Αυτοάμυνα: Για την φιλοσοφία μιας βίας βαθιά πολιτικής

Ποια τα όρια της κρατικής βίας και ποια η ιστορικότητά της; Ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην αυτοάμυνα ως αντιβία και την αυτοδικία που θέλει να προεκτείνει τη βία που ασκεί το κράτος και οι κοινωνικές δυνάμεις που το έχουν υπό τον έλεγχό τους; Ποιες οι αντιφατικές ιστορίες πίσω από τις πρακτικές – και τεχνικές – αυτοάμυνας;

Με αυτά τα ερωτήματα ασχολείται η καθηγήτρια πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Toulouse Jean Jaurès Ελσά Ντορλέν στο βιβλίο της «Αυτοάμυνα. Μια φιλοσοφία της βίας», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις πότλατς σε μετάφραση της Μαρίας Κακογιάννη και γλωσσική επιμέλεια της Λένας Κοψαχείλη.

Το debop.gr συνάντησε την μεταφράστια του βιβλίου Μαρία Κακογιάννη και μίλησε μαζί της σχετικά με το βιβλίο της Ντόρλιν και τα όσα αυτό πραγματεύεται.

Το βιβλίο διερευνά την πολιτική και έμφυλη διάσταση της βίας. Πως συνυπάρχουν και πώς διαπλέκονται αυτές οι δύο έννοιες στο έργο της Ντορλίν;

Εξαρτάται τι εννοούμε με τον όρο «πολιτική». Η φεμινιστική προσέγγιση είναι κατεξοχήν μια προσπάθεια να πολιτικοποιηθεί αυτό που θεωρείται εκτός πολιτικής ή πριν από την πολιτική. Στον πρόλογο του βιβλίου της η Ντορλίν αναφέρει ότι το εγχείρημά της αφορά τα βιώματα της εξουσίας – και επομένως το ζήτημα της αυτoάμυνας – στην ιδιωτικότητα ενός υπνοδωματίου, στη στροφή ενός σταθμού μετρό, πίσω από την φαινομενική ηρεμία μιας οικογενειακής συγκέντρωσης.

Το βιβλίο της δεν διερευνά μόνο την έμφυλη διάσταση της βίας αλλά και την φυλετική. Για παράδειγμα το απόφθεγμα «Πρέπει να προστατεύσουμε τις γυναίκες μας» χρησιμοποιήθηκε από την ρατσιστική Αμερική της λευκής ανωτερότητας (τύπου ΚΚΚ) για να νομιμοποιήσει τα λιντσαρίσματα εναντίων Μαύρων . 

Ποιο ήταν το έναυσμα για τη δική σας «συνάντηση» με το βιβλίο; 

Γνώριζα την Ντορλίν όπως και το βιβλίο της γιατί κινούμασταν στους ίδιους ακαδημαϊκούς χώρους. Ήρθε στο Πανεπιστήμιο Paris 8 περίπου την εποχή που εγώ σταμάτησα να διδάσκω εκεί. Έτυχε να συμμετέχουμε στο ίδιο φεστιβάλ για να μιλήσει η καθεμιά για το βιβλίο της, κτλ. Όταν λοιπόν τα παιδιά από τις εκδόσεις Πότλατς μου πρότειναν να κάνω τη μετάφραση δέχτηκα με χαρά αλλά ήταν και μεγάλη πρόκληση για μένα. Εκ των υστέρων μπορώ να πω ότι δεν έχω διαβάσει ποτέ τόσο πολύ ένα βιβλίο! Η μετάφραση σου επιτρέπει να συναντήσεις ένα βιβλίο με πολύ ξεχωριστό τρόπο.

Πόσο σχετική είναι μια ιστορία της βίας στο σήμερα; 

Μια ιστορία έχει να κάνει πάντα με το παρόν. Λέγοντας το αυτό δε λέω κάτι καινούριο. Οι άνθρωποι ασχολούνται με την ιστορία κάποιου πράγματος στο μέτρο που υπάρχει ένα διακύβευμα γι’ αυτούς στο εδώ και το τώρα. Αυτό μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές μορφές ή προοπτικές. Υπάρχει από τη μία η κριτική προοπτική: «αυτό που υπάρχει σήμερα δεν υπήρχε πάντα, άρα μπορεί και να σταματήσει να υπάρχει». Το να μιλήσει κανείς για την ιστορία του καπιταλισμού είναι ένας τρόπος να προσπαθήσει να βγει από τον καπιταλισμό. Από την άλλη, υπάρχει μια δεύτερη προοπτική που θα ονόμαζα γενεαλογική: « από που μας έρχεται το παρόν; Ποιες μορφές, ποια συμβάντα το προετοιμάζουν, το πλάθουν; ». Η βία υπάρχει όπου υπάρχουν άνθρωποι και δεν είναι σίγουρο ότι μπορούμε να σκεφτούμε μια έξοδο από τη βία. Υπάρχουν ωστόσο μορφές βίας όπως και μορφές αυτοάμυνας που διαμορφώνονται στο πέρασμα των χρόνων και μας συνδιαμορφώνουν στο σήμερα. Η προσέγγιση της Ντορλίν είναι γενεαλογική. Κατά κάποιο μακρινό τρόπο συναντά όχι τόσο τον Μαρξ όσο τον Νίτσε. 

Υπάρχουν συσχετισμοί και ανάλογες προκλήσεις με την εποχή που ζούμε;

Η άκρα δεξιά ανεβαίνει παντού, όχι μόνο στις ΗΠΑ με τον Τραμπ αλλά και σε πολλές άλλες χώρες. Το 1992, με το πάντρεμα της φιλελεύθερης οικονομίας και της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο Φουκουγιάμα ανακοίνωσε το τέλος της Ιστορίας. Στις αρχές του 21ου, η παντρειά φαίνεται να χαλάει και η Ιστορία μας τραβάει από το μανίκι. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Κεφάλαιο φλερτάρει έντονα με τον εκφασισμό.

Πάει καιρός που ένα κοινό συλλογικό αίσθημα είναι ότι δεν υπάρχει εναλλακτική ή ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι απέναντι στην καταστροφή. Είναι πρόκληση να μπορέσουμε να ονειρευτούμε πάλι συλλογικά…και να σταματήσουμε να τρώμε ξύλο στο πραγματικό και στο συμβολικό.

Η Μαρία Κακογιάννη είναι συγγραφέας, μεταφράστρια και φιλόσοφος. Υπογράφει τη μετάφραση του βιβλίου της Ντορλίν από τις εκδόσεις Πότλατς ενώ ταυτόχρονα  κυκλοφόρησε το τελευταίο της βιβλίο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κείμενα, Ιφιγένεια στην Κω.