Η Hannah Kent μιλάει στο deBόp λίγο πριν την επίσκεψή της στην Ελλάδα.

Σε λίγες μέρες η Hannah Kent θα βρίσκεται για πρώτη φορά στη χώρα μας για δύο συναντήσεις με τους αναγνώστες της σε Αθήνα (19/2) και Θεσσαλονίκη (20/2) στα καταστήματα Public στο Σύνταγμα και στην Τσιμισκή αντίστοιχα. Με αφορμή αυτήν την επίσκεψη, είχαμε την ευκαιρία και τη χαρά να επικοινωνήσουμε μαζί της. Απολαύστε όσα με καλή διάθεση κι ενδιαφέρον μοιράστηκε μαζί μας!

Η νεαρή συγγραφέας από την Αυστραλία, συνιδρύτρια και αρχισυντάκτρια του εναλλακτικού λογοτεχνικού περιοδικού Kill Your Darlings, τάραξε τα παγκόσμια λογοτεχνικά «νερά» το 2013 με το πρώτο της μυθιστόρημα «Έθιμα Ταφής» (Burial Rites). Ένα βιβλίο που εξιστορεί τους τελευταίους μήνες ζωής της Agnes Magnusdottir, του τελευταίου ανθρώπου που εκτελέστηκε στην Ισλανδία. Τρία χρόνια αργότερα, η Κent επέστρεψε δυναμικά με τους «Καλούς» (The Good People) ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται το 1825 στην ιρλανδική ύπαιθρο και περιγράφει τις προσπάθειες τριών γυναικών να θεραπεύσουν ένα παιδί, θύμα των τοπικών προλήψεων και δεισιδαιμονιών. Και τα δύο βιβλία μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες (30 το πρώτο, 10 το δεύτερο) και απέσπασαν εξαιρετικές κριτικές, διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Έγιναν best sellers αλλά -το κυριότερο- αγαπήθηκαν από την πλειοψηφία των βιβλιόφιλων. Ποιά είναι η δική της αίσθηση; Γιατί αρέσουν τόσο τα βιβλία της;

Νιώθω ευγνώμων που το αναγνωστικό κοινό έχει αντιδράσει τόσο θετικά και στα δύο μυθιστορήματά μου. Δεν περίμενα τα βιβλία μου να έχουν τέτοια απήχηση ούτε αυτός ήταν ο στόχος μου όταν ξεκίνησα να γράφω. Νομίζω πως ο κόσμος βρίσκει τα βιβλία μου ενδιαφέροντα, για τον ίδιο λόγο που εγώ βρήκα σημαντικές τις αληθινές ιστορίες στις οποίες βασίστηκαν. Και για τα δύο, η έμπνευση προήλθε από ποινικές δίκες που έλαβαν χώρα στις αρχές του 19ου αιώνα. Δεν ήταν όμως τόσο τα υπάρχοντα, καταγεγραμμένα στοιχεία αυτά που μου τράβηξαν το ενδιαφέρον όσο όλα τα παραλειπόμενα.  Στην περίπτωση της Άγκνες, με ενδιέφερε να ανακαλύψω ποιά ήταν πραγματικά, αφού τα περισσότερα στοιχεία που είχα συλλέξει ήταν τετριμμένες, στερεοτυπικές περιγραφές: επρόκειτο για μια «μάγισσα», μια σατανική «γυναίκα-αράχνη». Θέλησα λοιπόν να αποκαλύψω την «ανθρωπινότητά» της.  Όσον αφορά τους γυναικείους χαρακτήρες στους «Καλούς» με ενδιέφερε να κατανοήσω καλύτερα τη σχέση τους με τις ιρλανδικές παραδόσεις και προλήψεις. Πίστευαν πράγματι στις νεράιδες και τα ξωτικά; Κι αν ναι, πώς αυτό όριζε τις ζωές τους; Τα ερωτήματα αυτά μου έγιναν εμμονές. Νομίζω οι αναγνώστες μου εισέπραξαν το πάθος, το ενδιαφέρον και την περιέργειά μου...
 

Πράγματι, η Άγκνες είναι ασυνήθιστη γυναίκα αλλά κι ο μικρός Μίχολ είναι ένα μη «κανονικό» παιδί κι ακόμη και η Νανς (σ.σ. δύο πρόσωπα των «Καλών») είναι «παράξενη». Τα βιβλία της Kent ασχολούνται με τη διαφορετικότητα η οποία αντιμετωπίζεται με αμφιβολία, καχυποψία ακόμη και φόβο. Μοιράζομαι μαζί της τον προβληματισμό μου: μετά από τόσα χρόνια, τόση γνώση κι επιστημονική πρόοδο, οι άνθρωποι ακόμη δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε το «διαφορετικό». Τι κάνουμε λάθος ως κοινωνίες;

Ενδιαφέρομαι πάρα πολύ για το θέμα του «άλλου». Όλες οι ανθρώπινες κοινότητες προσδιορίζουν μέσω του «εμείς» και «οι άλλοι», τι είναι «φυσιολογικό» και τι όχι, με κριτήριο συνήθως την εμπειρία της πλειοψηφίας. Το αποτέλεσμα είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός ή ακόμη και η καταδίκη των λίγων από τους πολλούς. Είναι ένας κοινός αλλά στενόμυαλος τρόπος διαχωρισμού του κόσμου. Οι καλοί και οι κακοί. Οι «κανονικοί» και οι άλλοι. Νομίζω πως αυτή η «άσπρο-ή-μαύρο» αντίληψη είναι η επικρατέστερη επειδή δικαιολογεί τα προνόμια. Αν τα πλεονεκτήματα κάποιων προκύπτουν χάρη στα μειονεκτήματα κάποιων άλλων -ή ακόμη αν, ο πλούτος, η κοινωνική θέση, η προτίμηση ή η ισχύς παρέχονται σε κάποιους μόνο όταν το στερούνται κάποιοι άλλοι-  οι διακρίσεις είναι ένας δυνατός τρόπος να προφυλαχθεί το εκάστοτε κοινωνικό «γίγνεσθαι». Ειδικά όταν το διαφορετικό θεωρείται κακό, σατανικό κι ανεπιθύμητο.

“Ακόμα κι αν ξέρεις τι έχει κάνει ένας άνθρωπος στη ζωή του, δεν θα πει ότι ξέρεις τον ίδιο τον άνθρωπο”. Πικρή αλλά αληθινή η φράση αυτή από τα «Έθιμα ταφής»… Αν δεν μας χαρακτηρίζουν οι πράξεις μας, τι μας χαρακτηρίζει;

Eίναι πράγματι λυπηρό να προσδιοριζόμαστε στα μάτια των άλλων μόνο από τις πράξεις μας. Είμαστε πολύ περισσότερα από αυτές. Φυσικά, οι πράξεις μας και η συμπεριφορά μας προς τα έξω είναι μέρος του εαυτού μας. Όμως είμαστε επίσης, οι ελπίδες μας, οι επιθυμίες και οι φόβοι μας καθώς και όλες εκείνες οι πολύπλοκες και αντικρουόμενες παρορμήσεις μας. Τι -αληθινά- είναι ο καθένας μας, είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Ο οδηγός λεωφορείου που κάνει το δρομολόγιό του, ανοιγοκλείνει τις πόρτες και συνομιλεί με τους επιβάτες, είναι μόνο αυτό; Με ενδιαφέρει η βαθιά άβυσσος που απλώνεται μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού εαυτού μας. Μπορούμε πραγματικά να γνωρίζουμε κάποιον; Ακόμη κι αν ξέρουμε τι κάνει, γνωρίζουμε ποιος είναι κατά βάθος; Οι πράξεις επηρεάζονται από μια πληθώρα παραγόντων και πιέσεων. Οι άνθρωποι οδηγούνται να κάνουν τρομακτικά πράγματα αλλά και υπέροχα πράγματα... Τι ξέρουμε για την ψυχή μας; Τις προθέσεις μας; Τον ίδιο μας τον εαυτό; Υπάρχουμε μόνο μέσα στις πράξεις μας; Πρόκειται πράγματι για φιλοσοφικό ερώτημα.

 

 

Όπως σημειώνει η ίδια στα βιβλία της, μια ενδελεχής και σε βάθος έρευνα προηγείται της συγγραφής τους. Μελετά όχι μόνο το βασικό θέμα της αλλά και τις γενικότερες συνθήκες (κοινωνικές, περιβαλλοντικές, καθημερινής ζωής κ.λπ.) του χωροχρόνου τον οποίο περιγράφει. Η γνώση αυτή της προσφέρει ασφάλεια, έμπνευση ή απλά της αρέσει σαν διαδικασία;

Πιστεύω πως είναι λίγο κι από τα τρία. Ναι, η έρευνα είναι απαραίτητη για μένα και αφιερώνω πολύ χρόνο σε αυτήν, πρωτίστως επειδή αισθάνομαι ηθικό χρέος να σεβαστώ τα γεγονότα ως έχουν. Αντιλαμβάνομαι πως τα ιστορικά πρόσωπα με τα οποία καταπιάνομαι, ήταν αποκλεισμένα από κυρίαρχης σημασίας ρητορικά «όπλα», τους απαγορευόταν η αυτο-εκπροσώπηση και συχνά εκπροσωπούνταν πλημμελώς από άλλους. Απεχθάνομαι αυτήν τη φίμωση και παραποίηση της ιστορίας ούτε όμως επιθυμώ να εκμεταλλευτώ τον πόνο, κάτι που θα έκανα αν εσκεμμένα άλλαζα τα στοιχεία ώστε να κάνω την αφήγησή μου πιο κραυγαλέα. Σέβομαι όλα τα επίσημα στοιχεία. Εκεί όμως που οι πληροφορίες είναι ελλιπείς, χρησιμοποιώ τη φαντασία μου. Ακόμη και τότε όμως, βασίζομαι σε περαιτέρω έρευνα ώστε όλα να είναι μέσα στη σφαίρα του πιθανού. Πάντως -ακόμη κι αν κάποιες φορές είναι βαρετή και κουραστική- απολαμβάνω τη διαδικασία κι αποτελεί πηγή έμπνευσης. Για παράδειγμα, στους «Καλούς» ο χαρακτήρας της εμπειρικής θεραπεύτριας Νανς -ελλείψει βιογραφικών στοιχείων- βασίστηκε σε στοιχεία άλλων ανάλογων γυναίκων της εποχής. Οι γνώσεις τους πάνω στα βότανα και τις ιδιότητές τους, βασίζονται στην ιρλανδική παραδοσιακή πρακτική και είναι αυτές που χρησιμοποιεί και η Νανς στις δικές της θεραπείες.

Η ιστορία της Άγκνες στα «Έθιμα Ταφής» μου έφερε συνειρμικά στο μυαλό το τραγούδι «Mercy Seat» του Nick Cave όπου περιγράφονται οι σκέψεις ενός άνδρα λίγο πριν την εκτέλεσή του στην ηλεκτρική καρέκλα. Κι εκείνος και η Άγκνες έφτασαν στα ψυχολογικά τους όρια προσπαθώντας να αποδεχτούν τις μοίρες τους. Στις σπαρακτικές τελευταίες στιγμές τους συνειδητοποιούν την ευθραυστότητά τους απέναντι στον θάνατο. Είναι αυτό ένα είδος λύτρωσης;

Είναι ενδιαφέρον που ανέφερες τον Nick Cave αφού συχνά τον ακούω όταν γράφω. Τα τραγούδια του εκπέμπουν την ίδια ευαισθησία που ελπίζω να βγάζουν και τα δικά μου γραπτά. Δεν ξέρω αν η συνειδητοποίηση της αδυναμίας μας απέναντι στο θάνατο λειτουργεί λυτρωτικά. Η λύτρωση της Άγκνες, εκείνες τις τελευταίες στιγμές, βρίσκεται τους δεσμούς της ανθρώπινης επαφής που έχουν δημιουργηθεί. Δεν είναι ολομόναχη στο δρόμο προς το μοιραίο. Αυτό για μένα είναι ό,τι κοντινότερο στην απελευθέρωση: το να έχεις αγαπηθεί.

 

 

Θυμάμαι πως όταν διάβαζα τα βιβλία, από τις πρώτες γραμμές, μεταφερόμουν αμέσως στο σκηνικό της ιστορίας. Η Kent έχει το χάρισμα να δημιουργεί στοιχειωμένη, σκοτεινή ατμόσφαιρα. Πραγματική αλλά συνάμα ονειρική, ερεβώδη και αλλόκοτη. Οπωσδήποτε κινηματογραφική. Η συγγραφική της διαδικασία περιλαμβάνει κι ένα είδος φανταστικής σκηνογραφίας;

Στο τελευταίο στάδιο της έρευνάς μου, συνηθίζω να περνώ κάποιες εβδομάδες στους τόπους που διαδραματίστηκαν οι ιστορίες μου. Τραβάω πολλές φωτογραφίες και ακούω μουσικές που νιώθω πως ταιριάζουν με το τοπίο. Οι φωτογραφίες αυτές είναι κρεμασμένες απέναντι από τον υπολογιστή μου για να τις βλέπω όταν γράφω ενώ όταν ζορίζομαι να ξαναβρώ την ατμόσφαιρα του τόπου, ακούω τις μουσικές. Είμαι ξεκάθαρα οπτικός τύπος. Σαν αναγνώστρια, αν δεν μπορώ να «δω» τη σκηνή που διαβάζω, θα εγκαταλείψω το βιβλίο. Σαν συγγραφέας, είναι επιτακτικό για μένα να μπορώ να «βλέπω» τους χαρακτήρες μου και τις πράξεις τους, τα σπίτια τους, το φαγητό που τρώνε, τις φακίδες τους… Βρίσκομαι «εκεί» μαζί τους, κι όχι μπροστά στο πληκτρολόγιο. Είναι κάτι σαν «αστρική προβολή». Πιστεύω πως η περιγραφή του σκηνικού είναι ο τρόπος μου να τοποθετούμαι μέσα στην ατμόσφαιρα του βιβλίου μου.

Τη ρωτώ αν εστιάζει σε γυναικείους χαρακτήρες και ιδιοσυγκρασίες επειδή της είναι πιο οικείο ή επειδή το βρίσκει πιο ενδιαφέρον.

Δεν νομίζω πως οι πρωταγωνίστριές μου είναι γυναίκες επειδή μπορώ να να τις καταλάβω ευκολότερα από τους άνδρες.  Ως συγγραφέας ιστορικού μυθιστορήματος ασχολούμαι με τη ζωή των φτωχών γυναικών χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων επειδή είναι συχνά απούσες από τις σημαντικές ιστορικές αφηγήσεις και, όπως πολλοί συγγραφείς, γοητεύομαι από αυτό που δεν αναφέρεται, αναζητώντας επίσης το γιατί. Με προσελκύουν τα κενά και οι σιωπές... Υπάρχουν πολλές ιστορίες γραμμένες από άνδρες που αναφέρονται σε άνδρες: είναι οι γιατροί, οι ιερείς, οι δικαστές. Τί ξέρουμε όμως για εκείνες τις φτωχές, συχνά αναλφάβητες γυναίκες που θεράπευσαν, εξομολόγησαν ή καταδίκασαν αυτοί οι άνδρες; Τι αισθάνθηκαν εκείνες; Για μένα, αυτό είναι πιο ενδιαφέρον!

Υπάρχουν φήμες πως τα «Έθιμα Ταφής» θα μεταφερθούν στη μεγάλη οθόνη…

Ναι ισχύει! Η ταινία γυρίζεται από την SonyTriStar με πρωταγωνίστρια τη Jennifer Lawrence που επίσης συμμετέχει στην παραγωγή. Είμαι ενθουσιασμένη με αυτήν την προοπτική κι έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στη δημιουργικότητα και το πάθος της ομάδας που την έχει αναλάβει. Τυπικά δεν εμπλέκομαι στη διαδικασία οπότε ανυπομονώ να δω τη δική τους φρέσκια ματιά πάνω στα ιστορικά γεγονότα του βιβλίου μου.

Έχει κάποιο καινούριο βιβλίο στα σκαριά;

Βρίσκομαι στη δημιουργική διαδικασία ενός τρίτου μυθιστορήματος, ιστορικού περιεχομένου κι αυτό, όμως ας μου επιτραπεί να χρησιμοποιήσω το συγγραφικό μου προνόμιο και να μην αποκαλύψω περισσότερα ακόμη. Θα πω μόνο πως αυτή τη φορά σχετίζεται κάπως περισσότερο με τον τόπο μου, τόσο γεωγραφικά όσο και θεματικά.

«Ο κόσμος δεν είναι δικός μας... Ανήκει στον εαυτό του γι’ αυτό και είναι όμορφος». Γράφει στους «Καλούς». Tελικά καλά τα λέει ο Ντοστογιέφσκι; Η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο;

Η αγάπη θα σώσει τον κόσμο. Κι όπου υπάρχει αγάπη, υπάρχει ομορφιά.
 

* Τα βιβλία της Hannah Kent «Έθιμα Ταφής» και «Οι Καλοί» κυκλοφορούν από τις Eκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου.
* Περισσότερες πληροφορίες για την επίσκεψη της Hannah Kent στην Ελλάδα θα βρείτε εδώ.
* Διαβάστε την παρουσίαση του βιβλίου «Οι Καλοί» εδώ.