Μαργαρίτα Τρίκκα: «Μπορεί ένας χορός για τη σκέψη να σταματήσει τη σκέψη αυτού που χορεύει»;

Εν όψει του Arc for Dance festival 2016 που έρχεται την επόμενη εβδομάδα, συνομιλούμε με την Μαργαρίτα Τρίκκα, δημιουργό της παράστασης «Trajectory: a Tragedy of a Victory».

Πώς συνέλαβες την ιδέα για το «Trajectory»; Στην αρχή νόμιζα ότι ήταν η ένωση των λέξεων tragedy και victory! Που κατά μία έννοια είναι...

Πρώτα ήρθε η κινησιολογική ιδέα. Δουλεύοντας με τις μαθήτριές μου πάνω σε μια άσκηση εμπιστοσύνης σε ζευγάρια, όπου η μια οδηγεί την άλλη στο χώρο, την τοποθετήσαμε κυκλικά στην αίθουσα λόγω έλλειψης χώρου. Και voila! Προέκυψε ένα ζευγάρι που λειτουργεί ως σύνολο και περιστρέφεται σε τροχιά γύρω από το κέντρο και γύρω από τον εαυτό του με μία πάντα φορά, υπό τις δυνάμεις της φυγόκεντρου και της κεντρομόλου. Αυτό σημαίνει Trajectory. H τροχιά που διαγράφει ένα σώμα στο χώρο και το χρόνο. Κάτι μου έκανε αυτό όσο το δουλεύαμε. Ως χορεύτρια, έχω κι ένα κόλλημα με το spinning κι έτσι μου γεννήθηκε η επιθυμία να κάνω κάτι με αυτή την ιδέα.

Πέρασε ο καιρός, ώσπου έπεσα πάνω στο δοκίμιο του George Steiner «Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης». Ο ίδιος παίρνει ως αξίωμα τον ισχυρισμό του Schelling -ότι το σκέπτεσθαι εστί μελαγχολείν- και το αποδεικνύει παραθέτοντας δέκα παράδοξα της ανθρώπινης σκέψης που οδηγούν στη μελαγχολία. Με βασάνισε αυτό το δοκίμιο, με αφορούσε πολύ γιατί απαντούσε προσωπικές αναρωτήσεις χρόνων σχετικά με το εργαλείο της ανθρώπινης σκέψης -πώς γίνεται να είναι τόσο μεγαλειώδης και τόσο βλαμμένη ταυτόχρονα- κι αυτή τη μελαγχολία που όλοι μας λίγο πολύ έχουμε. Τη δεύτερη φορά που το διάβαζα, συνειδητοποίησα ότι η σκέψη θα μπορούσε να οπτικοποιηθεί με κείνη την ιδέα του περιστροφικού ντουέτου. Κι έτσι η κινητική ιδέα του Trajectory βρήκε το ένδυμά της που μας αποκάλυψε ότι η (υποτιθέμενη) νίκη του ανθρώπου επί των υπόλοιπων πλασμάτων, είναι η σκέψη· αλλά η σκέψη αποδεικνύεται για τον άνθρωπο τραγική. Πού έγκειται λοιπόν η τραγωδία; Στο κομμάτι της συνειδητοποίησης. Ο νους μου είναι μεγαλειώδης. Έχει απέραντες δυνατότητες. Αυτή η νίκη, όμως, είναι σπαρακτική. Δεν μπορώ να σταματήσω να σκέφτομαι, όσο κι αν το θέλω· κατακλύζομαι από εμμονές, στρεβλωμένες πεποιθήσεις, γλωσσικούς περιορισμούς, είμαι ανίκανος να πράξω όλα αυτά που σκέφτομαι, είμαι ανήμπορος να συντηρήσω τη μνήμη μου, είμαι έρμαιο της σκέψης μου.

Σκέφτομαι άρα μελαγχολώ λοιπόν; Ναι, αλλά αυτή η γνώση είναι η νίκη μου.
Άρα, όντως το Trajectory έχει και tragedy έχει και victory!

Το έργο δημιουργήθηκε για το Αrc for Dance festival ή ήταν κάτι που είχε ξεκινήσει από πιο πριν; 

Είχα την τιμή το έργο να επιλεγεί από το Arc for Dance 2016 στην κατηγορία Νέοι Χορογράφοι. Τότε είχαν ξεκινήσει μεν οι πρόβες μας, αλλά ήταν ακόμα στο αρχικό στάδιο, οπότε προσανατολιστήκαμε κι εμείς στο ότι η πρεμιέρα μας θα γίνει για το (και στο) Arc for Dance, έχοντας κατά νου και το χώρο διεξαγωγής αλλά και τον ψηλά τοποθετημένο πήχη. Και είμαστε πολύ χαρούμενοι γι αυτό, διότι πρόκειται για ένα αξιολογότατο φεστιβάλ με έλληνες και ξένους δημιουργούς και φρέσκα έργα, αναδεικνύοντας πολλές τάσεις του σύγχρονου χορού.
Επίσης, το κομμάτι είχε την τιμή να επιλεγεί και από το φοβερά δραστήριο Akropoditi Dance Fest (Σύρος) όπου θα παρουσιαστεί εκεί στις 12 Ιουλίου.

Φαίνεται πως ο χορός, κάτι που συμβαίνει στη σιωπή, μπορεί να οδηγήσει σε μια παύση από την σκέψη. Ισχύει κάτι τέτοιο για εσένα;

Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτή η ερώτηση. Μπορεί π.χ. ένας χορός για τη σκέψη να σταματήσει τη σκέψη αυτού που χορεύει; Inception!
Δύο πράγματα δεν μπορεί να σταματήσει ο άνθρωπος όσο είναι ζωντανός, την αναπνοή και τη σκέψη. Αυτό που λέει ο Steiner και που υιοθετήσαμε κι εμείς ως αρχή, είναι ότι η σκέψη είναι αναπόδραστη. «Η ανικανότητά μας να σταματήσουμε τη σκέψη είναι ένας τρομακτικός καταναγκασμός».
Απ' την άλλη είναι πλέον ευρέως αποδεκτό πώς το σώμα έχει μνήμη και μια κάποιου είδους δική του ευφυΐα. Όπως υπάρχει π.χ συλλογική μνήμη ή συλλογική συνείδηση, έτσι υπάρχει και η συλλογική σωματική μνήμη. Εγώ νομίζω ότι την ώρα που χορεύουμε γίνεται μια μικρή μάχη για το ποια «νόηση» θα κυριαρχήσει. Σίγουρα η σωματική νόηση παίζει στο γήπεδό της και είναι εύκολο να κυριαρχήσει, έτσι η εγκεφαλική σκέψη επιτέλους να σιωπήσει. Κι έχουμε το γνώριμο συναίσθημα ότι όταν χορεύουμε δε σκεφτόμαστε τίποτα. Όμως, σε καμιά περίπτωση δεν πιστεύω ότι κάνει παύση η σκέψη μας. Παραμονεύει στη γωνία και σε μια στιγμή που πραγματικά θα έχουμε αφεθεί στη σωματικότητα... μπούμ! Ύπουλα θα πεταχτεί και θα μας τη χαλάσει... Κι έτσι η μάχη ξεκινάει πάλι.  Να ένας λόγος για μελαγχολία, θα έλεγε ο Steiner.

Πόσο δύσκολο ήταν να σωματοποιηθεί, να γίνει χορός, η σκέψη;

Άπαξ και συνειδητοποιήσαμε με τη Δήμητρα (δραματουργία) ότι η αυτοαναφορικότητα που χαρακτηρίζει τη σκέψη μας χαρακτηρίζει και την κίνηση, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους. Εννοώ, πως για να αντιληφθώ την ύπαρξη αναφέρομαι στη σκέψη και αντίστροφα· για να αντιληφθώ την κίνηση, αναφέρομαι στην ίδια την κίνηση. Διαλύω την κίνηση στα εξ΄ ων συνετέθη και απολαμβάνω την αυτοαναφορικότητα. Κι έτσι οι αναγωγές άρχισαν να γίνονται αβίαστα. Θέτοντας, λοιπόν, ως βάση της σκέψης το απλό περπάτημα σε αέναους κύκλους, ερευνήσαμε τους συνειρμούς, τις πεποιθήσεις, τον καταναγκασμό της σκέψης, τις στρεβλώσεις της, τις εξωτερικές παρεμβολές κλπ. και πώς θα αποδοθούν κινητικά με βάση τη φόρμα που ήδη είχαμε φτιάξει.

Καταλαβαίνω ότι μπορεί να φαντάζει πιο δύσκολο από ό,τι στην πραγματικότητα. Οι άνθρωποι πολλές φορές άμα ακούμε δύσκολες λέξεις ή κάτι που να παραπέμπει σε στοχασμό, το θεωρούμε δύσκολο, ότι δεν είναι για μας ή ότι είναι για μια ελίτ. Λες και η σκέψη δεν είναι πανανθρώπινη ή κάτι που κάνουμε όλοι κάθε μέρα για πάντα.
Γενικά, εδώ και χρόνια παρατηρώ μια απαξίωση έως και ενοχοποίηση  της σκέψης, με την έννοια του στοχασμού για τα πράγματα που μας αφορούν, που επηρεάζουν τις ζωές μας. Σαν κάποιος να μας είπε ότι εμείς δεν είμαστε ικανοί για αυτό, να μην είμαστε ικανοί να σκεφτούμε για τις ζωές μας και την τύχη μας, ότι κάποιοι άλλοι θα το κάνουν για μας.
Μπορεί για αυτό να μου βγήκε να σωματοποιήσω τη σκέψη. Μπας και την απενοχοποιήσω. Τώρα που τα γράφω τα σκέφτομαι αυτά...

Πώς ήταν η εμπειρία του να δημιουργείς μια παράσταση;

Να πω την αλήθεια στην αρχή φοβόμουν να αναλάβω εξ ολοκλήρου ένα project και να το οδηγήσω μέχρι την παράσταση κι αυτό γιατί μέχρι στιγμής έχω δουλέψει ως χορογράφος/συντελεστής σε θεατρικές κυρίως παραστάσεις όπου άλλοι είχαν τα ηνία κι αυτό ήταν απελευθερωτικό για μένα. Εν τούτοις, αποδείχτηκε μια φοβερή εμπειρία, ζωογόνα και με αδρεναλίνη αλλά χωρίς άγχος και δυσκολίες παραδόξως! Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι έχω την τύχη να έχω δίπλα μου φοβερούς συνεργάτες/συντελεστές και δύο εξαιρετικές χορεύτριες που χωρίς αυτές και το φοβερό υλικό που δημιούργησαν στις πρόβες, δε θα γινόταν. Ίσως κι επειδή η ιδέα ήταν πολύ συγκεκριμένη κι όλοι συνδεθήκανε μ'αυτή δημιουργικά και κόψανε και ράψανε, δεν πελαγοδρομήσαμε αλλά η όλη διαδικασία ρόλαρε. Έτσι κι εγώ αφέθηκα και το απολαμβάνω μέχρι το τέλος.

Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τον χορό; Tί σε κάνει (να χορογραφείς και) να χορεύεις;

Μάλλον όπως όλα τα παιδάκια. Με πήγαν οι γονείς μου χορό στα 5 μου και μ' άρεσε τόσο που στα κρίσιμα χρόνια του -πρέπει να συγκεντρωθείς στο διάβασμα- λυκείου το συνέχισα με πείσμα. Ήμουνα και της άποψης ότι δεν πρέπει να κάνουμε δουλειές που δε μας αρέσουν οπότε η επιλογή έγινε ξεκάθαρη και το ακολούθησα επαγγελματικά πλέον.
Η ίδια η κίνηση με κάνει να χορεύω, με την έννοια της σωματικής ανάγκης. Είμαι νευρική συνήθως δε μπορώ την ακινησία για πολλή ώρα... Εντάξει, και γιατί το να χορεύεις σε μια παράσταση είναι πώρωση, έχει αδρεναλίνη και είναι λίγο μεθυστικό επίσης.
Η χορογραφία δεν μπορώ να πω ότι είναι κι ανάγκη. Μπορεί ο κόσμος να ζήσει χωρίς το έργο μου κι εγώ επίσης. Είναι όμως επιθυμία να επικοινωνήσω κάτι που μου ‘σφιξε το στομάχι νομίζοντας ότι υπάρχουν κι άλλοι που τους αφορά. Θέλω να χορογραφώ για κάτι πολύ συγκεκριμένο που με συγκινεί, με συγκεκριμένη κινητική ιδέα -όπως στο Trajectory- ψάχνοντας να το μοιραστώ. Δε φιλοδοξώ να χορογραφώ έτσι στην τύχη, ούτε να «αφυπνίσω» ή να «διδάξω».
Η χορογραφία στο θέατρο, βέβαια, είναι μια άλλη υπόθεση, εκεί αποδίδεις κινητικά ένα ήδη υπάρχον κείμενο, ή μια δοσμένη σκηνοθετική κατεύθυνση πράγμα που για μένα λειτουργεί απελευθερωτικά γιατί αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές είναι που ενεργοποιούν  την κίνηση ώστε να μπορεί να δώσει σκηνοθετικές λύσεις, να αποδώσει κάτω κείμενα με τρόπο που δε φανταζόμαστε, να δώσει το ρυθμό σε μια σκηνή ή και σε όλη την παράσταση. Είναι ένα στοίχημα για μένα αυτό.

Όλο και περισσότερο, τα εκφραστικά μέσα συνδυάζονται. Εσύ πώς βλέπεις τις υπόλοιπες τέχνες σε σχέση με το χορό;

Καταρχήν θεωρώ το σύγχρονο χορό στην Ελλάδα ως μια τέχνη σε εφηβική ηλικία, με όρους χρονικούς μιλώντας κι όχι ποιοτικούς απαραίτητα. Η ενασχόληση των Ελλήνων με αυτή την τέχνη, είτε ως καλλιτέχνες είτε ως κοινό, είναι πολύ πρόσφατη σε σχέση με την ιστορία της τέχνης αυτής. Για το διάστημα αυτό θεωρώ ότι έχουμε βιαστεί να εισάγουμε και να ενσωματώσουμε στις παραστάσεις την digital art  (multimedia, οθόνες, βίντεο, 3d mapping) κλπ, χωρίς να έχουμε καταλάβει καλά καλά πώς λειτουργούν στοιχεία πολύ πιο απλά, όπως η θεατρικότητα ή η δραματουργία.  Ακόμα και η αληλλεπίδραση του χορού με ένα σκηνικό είναι ελάχιστα εξερευνημένη. Ό,τι χρησιμοποιείται σε μια παράσταση είναι το μέσον για την πρόσληψη του θεατή κι όχι αυτοσκοπός, κατ' εμέ. Μόνο η ίδια η κίνηση μπορεί εκτός από μέσο να είναι κ αυτοσκοπός. Έχουμε εξαντλήσει λοιπόν όλα τα μέσα της τέχνης μας και δεν ξέρουμε πια πώς να περάσουμε το μήνυμα οπότε χρησιμοποιούμε την πιο εξελιγμένη τεχνολογία; Για να εξηγούμαι, εν είδει πειραματισμού όλα είναι θεμιτά και επιθυμητά. Και σίγουρα οι digital arts είναι πεδίο ανεξερεύνητο, συνεχώς εξελισσόμενο και συναρπαστικό. Απλώς, σαν θεατής, το ομολογώ λίγες φορές έχω δει παράσταση χορού, θεάτρου ή performance που το multimedia και η τεχνολογία να είχαν λόγο να βρίσκονται εκεί, που χωρίς αυτά θα ήταν λειψή η παράσταση. Το ίδιο συμβαίνει πολλές φορές και με τη χρήση του λόγου στο χορό. Σίγουρα ο κάθε δημιουργός έχει λόγο στο μυαλό του για να παντρέψει το χορό με κάποιο άλλο εκφραστικό μέσο, ωστόσο αν δεν νιώσει κι ο θεατής την ανάγκη αυτού του προξενιού κάπου η επικοινωνία χάθηκε. Και για μένα το ζητούμενο εν τέλει είναι η επικοινωνία.

Τι σου αρέσει να κάνεις σε μια ελεύθερη μέρα;

Θέλω να σου πω «να βλέπω σειρές στο λάπτοπ» αλλά θα βρω κάτι πιο ευφάνταστο και καλλιτεχνικό. Όπως το «πηγαίνω στον εθνικό κήπο και παρατηρώ τους ανθρώπους και πώς αλληλεπιδρούν με το αστικό τοπίο». Πλάκα κάνω, είναι αυτά τα καταραμένα κλισέ που πολλοί καλλιτέχνες θέλουν να διατηρούν για κάποιο λόγο και χαλάνε την πιάτσα. Όχι, έμενα μ' αρέσει, άμα έχω μια ελεύθερη μέρα να τρώω και να πίνω με τους φίλους μου, να βλέπω σειρές (μα μερικές ειδικά είναι αριστουργήματα!) και σινεμά και να μαγειρεύω κανένα φαΐ με συνοδεία μουσικής.

Τι θα έλεγες σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τον χορό επαγγελματικά;

Πρέπει, όσο μπορούμε κι επιτρέπουν οι συνθήκες, να κάνουμε αυτό που γουστάρουμε για επάγγελμα. Για να μη φτάσουμε 45 κι έχουμε σιχαθεί τον εαυτό μας και τη ζωή και μετά ξεσπάμε στα παιδιά μας κι έχουμε προσδοκίες απ' αυτά να εκπληρώσουν τα δικά μας απωθημένα και ξέρεις πώς πάει αυτή η αλυσίδα παθογενειών της ελληνικής οικογένειας.
Όσο πολλοί  κι αν είναι οι χορευτές στην Ελλάδα πάντα θα βρίσκεται τρόπος να χορέψει κανείς ή να κάνει παράσταση ή να χορογραφήσει και να διδάξει. Χρειάζεται, κατ' εμέ ο χορός να εισχωρήσει παντού, να απενοχοποιηθεί απ' όλα τα κλισέ τύπου «είναι για κορίτσια, είναι για την ελίτ, είναι ακατανόητος» κλπ
Το να βιοποριστεί όμως από αυτό είναι άλλη υπόθεση. Κι αυτό σημαίνει ασχολούμαι επαγγελματικά με το χορό, ότι δουλεύω πάνω στο αντικείμενο και αμείβομαι γι' αυτό που προσφέρω. Αλλιώς είναι χόμπυ, τίποτε κακό σ' αυτό.
Οπότε θα έλεγα να το κάνει ασυζητητί, αν είναι το μεράκι του και αν είναι έτοιμος να αναγνωρίσει πρωτίστως κι έπειτα να διεκδικήσει τα ανύπαρκτα μέχρι στιγμής επαγγελματικά του δικαιώματα.

Ευχαριστούμε πολύ την Μαργαρίτα Τρίκκα για τις ενδιαφέρουσες απαντήσεις της! Το «Trajectory: a Tragedy of a Victory» θα κάνει πρεμιέρα στις 28 του Μαΐου, στα πλαίσια του Arc for Dance festival 2016. Keep the dance on!

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σύλληψη / Χορογραφία:  Μαργαρίτα Τρίκκα
Ερμηνεία:  Κάντυ Καρρά,  Χαρά Κότσαλη
Δραματουργική επεξεργασία:  Δήμητρα Μητροπούλου
Μουσική σύνθεση:  Sancho 003 (Φώτης Σιώτας/ Κώστας Παντέλης)
Κοστούμια / σκηνικός χώρος:  Άρτεμις Φλέσσα

Φωτισμοί:  Νίκος Βλασόπουλος    
Βίντεο/φωτογραφίες: Μάνος Αρβανιτάκης 
Σχεδιασμός προωθητικού υλικού: Αλέξανδρος Γεωργακόπουλος                                                                                                                                                                                               

Περισσότερες πληροφορίες εδώ