Η Μαρία Σάββα μας μιλάει για την παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας»

Η Εταιρεία θεάτρου ΠΑΙΚΤΕΣ, συνεχίζοντας την έρευνα της ανάπτυξης της μικρής φόρμας στο θέατρο, ανεβάζει τη παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας», μια σύνθεση διηγημάτων της βραβευμένης συγγραφέως Samantha Schweblin [Σαμάνθα Σβέμπλιν] που επιλέχτηκαν από το βιβλίο της “Mouthful of Birds” (Βραβείο: Man Booker International Price 2019), σε μετάφραση και σκηνοθεσία Μαρίας Σάββα. 

Η Μαρία Σάββα απαντά στις ερωτήσεις μας για την πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση, που έχει ήδη ξεκινήσει στο Θέατρο Φούρνος! 

Για ποιο λόγο επιλέξατε να δραματοποιήσετε τα διηγήματα της Samantha Schweblin; Γιατί πρέπει να γνωρίσει το ελληνικό κοινό αυτή τη συγγραφέα;

Είχα διαβάσει τα βιβλία της που έχουν ήδη εκδοθεί στην Ελλάδα, όλα σε μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου, και αισθάνθηκα ότι οι ιστορίες της ήταν πολύ δυνατές και ότι θα μπορούσαν να ανέβουν στο θέατρο. Για την παράστασή μας, διάλεξα κάποια διηγήματα που δεν έχουν εκδοθεί στην χώρα μας.  Αυτά περιέχονται στο δεύτερο βιβλίο που είχε εκδώσει (Mοuthful of Birds) και το οποίο την ανέδειξε ως μια από τις μεγαλύτερες Αργεντινές διηγηματογράφους των τελευταίων δεκαετιών. 

Η Σβέμπλιν είναι μια νέα και ήδη πολυβραβευμένη συγγραφέας, από τους πιο καταξιωμένους ισπανόφωνους συγγραφείς της γενιάς της. Όπως έχει γραφτεί, «αυτό που κάνει την Schweblin τόσο εντυπωσιακή ως συγγραφέα, αυτό που την κάνει σπάνια και σημαντική, είναι ότι δεν ωθείται από απλό ταλέντο ή φιλοδοξία, αλλά από όραμα, και αυτό το όραμα αναδύεται από την έντονη ανησυχία για τον κόσμο, με τις κρυμμένες σκληρότητες στις σχέσεις μας με όλα αυτά που είναι ευάλωτα …».

Το 2017 ήταν υποψήφια για το διεθνές βραβείο Man Booker για το μυθιστόρημά της Distancia de rescate (Fever Dream, 2017).  Το 2019 βραβεύτηκε η Αγγλική μετάφραση (Mοuthful of Birds) των διηγημάτων που ανεβάζουμε στο θέατρο «Φούρνος» με το Man Booker International Price. Επίσης ήταν υποψήφια για το βραβείο Man Booker International Price για το βιβλίο της Kentukis (Little Eyes) το 2020.

Το κοινό θεωρώ ότι θα κερδίσει πολλά αν γνωρίσει το έργο της γιατί οι ιστορίες της είναι εξίσου αιθέριες και παράξενες και αποδεικνύουν ότι η Σβέμπλιν είναι δεξιοτέχνης της κομψής και παράξενης μυθοπλασίας. Η Σβέμπλιν μπορεί να προκαλέσει περισσότερα συναισθήματα με μια φράση από ό,τι πολλοί συγγραφείς με μια ολόκληρη ιστορία.  Οι λάτρεις της λογοτεχνίας που κοιτάζουν τον κόσμο από μια λοξή σκοπιά, θα βρουν πολλά να αγαπήσουν.

Πόσο διαφορετικές είναι οι ιστορίες μεταξύ τους; Πώς συνδέονται με τη σύγχρονη κοινωνία και πραγματικότητα;

Οι ιστορίες της Σαμάνθα Σβέμπλιν, μινιμαλιστικές και παράξενες, συνδέονται βαθειά με την καθημερινότητα και οι περισσότερες δίνονται με χιούμορ. Χωρισμένοι γονείς, γυναίκες που τις εγκαταλείπουν, άνδρες ανίκανοι να συνεχίσουν τη ζωή με τη γυναίκα τους, αλλά και παράξενες μορφές που μπορεί να ζουν δίπλα μας. Στην ιστορία «Η Μεγάλη προσπάθεια» ένας άντρας βλέπει ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο. Όνειρο ανεξήγητο, αλλά τα αποτελέσματά του είναι βαθιά ανησυχητικά και παρατεταμένα φανερώνοντας το παιδικό τραύμα.

Η ιστορία «Μια μπουκιά πουλιών» διερευνά τη γοητεία ενός πατέρα και την αδυναμία του να συσχετιστεί με τις νέες συνήθειες της έφηβης κόρης του, η οποία επιλέγει να τρέφεται αποκλειστικά με ζωντανά σπουργίτια.

Στο «Ίρμαν», σε ένα μοναχικό εστιατόριο στην άκρη του δρόμου, η γυναίκα ανακαλύπτει την ανεξήγητη βία του συντρόφου της προς κάποιον πιο αδύναμο από αυτόν.

Στην ιστορία «Απελπισμένες γυναίκες», οι νεόνυμφες ανακαλύπτουν ότι αποτελούν μέρος μιας παράδοσης εγκατάλειψης και ταλαιπωρίας. Κάποιες από αυτές αποφασίζουν να σπάσουν τον κύκλο και να φύγουν για να συνεχίσουν τη ζωή τους.

Στην ιστορία «Η βαριά βαλίτσα του Μπεναβίδες» ο ήρωας σκοτώνει τη γυναίκα του, όμως για κάποιους η βάναυση βία φαντάζει και μετατρέπεται σε φρικτή, έντονα βιωμένη τέχνη. Ο κόσμος της τέχνης αποδεικνύεται σχεδόν ακόρεστα άπληστος για «έργα Τέχνης» και ενσωματώνει τις πιο βίαιες πράξεις που μπορεί να πέσουν στα χέρια του. “Τρόμος και ομορφιά!” φωνάζει η επιμελήτρια Τέχνης.

Ποιο ρόλο παίζει το χιούμορ σε αυτά τα διηγήματα;

Εστιάσαμε στην απόδοση του σκοτεινού και κοφτερού χιούμορ των ιστοριών, το οποίο εμπεριέχεται στη «λοξή ματιά» της Σβέμπλιν και αναδεικνύει την σουρεαλιστική της προσέγγιση.

Πώς επιτυγχάνεται η εστίαση στις ανθρώπινες σχέσεις και το συναίσθημα μέσα από τις ιστορίες και γενικότερα την παράσταση;

Η δραματουργία εστιάζει στις σχέσεις που αναπτύσσονται κυρίως μέσα στην οικογένεια, τους δεσμούς των προσώπων, το δέσιμο και την αλληλεξάρτηση, όπως επίσης και τη βία που πολλές φορές αναπτύσσεται στις καθημερινές εστίες οικειότητας. Η Schweblin αναμετριέται με την έννοια της αγάπης και τις μεταμορφώσεις της, με τη μητρότητα και την πατρότητα, με το τραύμα του παιδιού, με την μη αποδοχή της διαφορετικότητας. Στην τελευταία ιστορία της παράστασης θίγεται και ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα που έχει σχέση με τον κόσμο της Τέχνης, σήμερα.

Πώς αγκαλιάσατε σκηνοθετικά τα σουρρεάλ στοιχεία των διηγημάτων;

Οι ιστορίες βασίζονται στην πραγματικότητα αλλά απογειώνονται για να αποκτήσουν ένα μέγεθος συμβολικό.  Έτσι ξεκινήσαμε από την ψυχολογική σχέση των προσώπων, από τις σχέσεις και τα κίνητρά τους. Στη συνέχεια, αφήσαμε τον αφηγηματικό λόγο και τη σωματικότητα των ηθοποιών να συμπληρώσουν και να συνθέσουν τις εικόνες και, τέλος, χρησιμοποιήσαμε video-προβολές ώστε με τη βοήθειά τους να τονιστούν τα σουρεαλιστικά στοιχεία κάθε ιστορίας. Εστιάσαμε επίσης στην απόδοση του σκοτεινού και κοφτερού χιούμορ των ιστοριών.

Η Σβέμπλιν διερευνά τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα από το πρίσμα της «Μη κανονικότητας». Όπως λέει κάπου η ίδια, «Η ιδέα της κανονικότητας είναι μια κοινωνική και οικονομική κατασκευή. Το φανταστικό είδος είναι χτισμένο γύρω από κάτι που δεν μπορεί να συμβεί στον κόσμο μας. Αλλά το παράξενο χτίζεται με κάτι που είναι περίεργο, ασυνήθιστο, αλλά πραγματικό. Και αυτό κάνει τις ιστορίες πιο τρομακτικές».

Πόσο εύκολο ήταν να μεταφράσετε αλλά και να δραματοποιήσετε αυτά τα διηγήματα; Ποιες προκλήσεις είχε αυτό το εγχείρημα;

Μετέφρασα αρκετές πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες, αλλά βέβαια δεν μπορούσα να τις χρησιμοποιήσω όλες, γιατί θα απαιτούσαν μια διαφορετική παραγωγή. Διάλεξα πέντε ιστορίες με κοινή θεματική τις οικογενειακές σχέσεις που θα μπορούσαν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Θέλησα να μιλήσω για τους δεσμούς, την αλληλεξάρτηση, αλλά και τη βία που πολλές φορές αναπτύσσεται στις καθημερινές εστίες οικειότητας.

Οι ιστορίες αυτές, στη συνέχεια, έπρεπε να διασκευαστούν για να μπορέσουμε να προσωποποιήσουμε ένα μέρος του αφηγηματικού λόγου ώστε οι χαρακτήρες της κάθε ιστορίας να μιλήσουν μέσα από αυτόν. Χρειάστηκε να συνθέσουμε τις διαφορετικές σκηνές έτσι ώστε οι τέσσερις ηθοποιοί, εναλλάσσοντας συνέχεια ρόλους, να μπορούν να αφηγηθούν τις ιστορίες. Σε σημεία που υπήρχαν περισσότερα πρόσωπα προσπαθήσαμε, με τη βοήθεια της αφήγησης, των ηχοτοπίων και των βιντεοπροβολών, να δώσουμε στον θεατή τη δυνατότητα να συνθέσει τις εικόνες και να εισπράξει τις πληροφορίες που χρειάζεται για να ακολουθήσει το νήμα της ιστορίας.

Με ποιο γνώμονα σκηνοθετήσατε αυτή την παράσταση; Ποια συναισθήματα και ποιες εντυπώσεις θα θέλατε να δημιουργηθούν στο κοινό σας;

Όταν δημιουργείς μια παράσταση πιστεύω ότι πρέπει να είσαι ανοικτός ως προς τι θα αισθανθεί ο θεατής. Θα ήθελα οι θεατές να μπορέσουν να εισέλθουν στο σύμπαν της Σβέμπλιν, ένα ιδιαίτερο, σκοτεινό σύμπαν, όμως γεμάτο χιούμορ. Σε ορισμένες από τις ιστορίες της επισημαίνει με διάφορους τρόπους «την τοξική έννοια της κανονικότητας: το μεγαλύτερο κοινωνικό μας ψεύδος». Όπως λέει η ίδια, «Η κανονικότητα είναι ένα μεγάλο ψέμα, ένα από τα πιο βλαβερά ψέματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Προσπαθούμε να είμαστε φυσιολογικοί, μέρα με τη μέρα, αλλά η κανονικότητα είναι μια φαντασία. Είναι ένας χώρος ανάμεσα σε εσάς και σε εμένα, αλλά δεν υπάρχει κανένας που να καταλαμβάνει αυτόν τον χώρο. Είναι άδειος. Όταν χτίζεις σχέσεις με τους ανθρώπους που είσαι πιο κοντά, δεν τις χτίζεις στις καλές στιγμές. Τις πιο δυνατές σχέσεις τις χτίζεις μέσα από τη λύπη και τη συγχώρεση, καθώς και την αποδοχή ότι ο άλλος είναι πραγματικά διαφορετικός από εσένα. Η ιδέα της κανονικότητας μάς αποσυνδέει».

Ευχαριστούμε θερμά την κα Μαρία Σάββα για την παραχώρηση της συνέντευξης.

Όλες οι πληροφορίες για την παράσταση εδώ.