Η εικαστικός Φένια Ηλιάδου μας μιλά για τo έργο της «Η μητρίδα σκοτώνει τα παιδιά της»
2024-03-16
Η εικαστικός Φένια Ηλιάδου μας μιλά για το νέο έργο της «Η μητρίδα σκοτώνει τα παιδιά της», που παρουσιάστηκε στην πρόσφατη έκθεση με τίτλο «Κενό Μνήμης» της ομάδας KROMA στο Ρομάντζο, για τη βία και τις αντιδράσεις μας σε αυτή.
Φένια, πριν μιλήσουμε για το έργο, θες να μας πεις λίγα λόγια για τον εαυτό σου;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη και τα τελευταία χρόνια ζω και εργάζομαι στην Αθήνα. Το 2017 αποφοίτησα από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., με κατεύθυνση Γλυπτική. Θέλοντας να διευρύνω τις σπουδές μου στο κομμάτι των οπτικοακουστικών μέσων, επέλεξα το μεταπτυχιακό «Οπτικοακουστικές τέχνες στην ψηφιακή εποχή» στο Τμήμα Ήχου και Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Έτσι, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με το animation, το video art, τις διαδραστικές εγκαταστάσεις, και άλλα.
Παρατηρώντας τα έργα σου, φαίνεται να σε απασχολεί το φαινόμενο της βίας. Θες να μας μιλήσεις για αυτό;
Σίγουρα δεν είναι ένα ευχάριστο θέμα, ούτε και θέαμα, όμως η αλήθεια είναι ότι από πολύ μικρή ηλικία γινόμαστε δέκτες εικόνων βίας, είτε στο σχολείο, είτε στον στενό ή ευρύτερο περίγυρό μας, είτε στις ειδήσεις. Είναι ένα φαινόμενο που το παρατηρείς συνεχώς γύρω σου∙ ειδικά σήμερα, έχει γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας, κάτι που είναι τρομακτικό.
Δύσκολο θέμα.
Ναι, θέλει προσοχή ο τρόπος που θα το προσεγγίσεις, γιατί είναι ένα θέμα που ακούγεται πολύ και πρέπει κάπως να του δώσεις τη δική σου ματιά, σεβόμενη τόσο το προσωπικό βίωμα της βίας, κυριολεκτικά, όσο και το συμβολισμό του σε επίπεδο κοινωνικό. Επίσης, δεν ήθελα να βγει κάτι διδακτικό∙ άλλωστε, η βία, είναι μέρος της φύσης του ανθρώπου και μια βίαιη κοινωνία είναι, σε ένα βαθμό, το προϊόν των επιμέρους συμπεριφορών και αντιλήψεών μας.
Στο «Θύμα ή Θύτης» που παρουσίασα στην πτυχιακή μου στην Κέρκυρα – πρόκειται για ένα ιδιόμορφο καρουζέλ αποτελούμενο από κέρινα κεφάλια φυσικού μεγέθους κρεμασμένα ανάποδα από σύρματα, στο πάτωμα υπάρχει ένα πετάλι στην άκρη του οποίου είναι τοποθετημένο ένα σφυρί- είχα στο μυαλό μου το φαύλο κύκλο της βίας, το πώς αναπαράγεται και διαιωνίζεται. Την εναλλαγή του ρόλου του θύτη με το θύμα∙ ήθελα οι ρόλοι αυτοί να πάρουν σάρκα και οστά.
Γι’ αυτό το έκανα διαδραστικό και έδωσα τη δυνατότητα στους επισκέπτες της έκθεσης να αποφασίσουν εκείνοι αν θα χτυπήσουν τα κεφάλια ή όχι, να γίνει το έργο μια εξερεύνηση των εννοιών της απάθειας, της αντίδρασης, της περιέργειας, της επιθετικότητας. Λέξεις που λέμε συχνά όταν μιλάμε για το θέμα της βίας, αλλά που ίσως παίρνουν άλλες διαστάσεις όταν ξεφύγουν από το επίπεδο της γλώσσας. Βέβαια, και με μια δεύτερη ανάγνωση, ήταν και ένα προσωπικό μου πείραμα για το αν κάποιος θα μπει στη διαδικασία να καταστρέψει ένα έργο τέχνης.
Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των επισκεπτών;
Όπως φαίνεται και στο βίντεο από την έκθεση, η πλειοψηφία ενέδωσε, το έργο στο τέλος καταστράφηκε. Και η αλήθεια είναι ότι στο πρώτο σπάσιμο, πόνεσα!
Και φτάνουμε στο σήμερα. «Η μητρίδα σκοτώνει τα παιδιά της». Ποια ήταν η ιδέα, ή η έμπνευση για το έργο;
Νομίζω ότι αποτελεί κατά κάποιον τρόπο συνέχεια του προηγούμενου. Τώρα όμως πήρε μια πιο συγκεκριμένη μορφή, ή ίσως, μια άλλη διάσταση. Παρατηρώντας την κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα, με την άνοδο του εθνικισμού, του φασισμού καθώς και τα περιστατικά αστυνομικής βίας, μου γεννήθηκε αυτή η εικόνα της ασφυξίας. Ο φανατισμός μπορεί να προκαλέσει το συναίσθημα του «πνιγμού» και στο θύμα του, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο που φανατίζεται.
Και όντας μέρος αυτού του κοινωνικού συνόλου, και μην ξέροντας ίσως πώς να αντιδράσεις σε αυτό που συμβαίνει, βιώνεις αυτή την ασφυξία και οδηγείσαι σε μια παραίτηση πολλές φορές. Είναι σαν να γυρίζεις γύρω γύρω χωρίς να κάνεις τίποτα, έρμαιο των καταστάσεων, ζώντας σε ένα κράτος που δε σου παρέχει καμία ασφάλεια. Νιώθεις απροστάτευτος.
Εδώ κολλάει και ο τίτλος του έργου; Πώς τον σκέφτηκες;
Ο τίτλος έχει μια ειρωνεία. Δεν χρησιμοποίησα τον όρο «πατρίδα», αλλά από το «μητέρα-πατρίδα», μου ήρθε το «μητρίδα». Στις περισσότερες γλώσσες δεν υπάρχει αυτή η λέξη, η πατρίδα προέρχεται ετυμολογικά από τον πατέρα. Εγώ ήθελα να δώσω έμφαση στη λέξη «μητέρα». Και στην αντίθεση που προκαλεί η εικόνα του έργου, με το νανούρισμα που ακούγεται∙ εδώ, η Ελλάδα θα μπορούσε να ιδωθεί και σαν άλλη Μήδεια, που κοιμίζει τα παιδιά της πριν τα σκοτώσει. H μητέρα, το ύψιστο σύμβολο φροντίδας και προστασίας, εδώ τα σκοτώνει.
Γενικά, εμπνέεσαι κυρίως από την επικαιρότητα;
Η επικαιρότητα δίνει συνεχώς ερεθίσματα, σίγουρα. Αλλά και ιστορικά γεγονότα μπορούν να σε σοκάρουν και να σε προβληματίσουν. Για παράδειγμα, αφορμή για ένα προηγούμενο έργο μου, το «Θάνατος σε κοινή θέα», αποτέλεσε η σφαγή στο Ταμασάτ, στη Μπανγκόκ της Ταυλάνδης, στις 6 Οκτωβρίου του 1976. Το γεγονός αυτό, και τα όσα ακολούθησαν, αποσιωπήθηκε τότε από τα Μ.Μ.Ε. της χώρας, ενώ ακόμη και σήμερα, όσοι αναφέρονται δημόσια στο θέμα, αντιμετωπίζουν την κρατική λογοκρισία.
Στο έργο σου τα κεφάλια είναι φτιαγμένα από κερί. Γιατί επέλεξες αυτό το υλικό;
Το κερί είναι ένα φυσικό υλικό το οποίο στις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να λιώσει και να πάρει πολλές μορφές, ανάλογα με το καλούπι στο οποίο τοποθετείται. Είναι εύπλαστο, όπως και ο άνθρωπος∙ αυτή η δυνατότητα της αλλαγής είναι που με ενδιέφερε στο κερί. Η υφή του έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο: δίνει την αίσθηση του ζωντανού, την αίσθηση της ανθρώπινης σάρκας.
Άρχισα να χρησιμοποιώ το κερί τα τελευταία χρόνια της σχολής. Κι εκεί ήταν που θυμήθηκα ότι από μικρή ηλικία έφτιαχνα μικρά γλυπτά από ρεσό, κι έτσι σιγά σιγά το ενσωμάτωσα στη δουλειά μου. Στην αρχή απλά μάζευα τα κεριά που πετούσαν στα εκκλησάκια∙ τα έλιωνα, αφαιρούσα τα φυτίλια, και κάπως έτσι δημιούργησα τα πρώτα μου έργα.
Παρατηρώ ότι ο και ο ήχος παίζει ένα ρόλο στα έργα σου.
Ο ήχος, όπως και η μουσική, ανακαλούν με τρόπο πιο άμεσο μνήμες και συναισθήματα. Για παράδειγμα, στο «Θάνατος σε Κοινή Θέα» υπάρχει ο ήχος από μύγες. Στο «Θύμα ή θύτης», ήχος από καρουζέλ. Και στο «Η μητρίδα σκοτώνει τα παιδιά της», το νανούρισμα.
Φένια, πώς είναι τα πράγματα για έναν εικαστικό στην Ελλάδα σήμερα από επαγγελματική άποψη;
Είναι αρκετά δύσκολο να βιοποριστείς στην Ελλάδα ως εικαστικός, ειδικά αν δεν έχεις δικό σου χώρο για να τον χρησιμοποιήσεις ως εργαστήριο. Όπως και να έχει, θα πρέπει να κάνεις και κάτι ακόμη ταυτόχρονα, για να εξασφαλίσεις τα προς το ζην.
Εσύ εργάζεσαι κάπου τώρα;
Εργάζομαι σε ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο κατασκευής σκηνικών, που είναι αρκετά κοντά στο αντικείμενο των σπουδών μου. Φτιάχνουμε σκηνικά και props για θέατρο, κινηματογράφο, τηλεόραση, και άλλα. Μέσα από την επαφή μου με το χώρο αυτό έχω μάθει αρκετά πράγματα, νέα υλικά, τεχνικές, πολλές φορές αισθάνομαι σαν να βρίσκομαι ακόμα στη σχολή, και νομίζω δεν το βρίσκεις συχνά αυτό! Κάθε φορά που ξεκινάει ένα καινούριο project, είναι σαν να δημιουργείς ένα μικρό κόσμο από το μηδέν, κάτι που το κάνει συναρπαστικό!
