντεο-τοιχογραφία, Μικρασιάτες τρίτης και τέταρτης γενιάς μιλούν για τον συμβολισμό της Μικράς Ασίας γι’ αυτούς, έχοντας στα χέρια τους χαλιά, προσόψια, κειμήλια των παππούδων τους. «Ίσως οι πολύ νεότεροι να αναγνωρίσουν μέσα από την παράθεση τόσων πτυχών του μικρασιατικού χρονικού πόσα ακούσματα, αναγνώσματα, έθιμα, ιστορίες και ονόματα γειτονιών ή και αθλητικών ομάδων αντηχούν την ιστορία του Μικρασιατικού ελληνισμού», σημειώνει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια κα Αράπογλου.

Αξίζει να αναφερθεί κανείς στον πολυτελή έντυπο τόμο που συνοδεύει την έκθεση -ίσως από τις αρτιότερες εκδόσεις που έχουμε δει στον τομέα αυτό-, ένας κατάλογος, που περιλαμβάνει τα εισαγωγικά κείμενα των ενοτήτων, τις φωτογραφίες του συνόλου των εκθεμάτων και του αρχειακού υλικού με τον υπομνηματισμό τους, καθώς και αποσπάσματα από μαρτυρίες.

 

Μουσείο Μπενάκη – Κτήριο Οδού Πειραιώς 138

Απο 15/09/2022 ως 12/02/2023

Είσοδος:15€, μειωμένο 12€

Πέμπτη/Κυριακή: 10:00 - 18:00

Παρασκευή/Σάββατο: 10:00 - 22:00

 

* photos: Νίκος Ρουμπής

Όλες οι λεπτομέρειες για την έκθεση εδώ.