Ένα «Duende» που κρατάει καιρό... Σταμάτης Κραουνάκης στο deBόp!

Βρεθήκαμε με τον Σταμάτη Κραουνάκη στη Σφίγγα, τη μουσική σκηνή που εμφανίζεται τις Δευτέρες μαζί με τα παιδιά της Σπείρας. Δεν νομίζω πως χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις για αυτή τη μοναδική προσωπικότητα. Ο Σταμάτης Κραουνάκης είναι ένας καλλιτέχνης της ζωής. Ένας άνθρωπος που με τη μουσική του, έχει ταξιδέψει, εμπνεύσει, συγκινήσει και αφυπνίσει πολλές γενιές ανθρώπων. Ένας ευαίσθητος και πολυπράγμων άνθρωπος, που σε κερδίζει από την πρώτη στιγμή έχοντας το ταλέντο να δημιουργεί μια απίστευτη οικειότητα. Πόσοι από εμάς δεν έχουμε σιγοτραγουδήσει τα τραγούδια του; Με αφορμή λοιπόν τη νέα του παράσταση «Duende», είχαμε την ευκαιρία και τη χαρά να συνομιλήσουμε μαζί του και να φανταστούμε λίγο τον ποιητή και άνθρωπο Λόρκα μέσα από τα μάτια του. Απολαύστε τον!

Σας βρίσκουμε για δεύτερη χρονιά στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης  να ανεβάζετε, αυτή τη φορά, μια παράσταση βασισμένη στο κείμενο του Λόρκα «Duende» και σε δέκα ποιήματα του από το «Libro de Poemas». Τι σας οδήγησε στην επιλογή αυτών των κειμένων;  

Για την ακρίβεια το κείμενο αυτό του Λόρκα είναι μία διάλεξη που είχε δώσει στο Μπουένος Άιρες το 1934 κατά την διάρκεια της περιοδείας που έκανε τότε στην Λατινική Αμερική. Μία διάλεξη μπορούμε να πούμε είναι και η παράσταση. Μετά τον Βικτόρ, που ανεβάσαμε πέρυσι στην σκηνή της Φρυνίχου, αρχίσαμε να κουβεντιάζουμε με την Μαριάννα (Κάλμπαρη) για το τι θα κάνουμε του χρόνου. Με τον Βικτόρ και την φόρα που πήρε ένιωσα ότι η Φρυνίχου, η φύση αυτού του Θεάτρου είναι για μουσικά έργα. Περάσαμε τόσο όμορφα την προηγούμενη χρονιά που μας έμεινε μια αίσθηση για κάτι ακόμα. Έπεσαν διάφορες ιδέες στο τραπέζι. Ξέρετε, υπάρχουν κάποια κείμενα που θέλοντας και μη με ακολουθούν. Για παράδειγμα «ο Κολοκοτρώνης» που είχα κάνει με την Ελένη Ουζουνίδου στα πλαίσια του Φεστιβάλ Κολωνού, η παράσταση με αποσπάσματα  από τα έργα της Αναγνωστάκη πάλι με την Ουζουνίδου. Επίσης, ένα άλλο κείμενο που με ακολουθεί είναι και «Η τεράστια κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω» του Ευάγγελου Λεμπέση που ανέβηκε στο θέατρο Ιλίσια Βολανάκη με τον Χάρη Φλέουρα. Σε αυτό το σημείο θέλω να πω κάτι που μπορεί να φανεί απλό, αλλά είναι αλήθεια.

Λόγω ραδιοφώνου, υπάρχουν πάντα επάνω στο τραπέζι μου τα λεγόμενα μικρά βιβλιαράκια - σωσίβια. Μια μέρα που μπορεί να μην έχω έμπνευση, θα πάρω ένα τέτοιο βιβλίο, θα πω κάποιες φράσεις από εκεί, θα βάλω κάποιες μουσικές συγγενικές και θα έχω κάτι να τους πω. Τα τρία αυτά βιβλία, «ο Κολοκοτρώνης», το έργο του Ευάγγελου Λεμπέση και το «Duende» είναι από τα βιβλία που υπάρχουν πάντα πάνω στο γραφείο μου. Duende συμπτωματικά λένε και ένα μπαρ που πηγαίνουμε και τρώμε τα βράδια μετά τις παραστάσεις στη Φρυνίχου. 

Ο Λόρκα είναι πολύ παλιά ιστορία για εμένα. Το 1980, σε ηλικία εικοσιπέντε ετών, βρέθηκα  στο σπίτι της Ολυμπίας Καράγιωργα για να συζητήσουμε μια μετάφραση της για τις Βάκχες. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που έπεσε στα χέρια μου το έργο αυτό. Επίσης, το 1976 είχα γράψει για την πρώτη μου συναυλία στο θέατρο Διονύσια και νυν Δημήτρης Χορν, τη μουσική για τον χορό του φεγγαριού στο Σαντιάγο, ένα από τα ποιήματα αυτά του Λόρκα. Σίγουρα δεν ήταν κάτι που περίμενε να δει κανείς από ένα παιδί εικοσιπέντε ετών, ειδικά σε εκείνη τη μεταχουντική εποχή που ήταν γεμάτη επαναστατικότητα και ρεμπέτικα. Ο Χατζιδάκις που βρισκόταν στην πρώτη μου συναυλία, μου επεσήμανε ότι έχω κάνει εξαιρετική δουλειά πάνω στον Λόρκα. Ήταν το τραγούδι που με ένωσε με το γούστο του. Είναι από αυτές τις στιγμές που φοβάσαι πως δεν θα ξαναγράψεις ποτέ ξανά καλή μουσική. Εκείνο τον καιρό έγραψα τουλάχιστον δέκα από αυτά τα τραγούδια που θα ακούσετε τώρα. Αν όχι ολόκληρα, σίγουρα τις ύλες τους. Φαίνεται όμως πως δεν ήταν ακόμα η στιγμή τους για να ακουστούν. Συνήθως τα κλώτσαγε η εποχή πιο πίσω αλλά αυτά με περίμεναν. Μάλλον χρειαζόταν να έρθει η ώρα να ενωθεί αυτός ο πυρήνας, να ζυμωθούν τα πράγματα μεταξύ τους και να γίνει εν τέλει με τους σωστούς ανθρώπους.        

Μουσική σύνθεση, διδασκαλία παράστασης και ερμηνεία Σταμάτης Κραουνάκης, συνομιλούν και ερμηνεύουν τα τραγούδια ο Χρήστος Γεροντίδης και ο Κώστας Μπουγιώτης, στο πιάνο ο Βασίλης Ντρουμπογιάννης και στο τσέλο ο Γιώργος Ταμιωλάκης. Τι περιμένουμε να δούμε πάνω στην σκηνή; Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό το εγχείρημα.

Θα μπορούσα να πω πως η παράσταση είναι μια γιορτή, όπως μια παρέα αντρών που κάθονται ήσυχα μαζί στο τραπέζι, είτε σε ένα μπαλκόνι, είτε σε μία ταβέρνα, είτε σε ένα σπίτι και τραγουδούν. Τα δύο αγόρια μας, (Χρήστος Γεροντίδης, Κώστας Μπουγιώτης), είναι οι άμεσοι σύντροφοι του ποιητή. Ο συνθέτης παράλληλα, ταυτίζεται με τον ποιητή και μεταφέρει τα λόγια του. Τα τραγούδια έρχονται σαν προπομποί της ενότητας που θα ακολουθήσει ή σαν σφραγίδες της ενότητας που προηγήθηκε. Σε κάποια σημεία έχουμε μπλέξει το κείμενο της διάλεξης με τα τραγούδια και πολλές φορές μπλέκονται τα τραγούδια με την απαγγελία.Υπάρχει σημείο στο έργο που άφησα το κενό της σφαίρας που δέχτηκε ο ποιητής. Θα λέγαμε πως η παράσταση είναι μία ήσυχη λειτουργία. Καθώς όμως η διάλεξη είναι ένα θεωρητικό κείμενο, έχει και κάποιες αντικειμενικές δυσκολίες στο ανέβασμα του. Όντας όμως γραμμένο από έναν ποιητή, είναι φυσικά και ποιητικό, τόσο πολύ ποιητικό που συγκρούστηκα πολλές φορές με τα ρήματα.

Η Ολυμπία Καράγιωργα έχει κάνει μια εξαιρετική μετάφραση. Όλοι μας δώσαμε πολύ χρόνο και προσωπική δημιουργία για να γίνει αυτό το εγχείρημα πραγματικότητα. Ο Χρήστος Γεροντίδης, λόγω της πραγματικής και μεγάλης του αγάπης για τον Λόρκα, είχε πολύ ωραίες ιδέες πάνω στην γραμμή που ακολουθήσαμε, ο Κώστας Μπουγιώτης με την εξαιρετική του φωνή συνομιλεί και ερμηνεύει τα τραγούδια. Οι δυο τους έδεσαν πολύ όμορφα πάνω στην σκηνή, όντας και οι δύο λαϊκοί τενόροι. Ο Βάιος Πράπας, ο κιθαρίστας μας, βοήθησε πολύ στη δημιουργία αυτής της παράστασης, αλλά λόγω ενός ατυχήματος που είχε στο χέρι δεν θα είναι στις πρώτες παραστάσεις. Ο Βασίλης Ντρουμπογιάννης έδωσε τον δικό του χαρακτήρα και ο Γιώργος Ταμιωλάκης πήρε ένα έργο και μπόρεσε να δημιουργήσει όμορφα πάνω σε αυτό. 

Μπορώ να πω οτι δεν ακολουθήσαμε καμία συνταγή γιατί, όπως λέει και το κείμενο, για να βρεις το Duende δεν υπάρχει χάρτης, δεν υπάρχουν «σωστοί» τρόποι, δεν υπάρχει τίποτα να μας βοηθήσει. Στην πραγματικότητα ο Λόρκα δίνει ένα μάθημα στο πώς, από την ψυχή ενός λαού, γεννιέται η Τέχνη του. Όσον αφορά το σκηνικό χώρο, έχουμε δημιουργήσει μια πολύ ωραία ατμόσφαιρα με την Χριστίνα Κάλμπαρη, με αντικείμενα από τις αποθήκες του Θεάτρου Τέχνης τα οποία, με την παρέμβαση του Νίκου Δεντάκη, έγιναν αριστουργήματα. Τα κοστούμια του Θοδωρή Καραγκούνη είναι μοναδικά και απρόβλεπτα και θα είναι μία έκπληξη για το κοινό.          

Έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες για την λέξη Duende, η οποία δεν μπορεί να μεταφραστεί επακριβώς σε άλλες γλώσσες. Τι σημαίνει για εσάς εν τέλει Duende;

Ο Γκαίτε αναφέρει ότι είναι το μυστήριο αίσθημα που όλοι αισθάνονται αλλά κανένας φιλόσοφος δεν μπόρεσε ποτέ να εξηγήσει. Αν θα μπορούσα να δώσω μια δική μου ερμηνεία, Duende είναι στην πραγματικότητα η στιγμή που ο καλλιτέχνης ελευθερώνει την συνομιλία με τον Θεό του. Ο ίδιος βέβαια, το λέει μονάδικά στο τέλος του έργου. «Αγγέλοι, το αιώνιο βάπτισμα των νεογέννητων πραγμάτων». Αυτή η καταφυγή σε αυτό το αίσθημα είναι η αδιάκοπη αναζήτηση του καινούργιου, στην ερμηνεία, στον λόγο, στην ζωγραφική, στο θέατρο. Είναι σαν, κάτι μέσα σου, να λέει να μην ξαναφορέσεις το περσινό ρούχο, να μην πας στην ησυχία της δάφνης σου. Το Duende είναι κάτι σαν Μανιφέστο δοσμένο ποιητικά, ένα βιβλίο για καλλιτέχνες, με εξαιρετικά ανθρώπινα παραδείγματα από την καθημερινή ζωή της Ισπανίας.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με Duende;

Η Ελλάδα, όπως και η Ισπανία, είναι μια χώρα με Duende. Ο Λόρκα ήξερε καλά ότι ο βασικός κραδασμός ξεκινά από τους Έλληνες. Η δύναμη της ζωής είναι κάτι βαθύτατα ελληνικό. Ο ίδιος πηδάει από τους μυστηριακούς Έλληνες στους χορευτές του Καντίθ. Τραβάει ουσιαστικά από την Ελλάδα φλέβα γέννησης. Αυτό το κείμενο στο οποίο κολυμπάω τους τελευταίους μήνες με προστάτευσε από την ασχήμια και μου έδωσε μια μεγάλη ασπίδα για να μη με φθείρει η καθημερινότητα και η πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Λόρκα ήταν ένας ποιητής πάρα πολύ αγαπητός στους Έλληνες μέσα από το λαικό τραγούδι σε όλα τα χρονικά διαστήματα. Έχουμε τραγουδήσει τα λόγια του, από τον «Ματωμένο Γάμο» του Γκάτσου και του Χατζιδάκι, μέχρι τα τραγούδια του Λεοντή και τα τραγούδια του Γλέζου. Τον έχουμε τραγουδήσει πολύ και σε διαφορετικούς χρόνους. Νομίζω ότι αυτή η Άνοιξη του 2018 τον ξαναφωνάζει εδώ για κάποιους λόγους. Ένα άλλο μεγάλο σημείο του κειμένου που βρίσκουμε κοινά με την Ελλάδα, είναι η αναφορά στους επιταφίους. Επίσης, η τεράστια αναφορά του στον θάνατο. «Στην Ισπανία, ο θάνατος υποδέχεται την άνοιξη με μεγάλες  σάλπιγγες. Μπορεί οι άνθρωποι να ζήσουν όλη τους τη ζωή μέσα σε τέσσερις τοίχους, μα όταν πεθάνουν τους βγάζουν έξω στον ήλιο. Και δεν υπάρχει πιο ζωντανός από αυτόν τον πεθαμένο, που το προφίλ του κόβει σαν την κόψη ξυραφιού». 

Κάθε πολιτισμός και κάθε γλώσσα έχει τη δική της μοναδικότητα. Από μικρούς μας έμαθαν πως μόνο οι ελληνικές λέξεις είναι δύσκολο να αποδοθούν επακριβώς σε άλλες γλώσσες, όπως η λέξη φιλότιμο, παλικάρι, τιμή. Μαζί μας έμαθαν ότι η Μακεδονία είναι μία και ελληνική. Ποια είναι η άποψή σας πάνω σε ένα θέμα που φαίνεται να διχάζει και να μας διαιρεί ακόμα και σήμερα;

Θα σας απαντήσω έμμεσα σε αυτή την ερώτηση. Σήμερα το πρωί μια αγαπημένη μου φίλη και εξαιρετική τραγουδίστρια από την Ρουμανία, μου έστειλε ένα βίντεο που τραγουδάει ένα πάρα πολύ ωραίο τραγούδι μαζί με έναν, επίσης εξαιρετικό συνεργάτη της, μέσα σε μία εκκλησία, κάτω από μια εικόνα του Χριστού. Αυτή η πίστη, που καταργεί ουσιαστικά, τον τρόπο που μοίρασαν οι «μεγάλοι» τον κόσμο, είναι η βαθύτερη πηγή ένωσης μας με τους λαούς που είναι δίπλα μας. Δεν θέλω να πω τίποτα που θα εξυπηρετήσει τα κέντρα εξουσίας που μοιράζουν τη γη για τα λεφτά. Έχω κατηγορηθεί πολλές φορές στο παρελθόν για εθνικιστής γιατί, ο τρόπος που αγαπάω την πατρίδα μου είναι ίδιος με αυτόν του Λόρκα, όπως αναφέρεται στις πρώτες κιόλας κουβέντες αυτής της διάλεξης. «Απόψε θα σας μιλήσω με τον τόνο της ποιητικής μου φωνής για το κρυμμένο πνεύμα της πληγωμένης πατρίδας μου». Επειδή λοιπόν, έχω πληγωθεί παλιότερα από ανθρώπους που δεν είναι των ίδιων πολιτικών απόψεων, το οποίο βέβαια το θεωρώ και φυσικό, αυτή τη στιγμή δεν πρέπει να ταΐστεί καμία αντίθεση που δημιουργεί εμφυλιακή κατάσταση στον ελληνικό λαό. Όποιος ανακυκλώνει μια αντίληψη που δημιουργεί εμφυλιακή αντίθεση ανάμεσα σε ανθρώπους που ξυπνάνε κάτω από τον ίδιο ουρανό, είναι εγκληματίας. 

Το «Duende» εκδόθηκε ύστερα από την δολοφονία του Λόρκα από το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο το 1936. Τι σύνδεση μπορούμε να κάνουμε με την σύγχρονη εποχή; Μοιάζει επικίνδυνο το Duende;

Έχω την αίσθηση πως τον Λόρκα δεν τον σκότωσαν τόσο για τις ιδέες του όσο για την ελευθερία του. Ο Λόρκα ήταν ένας καλλιτέχνης της ζωής. Αν δεν αφήσουμε την αδιαφορία να μας παραπλανήσει αργά ή γρήγορα θα ξεσκεπαστεί η απάτη. Αυτό, στο κείμενο αποδίδεται εξαιρετικά. Οι άνθρωποι και οι καλλιτέχνες ξέρουν ότι, αν δεν έρθει το Duende δεν υπάρχει αληθινή συγκίνηση. Παρόλα αυτά είμαστε γεμάτοι από καλλιτεχνικά ρεύματα και καλλιτέχνες, (ζωγράφους, ποιητές, μουσικούς) που υποκρίνονται ότι έχουν Duende ενώ δεν έχουν. Βρισκόμαστε ακριβώς στην εποχή που η αδιαφορία μας παραπλανεί όλους καθημερινά. Δεν έχουμε αντιστάσεις. Τρώμε εύκολα οτιδήποτε μας πετάνε στα μούτρα χωρίς δεύτερη σκέψη. Αν λοιπόν υπάρχει μια επιθυμία μου πίσω από αυτή την πράξη, είναι η γοητεία που θα δημιουργήσει αυτό το αίσθημα μαζί με την, τολμώ να πω, πολύ καθαρή και αγνή μουσική. Μια μουσική που προέκυψε χωρίς δεύτερες σκέψεις, μια μουσική που έγινε για να υπηρετήσει αυτά τα υπέροχα λόγια. Ο Λόρκα είναι ένας ποιητής γεμάτος χρώματα, γεμάτος μουσική. Σε μια εποχή που ο καθένας προτιμά να μην σκέφτεται και επιλέγει την ευκολία, η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να πηγαίνει και να σκάβει εκεί που κανένας άλλος δεν θα πάει. Πρέπει χωρίς φόβο να πηγαίνει εκεί που η ψυχή του τον οδηγεί και να βρίσκει μια γωνιά στον κήπο που είναι γεμάτος σκουπίδια, για να φτιάχνει το παραμύθι του. 

Έχετε ποτέ σκεφτεί την ζωή και την καλλιτεχνική σας υπόσταση εκτός συνόρων;

Όχι, δεν γίνεται. Θέλω ακόμα και την ευλογία της γκρίζας μέρας. Ακόμα και την ευλογία της βροχής. Δεν θα μου ήταν εύκολο. Όχι μόνο για το κλίμα αλλά κυρίως για τους ανθρώπους. Δεν θα μπορούσα να αφήσω πίσω τους φίλους μου. Μου δόθηκε δύο, τρεις φορές η δυνατότητα να το επιλέξω αλλά δεν το έκανα. Πιθανόν να έχασα κάτι από αυτό. Θέλω όμως να την μυρίζω την βόλτα μου στη χώρα αυτή. 

Σπείρα Σπείρα στη Σφίγγα, πρεμιέρα στο Θέατρο Τέχνης την Τετάρτη 24 Ιανουαρίου. Σας πετυχαίνουμε σε μια πολύ δημιουργική περίοδο. Υπάρχουν άλλα άμεσα καλλιτεχνικά σχέδια; 

Με αυτό που έχει συμβεί στην Σφίγγα τις Δευτέρες αναθάρρησα. Πυροδοτήθηκε μια παράξενη μέρα της εβδομάδας και ο κόσμος έχει αγκαλιάσει την παράσταση. Πήρα και ένα δώρο από την Κύπρο. Κάναμε με τον Αρβανιτάκη την «Στέλλα» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, δημιουργώντας μια πολύ ωραία παράσταση, σε μια τελείως διαφορετική γεωγραφία και γεωμετρία από αυτή της ταινίας. Έγραψα για αυτή την παράσταση οχτώ καινούργια τραγούδια τα οποία τα δέσαμε δραματουργικά με το έργο, όπου κι εκεί υπάρχει ένα απόσπασμα από τον «Ματωμένο Γάμο» του Λόρκα. Φέτος, ο Λόρκα μου είπε γεια από πολλές μεριές. Λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα είμαι πολύ χαρούμενος και ήσυχος. 

Θα ήθελα να επισημάνω πως στο πλευρό μας είχαμε την Ισπανική πρεσβεία, τον πολιτιστικό ακόλουθο και τον πρέσβη, μια πολύ χρήσιμη χορηγία από την Apivita, ένα πολύ ωραίο πιάνο από τον Nikotian και το μακιγιάζ μας από την Mac.

Όσον αφορά τα επόμενα καλλιτεχνικά σχέδια, υπάρχουν κάποιες συζητήσεις για το καλοκαίρι αλλά δεν είναι τίποτα σίγουρο ακόμα.

Ευχαριστούμε πολύ τον Σταμάτη Κραουνάκη για όλα αυτά τα χρόνια και για τα επόμενα!!!

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση εδώ