Fixing Branches | Η εικαστικός Κλεοπάτρα Τσαλή μας μιλάει για την πρώτη της ατομική έκθεση

Η πρώτη ατομική έκθεση της Κλεοπάτρας Τσαλή, που επιμελήθηκε η ομάδα ammophila (Εύη Ρουμάνη, Περσεφόνη Νικολακοπούλου, Παναγιώτης Κεφαλάς), είναι η φυσική κατάληξη, αλλά και η συνέχεια, της εικαστικής επικοινωνίας που άρχισε με τη γιαγιά της, τη γλύπτρια Ρόζα Ηλιού, το 2018, λίγο μετά το θάνατο της τελευταίας. Αφορμή και έμπνευση για αυτό το δημιουργικό διάλογο αποτέλεσε ένας φάκελος με σχέδια και ασπρόμαυρες φωτογραφίες που ανακάλυψε η Κλεοπάτρα στο αρχείο της γιαγιάς της, που αποτύπωναν δείγματα της ιαπωνικής τέχνης Ikebana. Ikebana σημαίνει, μεταξύ άλλων, «να δίνεις ζωή/να κρατάς ζωντανά τα λουλούδια»∙ και πράγματι ερχόμενος κανείς σε επαφή με τα έργα της έκθεσης νιώθει μια «συνέχεια», που εμπεριέχει ταυτόχρονα τη φθορά, αλλά και τη διατήρηση της ζωής μέσα από τη μνήμη και τη φροντίδα.

Η Κλεοπάτρα μάς μίλησε για όλα αυτά, αλλά και για το πώς βίωσε η ίδια αυτό το δημιουργικό ταξίδι και την εμπειρία της έκθεσης.

Κλεοπάτρα, πώς σου γεννήθηκε η ιδέα για το «Fixing Branches»;

Κ.Τ.: Λίγο μετά το θάνατο της γιαγιάς μου, μπήκα στο εργαστήριό της και άρχισα να εξερευνώ το αρχείο της. Εκεί ανακάλυψα κάποια σχέδια και ασπρόμαυρες φωτογραφικές λήψεις, που δεν είχα ξαναδεί. Μου κίνησαν την περιέργεια, καθώς αποκάλυπταν μια άγνωστη μέχρι τότε πτυχή του έργου της. Οι φωτογραφίες και τα σχέδια απεικόνιζαν συνθέσεις της ιαπωνικής τέχνης Ikebana, με την οποία ασχολήθηκε η γιαγιά μου το διάστημα που έμεινε στην Kamakura της Ιαπωνίας, περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 1960.

Θες να μας μιλήσεις λίγο για την τέχνη της Ikebana;

Κ.Τ.: Ikebana είναι ουσιαστικά η σύνθεση φυτών και λουλουδιών. Μια σύνθεση όμως που προσιδιάζει σε γλυπτικές συνθέσεις καθώς η μελέτη στη φόρμα, στο χρώμα και στις γραμμές καθορίζει την τελική δομή του έργου. Στην δομή τους περιλαμβάνουν λίγα λουλούδια, κλαδιά και χόρτα που δεν περιορίζονται σε ένα είδος και συνήθως φυτρώνουν ελεύθερα στη φύση. Στη σύγχρονη Ιαπωνία η Ikebana έχει κυρίως διακοσμητικό χαρακτήρα -  χρησιμοποιείται για το στολισμό που κοσμεί τις κόγχες του παραδοσιακού γιαπωνέζικου σπιτιού. Έχει τις ρίζες της όμως στην περίοδο Χεϊάν (Heian jidai) (794 - 1185), κατά την οποία τα λουλούδια προσφέρονταν στο Βούδα, στους βωμούς των ναών, αλλά και μέσα στα σπίτια, όπου συνδυάζονταν με κεριά και αρωματικά. Στην αρχαία Ιαπωνία πίστευαν ότι οι θεότητες κατοικούν μέσα στα φυτά, τα λουλούδια, τα δέντρα - τη φύση γενικότερα - οπότε το λουλούδι είχε έναν ιερό χαρακτήρα για τους Ιάπωνες. Σε αντίθεση με τις συνθέσεις λουλουδιών στις ευρωπαϊκές χώρες, όπου οι ανθοδέσμες πρέπει να είναι «γεμάτες», μέσα από την τέχνη της Ikebana οι Ιάπωνες θέλουν να αναδείξουν το κενό ανάμεσα στα λουλούδια και τα κλαδιά, αλλά και τη γραμμή. Μάλιστα, η γραμμή έχει και συμβολικό χαρακτήρα: η καμπύλη γραμμή συμβολίζει το ευαίσθητο, μαλακό, «θηλυκό»  - κατά τις παλαιότερες ίσως αντιλήψεις - στοιχείο, ενώ η κάθετη το πιο επιθετικό, δυναμικό «αντρικό», στοιχείο.

Η ανακάλυψη αυτού του υλικού της γιαγιάς σου πώς μετουσιώθηκε σε δικό σου έργο;

Κ.Τ.: Καταρχήν και μόνο η χαρά της ανακάλυψης ήταν μεγάλη! Στην πορεία, καθώς μελετούσα τα σχέδια και τις φωτογραφίες, βρήκα κάποια κοινά στοιχεία με μένα, με τον τρόπο που δουλεύω εγώ στη γλυπτική μου. Κι επειδή δεν γνώριζα αυτό το κομμάτι της δουλειάς της -  δεν πρόκειται για ένα έργο της πολύ χαρακτηρισμένο - ένιωσα ελεύθερη να το εξερευνήσω και να πειραματιστώ. Η ιδέα εξελίχθηκε πολύ φυσικά. Πήρα τις φωτογραφίες, τις έβαλα στο εργαστήριο και άρχισα να «παίζω», αξιοποιώντας και υλικά και αντικείμενα που είχα ήδη. Για παράδειγμα, οι κεραμικές κυψέλες που χρησιμοποίησα στα έργα είναι από τη Νάξο και τις ενέταξα στις συνθέσεις γιατί μου θύμισαν δοχεία ή μεγάλα βάζα. Στις συνθέσεις υπάρχουν επίσης μέταλλο, γυαλί, κεραμικά και ασφαλώς το φυσικό στοιχείο: τα αποξηραμένα λουλούδια και φρούτα. Ήθελα να αναδείξω  το στοιχείο του εφήμερου, που υπάρχει και στην τέχνη της Ikebana. Και παρότι έχω συνδυάσει τα φυτά με πιο σταθερά υλικά, τα φυσικά στοιχεία μου δείχνουν το δρόμο. Για παράδειγμα, όταν ολοκλήρωσα τα έργα, δεν ήξερα πόσο θα διαρκέσουν τα λουλούδια, τι μορφή θα πάρουν κ.λπ. Ακόμη έχουν διατηρηθεί, ευτυχώς. Γενικά, μου αρέσει πολύ να δουλεύω με το «ζωντανό» στοιχείο – στο εργαστήριό μου έχω μια συλλογή από καλούπια από διάφορα φρούτα και λαχανικά. Στην έκθεση υπάρχουν επίσης και αιχμηρά στοιχεία, όπως μία λόγχη που βρήκα στο εργαστήριο της γιαγιάς μου,  καθώς ήθελα να επιτύχω μια ισορροπία μεταξύ του εύθραυστου - τρυφερού και του αιχμηρού - βίαιου στοιχείου.

Φαντάζομαι ότι σε επηρέασε η γιαγιά σου στην ενασχόλησή σου με την τέχνη.

Κ.Τ.: Ήμασταν πολύ κοντά με τη γιαγιά μου. Από μικρή περνούσα πολύ χρόνο στο εργαστήριό της, όπου μου μάθαινε πράγματα, δημιουργούσαμε μαζί, με έβαζε να ποζάρω για να δοκιμάσει κάποια ιδέα της. Οπότε από νεαρή ηλικία είχα αποφασίσει ότι θέλω να ασχοληθώ με την τέχνη και όταν έφτασα πια στο Λύκειο άρχισα να προετοιμάζομαι κανονικά για τη Σχολή Καλών Τεχνών.

Η πρώτη σου ατομική έκθεση λοιπόν. Πώς νιώθεις;

Κ.Τ.: Η αλήθεια είναι ότι είχα ως στόχο και επιθυμία να κάνω αυτό το βήμα εδώ και κάποιο καιρό και είμαι χαρούμενη που μπόρεσα να το υλοποιήσω με την βοήθεια της ομάδας ammophila. Το συγκεκριμένο όμως project έχει και ένα πολύ προσωπικό μου κομμάτι, το οποίο αποκαλύπτω μέσα από την έκθεση, οπότε έχει μια ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για μένα. Νιώθω κατά κάποιον τρόπο σαν να το κάνουμε μαζί με τη γιαγιά μου. Και πέρα από δική μου πρώτη ατομική έκθεση, το «Fixing Branches» ήταν μία ευκαιρία να μιλήσω για αυτήν και να ακουστεί πάλι το όνομά της.

Έχεις αναρωτηθεί τι θα σου έλεγε η γιαγιά σου για τα έργα;

Κ.Τ.: Η αλήθεια είναι ότι θα ήθελα πολύ να ακούσω τη γνώμη της. Ήταν πολύ υποστηρικτική αλλά ταυτόχρονα αυστηρή στη δουλειά!

Στην έκθεση βλέπουμε, μέσα από τα σχήματα και τα υλικά που έχεις επιλέξει, να εναλλάσσονται το σταθερό με το εφήμερο, η φθορά και το κενό της απώλειας με τη ζωή και τη δημιουργία. Ποια είναι η σχέση τέχνης και μνήμης για σένα;

Κ.Τ.: Η διατήρηση της μνήμης είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αυτού του έργου. Ο τίτλος «Fixing Branches» προήλθε από ένα παλιό βιβλίο που βρήκα στο αρχείο της γιαγιάς μου, και συγκεκριμένα από ένα κεφάλαιό του με τίτλο «Methods of fixing branches». Εκεί το βιβλίο μιλούσε λεπτομερώς για το πώς όταν σπάσει ένα κλαδί ή τραυματιστεί μπορείς να το περιθάλψεις και να το διατηρήσεις αντί να το πετάξεις. Είναι κάτι που μας αφορά άμεσα, καθώς οφείλουμε να αναθεωρήσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον∙ πρέπει να φροντίζουμε τα πράγματα γύρω μας και να μην τα πετάμε όταν «χαλάνε» ή νομίζουμε ότι έχουν χαλάσει. Οπότε στην έκθεση συνυπάρχουν το στοιχείο της επούλωσης που ακολουθεί μια απώλεια, σε συμβολικό επίπεδο, με εκείνο της διατήρησης της μνήμης. Μου αρέσει πολύ μία φράση που έχω ακούσει σχετικά και που ανέφερε και η Laurie Anderson για το θάνατο του Lou Reed: «Πεθαίνεις δύο φορές: την πρώτη όταν σταματάς να αναπνέεις και τη δεύτερη, λίγο αργότερα, όταν κάποιος λέει το όνομά σου για τελευταία φορά». Νομίζω ότι είναι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε όταν κάποιος έχει φύγει για να τον κρατήσουμε κοντά μας.

Η τέχνη λοιπόν μας κρατά στη ζωή, κατά μία έννοια. Πώς ζει όμως ένας νέος καλλιτέχνης στην Αθήνα του σήμερα; Μπορεί να βιοποριστεί από τα έργα του;

Κ.Τ.: Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να κάνεις παράλληλα και άλλα πράγματα. Οι άνθρωποι που μπορούν να ζουν αποκλειστικά από την πώληση των έργων τους είναι λίγοι. Εγώ, για παράδειγμα, στο εργαστήριό μου, το Cabane, ξεκίνησα να κάνω πρόσφατα και μαθήματα, κεραμικής, γλυπτικής κ.α.

Θες να μας μιλήσεις για το Cabane Athens;

Κ.Τ.: Το Cabane, που σημαίνει καλύβα στα γαλλικά, είναι ο χώρος όπου δουλεύω, το εργαστήριό μου. Είναι όμως παράλληλα και ένα artist run space, όπου δραστηριοποιούνται νέοι καλλιτέχνες. Οργανώνουμε εργαστήρια, σεμινάρια, δράσεις, καλλιτεχνικές συναντήσεις.

Δουλεύεις κάποιο άλλο project αυτή την περίοδο;

Κ.Τ.: Ναι, δουλεύουμε με δύο άλλες καλλιτέχνιδες, την Ειρήνη Γκόνου και τη Hanna Norrna από τη Σουηδία, το project «Morus». Είναι ένα project μέσα από το οποίο εξερευνούμε την κοινωνική, την πολιτιστική και την οικολογική διάσταση του μεταξιού. Το καλοκαίρι θα γίνει μια έκθεση στο νησί Gotland, στη Σουηδία, στην γκαλερί Apoteket, παράλληλα με residency και workshops, και τον Οκτώβριο το project θα συνεχιστεί στην Αλεξανδρούπολη και το Σουφλί.

Οι φωτογραφίες είναι του Λουκιανού Αρναουτάκη.

Η έκθεση της Κλεοπάτρας Τσαλή «Fixing Branches» συνεχίζεται μέχρι και τις 2 Απριλίου. Πληροφορίες για την έκθεση μπορείτε να βρείτε εδώ.