«Η νέα γενιά είναι αθώα». Μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη της παράστασης «ο Επιθεωρητής» Κώστα Φιλίππογλου

Έχει σκηνοθετήσει πάρα πολλές ενδιαφέρουσες παραστάσεις, είναι ηθοποιός, ένας αποκαλυπτικός και εξαιρετικός δάσκαλος, ο λόγος για τον Κώστα Φιλίππογλου, που μας έκανε να περάσουμε τόσο όμορφα αυτές τις ώρες που συνομιλήσαμε, που θα θέλαμε να ήταν κι άλλες. Μιλήσαμε για τον «Έπιθεωρητή», την παράσταση που σκηνοθετεί στο θέατρο Άλφα, τον Γκόγκολ και φυσικά την ελληνική σύγχρονη πραγματικότητα. Ας τον απολαύσουμε!

Πριν από λίγες μέρες είχαμε την χαρά να βρεθούμε στην πρεμιέρα της παράστασης «Ο Επιθεωρητής» του Νικολάι Γκόγκολ στο θέατρο Άλφα. Πείτε μας λίγα λόγια για το έργο.

Το έργο αυτό γράφτηκε το 1835 από τον Νικολάι Γκόγκολ. Αν δούμε ιστορικά τι έργα γράφονταν το 1835, θα μπορούσε ο καθένας να σοκαριστεί με τον τρόπο που έχει γραφτεί ο «Επιθεωρητής». Πολύ πιο μπροστά από την εποχή του, θα μπορούσε να έχει γραφτεί το 1900. Διακρίνουμε σουρρεαλιστικά στοιχεία, στοιχεία που δεν υπήρχαν σαν αισθητική εκείνη την περίοδο. Τα εργα εκείνης της εποχής, όπως για παράδειγμα «Ο Υπάλληλος» του Μιχαήλ Χουρμούζη, ήθελαν πάρα πολύ κόψιμο ή δουλειά για να παιχτούν και τώρα που τα αναβιώνουμε σαν ένα είδος γλυκιάς νοσταλγίας επιβεβαιώνουμε αυτή τη δυσκολία. Δεν λέω πως ο Γκόγκολ δεν θέλει δουλειά αλλά, είναι τόσο ωραία γραμμένο το έργο και χτυπάει σε τόσο συγκεκριμένα σημεία όσον αφορά την πολιτική, την κοινωνία, τα ανθρώπινα στοιχεία που δεν έχουν αλλάξει ανά τους αιώνες, που το κάνει πια ένα σπουδαίο κλασικό έργο. Το έργο ήταν γραμμένο σε πέντε πράξεις και έχει υποστεί διασκευή και απόδοση για να έρθει στο σήμερα. Το δεύτερο μέρος του έργου παύει να είναι μια απλή κωμωδία, βλέπουμε τι σημαίνει στο σήμερα η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο. Ο Γκόγκολ το άφηνε απλά να εννοηθεί. 

Ως σκηνοθέτης της παράστασης, τι ήταν αυτό που σας κέντρισε το ενδιαφέρον σε αυτό το έργο και αποφασίσατε να το ανεβάσετε;

Καταρχήν το έργο αυτό μου το πρότειναν ο Κωνσταντίνος Μπιμπής και ο Λευτέρης Πλασκοβίτης σε μια συνάντηση που είχαμε κατόπιν τηλεφωνικής επικοινωνίας. «Ο Επιθεωρητής» είναι ένα από τα έργα που αγαπώ και ήθελα κάποια στιγμή να το ανεβάσω, οπότε μπορούμε να πούμε πως ήταν μια ευτυχής συγκυρία. Με λίγα λόγια δεν πήγα εγώ με αυτή την πρόταση στο θέατρο Άλφα, το θέατρο Άλφα μου έκανε την πρόταση και με βρήκε σύμφωνο γιατί αγαπώ πολύ αυτό το έργο.   

Καθ' όλη τη διάρκεια του έργου η προσπάθεια των τοπικών ανώτερων υπαλλήλων περιορίζεται μόνο στην απόκρυψη των λάθων χειρισμών και όχι στην διόρθωσή τους, αυτό που λέμε «κάτω από το χαλί». Τι προβλήματα μπορεί να φέρει αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης της ζωής;

Δεν μπορείς να κρύψεις στην πραγματικότητα τίποτα «κάτω από το χαλί» γιατί το πρόβλημα θα υπάρχει πάντα μέσα στο διαμέρισμα και κάποια στιγμή θα ξαναβγεί από το χαλί. Είναι μια κατάσταση που δυστυχώς συμβαίνει συνέχεια. Συμβαίνει αυτήν τη στιγμή στον πλανήτη μας, θα ανακυκλώσουμε κάποια στιγμή αλλά και αν δεν το κάνουμε, δεν πειράζει θα το κάνουμε αργότερα, θα πάρουμε τα απόβλητα από εδώ και θα τα ρίξουμε στην Ινδία, θα θάψουμε βαθιά στον ωκεανό τα χημικά απόβλητα στα τέσσερις χιλιάδες μέτρα βάθος και για όλα αυτά λέμε δεν πειράζει. 

Τα τέσσερις χιλιάδες μέτρα βάθος στον ωκεανό είναι το «κάτω από το χαλί» απλώς σε ένα διαμέρισμα. Θα σου βγουν στην επιφάνεια κάποια στιγμή γιατί μετά απο ογδόντα, εκατό χρόνια, τα περιβλήματα αυτά θα σπάσουν και το πρόβλημα θα είναι ακόμα υπαρκτό και εξαιρετικά μη αντιμετωπίσιμο. Αυτό είναι και το κοινό στοιχείο στο έργο του Γκόγκολ και αυτό το κάνει να είναι κλασικό. Ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης, αυτή η διαφθορά και η ανθρώπινη ανοησία, η αδιαφορία για τα πραγματικά προβλήματα εξακολουθεί να υπάρχει. Νομίζω οτι είναι οτι χειρότερο μπορεί να κάνει κανείς, γι' αυτό καίγονται τα δάση στον Αμαζόνιο, γι' αυτό συμβαίνουν όλα αυτά στην Αυστραλία και γενικότερα στον πλανήτη μας. Τα κρύβουμε όλα «κάτω από το χαλί». 

Επί σκηνής παρακολουθούμε αυθεντικά πρόσωπα σε γνήσιες δραματικές καταστάσεις. Ποιος ή ποια θεωρείτε ότι είναι η πιο τραγική φιγούρα στο έργο και γιατί;

Το έργο αυτό αρχικά έχει πάρα πολλούς ρόλους. Ας υποθέσουμε οτι βλέπουμε δεκαπέντε χαρακτήρες επί σκηνής. Επτά λοιπόν ηθοποιοί, κλήθηκαν να αναπαραστήσουν και τους δεκαπέντε χαρακτήρες. Όλοι συνεπώς, κάνουν διπλούς, τριπλούς ή και τετραπλούς ρόλους. Από αυτούς τους δεκαπέντε χαρακτήρες όλοι είναι ένοχοι εκτός από την μικρή κόρη του κυβερνήτη η οποία είναι το θύμα. Βέβαια, στο έργο του Γκόγκολ διακρίνουμε ψήγματα ενοχής και στην μικρή. Άρα, η καθαρότητα της μικρής κόρης του κυβερνήτη, ήταν μια δική μου προσωπική, πολιτική θέση. Η μεγαλύτερη γενιά στον Γκόγκολ, αλλά και στην σύγχρονη πραγματικότητα, είναι ένοχη, ενώ η γενιά που έρχεται απλώς μιμείται την γενιά που φεύγει. Οι γενιές που έρχονται είναι αθώες. Εμείς τις καταστρέφουμε, δίνοντας ένα λάθος παράδειγμα με τον τρόπο ζωής, με το οικονομικό σύστημα, με ό,τι γενικότερα κάνουμε. Αυτό κάνει και η κόρη του κυβερνήτη. Μιμείται την μητέρα της. Αν το ανάγουμε σε ένα πολιτικό επίπεδο, βλέπεις το συμβολισμό, την μεταφορά και το αρχέτυπο. Είναι σαν να βλέπω την παλιά γενιά με την καινούργια όταν αυτή μιλάει με την μητέρα της και τον πατέρα της. Εν τέλει, βγαίνει ο μόνος αθώος χαρακτήρας σε αυτό το έργο, ενώ όλοι οι άλλοι είναι λαμόγια και ένοχοι. Θα έπρεπε δηλαδή να καούν και να μείνει μόνη της. 

Φυσικά την εμπειρία και την γνώση που κατέχει η προηγούμενη γενια είναι υποχρεωμένη να την μεταδώσει στην επόμενη και μετά να αποσυρθεί. Η δυναμική της νέας γενιάς δίνει άλλη δυνατότητα να δημιουργήσει κανείς. 

Αν μπορούσατε να δώσετε κάποιον άλλο τίτλο στο έργο, ποιος θα ήταν αυτός;

Ο καθρέφτης μας. 

Ο Ντοστογιέφσκι ανέφερε κάποτε για τον Νικολάι Γκόγκολ πως, «όλοι οι Ρώσοι ρεαλιστές βγήκαμε από το Παλτό του Γκόγκολ». Ποια είναι τα στοιχεία του έργου που μας οδηγούν σε αυτό;

Ο Γκόγκολ υπήρξε μεγάλος δάσκαλος για τον Ντοστογιέφσκι, για τον Τσέχωφ και για πολλούς άλλους. Θέτει και βγάζει στην επιφάνεια τόσο πολύ τα ωμά ζητήματα που θα έλεγα, συμπληρώνοντας τον «γίγαντα» Ντοστογιέφσκι, οτι και οι υπερρεαλιστές βγήκαν από το Παλτό του Γκόγκολ, απλά δεν τους ήξερε ακόμα ο Ντοστογιέφσκι για να τους αναφέρει. Η γραφή του δεν μοιάζει καθόλου με έναν άνθρωπο που έζησε και έγραψε το 1835, είναι σαν να έχει γραφτεί εκατό χρόνια μετά. Μάθαμε πάρα πολλά από το Γκόγκολ. Δεν ξέρω πως έγραφε, αυτό που είπαμε πριν περί πηγή έμπνευσης, ένας άνθρωπος με πολύ ιδιαίτερο μυαλό και πολύ εύθραυστο βέβαια. Πέθανε από ασιτία γιατί αρνούνταν να φάει. Κάποια στιγμή το μυαλό του τον εγκατέλειψε και έπαθε πολύ δυνατά ψυχωτικά σοκ, πιθανόν όμως αυτό, στην πρώιμη ζωή του να του έδωσε κάποιους άλλους δρόμους για να γράψει διαφορετικά.  

Τι αποτελεί πηγή έμπνευσης στην καθημερινότητά σας;

Δεν ξέρω αν αυτό που με ρωτάτε υπάρχει πραγματικά. Οι αρχαίοι το μυθοποίησαν και εφηύραν μια μούσα για κάθε τέχνη. Η έμπνευση επίσης, έχει θεωρηθεί κάτι μεταφυσικό, κάτι σημαντικό και σπουδαίο. Δεν πιστεύω στην έμπνευση παρότι έχω βιώσει εξαιρετικές στιγμές έμπνευσης σε κάποιες παραστάσεις που σκηνοθετώ, αλλά αυτές είναι περισσότερο μικρές στιγμές που νομίζω οτι δεν έρχονται από μόνες τους. Έρχονται με την γνώση, την δουλειά, την ενασχόληση σου με το αντικείμενο σου σε συνέχεια και κάποια στιγμή, σαν αποτέλεσμα, θα σου έρθει μια εξαιρετική ιδέα. Αλλά θα είναι μια ιδέα. Η δουλειά όλη γίνεται με αφοσίωση, με σκληρή, αλλά ευχάριστη δουλειά. Μπορεί για παράδειγμα να είναι η χειρότερη μου μέρα, να μην έχω ξυπνήσει με διάθεση, να μην έχω δει τα αγαπημένα μου πρόσωπα που μου φτιάχνουν το κέφι και στην πρόβα να μου έρθει η καλύερη ιδέα - να βιώσω δηλαδή την θεική, ιδιαίτερη στιγμή της έμπνευσης-, είναι μεγαλειώδης η στιγμή που σκέφτεσαι οτι αυτό πρέπει να είναι έτσι και δεν μπορεί να είναι αλλιώς και τελικά το κάνεις και αποκτά άλλο ενδιαφέρον και μπορείς να πεις μια ιστορία στον κόσμο. 

Δεν έχω πηγή έμπνευσης, έχω όμως αγαπημένα πρόσωπα, αγαπημένους συγγραφείς, αγαπημένους σκηνοθέτες, αγαπημένους συναδέλφους, αγαπημένους δασκάλους. Όλοι αυτοί πιθανόν να αποτελούν πηγή έμπνευσης γιατί μου δίνουν στοιχεία για το «ευ ζην», την δυνατότητα να ζω καλά μαζί τους. 

Είστε σκηνοθέτης, ηθοποιός, δάσκαλος. Όλη σας η ζωή περιστρέφεται γύρω από την τέχνη και την δημιουργία. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι στην εποχή μας να αφοσιωθούμε και να ενεργοποιηθούμε προς μία κατεύθυνση και στην επίτευξη ενός μόνο στόχου;

Στην εποχή μας και κυρίως στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ δύσκολο . Από το 2008 μέχρι σήμερα βιώνουμε μια οικονομική κρίση. Είναι πολύ δύσκολο για τους καλλιτέχνες να αφοσιωθούν γιατί πρέπει να κάνουν πολλά και διαφορετικά πράγματα για να ζήσουν. Για να σας δώσω να καταλάβετε, είναι πάρα πολύ δύκολο να ορίσουμε ώρα πρόβας. Για να μπορέσεις να ζήσεις, να νοικιάσεις ένα διαμέρισμα, για παράδειγμα στο Παγκράτι, θα πρέπει να κάνεις περισσότερες από δύο δουλειές. Το θέμα είναι οτι εμείς συνεχίζουμε με τους ίδιους μισθούς πείνας και για να νοικιάσεις μια γκαρσονιέρα στο Παγκράτι θέλεις τουλαχιστον τριακόσια ευρώ. Είναι πολύ δύσκολο να έχεις μια προσήλωση, νομίζω όμως οτι μπορείς να το κάνεις. Μπορείς να είσαι προσηλωμένος στην τέχνη του Θεάτρου ως ηθοποιός και να δουλεύεις σε κάποιο μπαρ επτά ώρες, να κάνεις πέντε ώρες πρόβα και να βρίσκεις και τρεις ώρες να διαβάζεις. Αυτά έρχονται με την αγάπη για το αντικείμενο σου, την επιθυμία να υπάρξεις και με την αποδοχή, αναγνώριση από τους άλλους. Η αναγνώριση από τα δικά σου πρόσωπα και από τους συναδέλφους μπορεί να σου δώσει δύναμη και ξαφνικά βρίσκεις μια τεράστια αντοχή και μπορείς και στην πρόβα να πας μετά από το σέρβις και να διαβάσεις μετά από την πρόβα κάτι για το θέατρο, κάποιο δοκίμιο, ή κάποιον άλλο συγγραφέα, που θα μπορέσει να σου ανοίξει τους δρόμους για την Τέχνη σου. 

Όταν βλέπεις όλη αυτή την ομορφιά στην Τέχνη, αυτό σίγουρα μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης. Πιστεύω οτι πια έχουμε όλοι ΔΕΠΥ. Διότι η ζωή έχει δυσκολέψει, γιατί πρέπει να δουλέψουμε με πολύ λίγες αποδοχές, γιατί πρέπει να τα κάνουμε όλα γρήγορα, να παρακολουθήσουμε μια σειρά ή ενα βίντεο κλιπ όπου τα καρέ είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που ήταν κάποτε. Πια δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε μία δίωρη παράσταση. Προσπαθώ οι παραστάσεις μου να διαρκούν εκατό λεπτά γιατί στα εκατόν πέντε τους έχασα. Φυσικά μπορεί να υποφέρεις σε μια παράσταση εξήντα λεπτών και να περάσεις υπέροχα σε μια παράσταση εκατόν είκοσι λεπτών. Θέλουμε να πούμε μια ιστορία στον κόσμο και έτσι πρέπει να παρακολουθήσουμε και τις ανάγκες του. Έχουμε αλλάξει σαν θεατές και πρέπει εμείς οι καλλιτέχνες να το ξέρουμε αυτό. 

Οι θεατρολόγοι έρχονται και βλέπουν πως γίνεται μια απόδοση, μια σκηνοθεσία και έχει ενδιαφέρον για εκείνους γιατί μπορούν να δουν πως ο Γκόγκολ μπορεί να παιχτεί στο σήμερα και να είναι σύγχρονος, αφαιρόντας κάποια στοιχεία και προσθέτοντας κάποια καινούργια. Πολλοί από αυτούς έχουν πολύ καλή γνώση του έργου του Γκόγκολ. Το κοινό έρχεται να δει μια ιστορία και δεν είναι υποχρεωμένο να ξέρει τα πάντα για το έργο του Γκόγκολ. Παρ' οτι υπάρχει απόδοση, οι θεατές θα δουν Γκόγκολ. Δεν έχει γίνει καμία παρέμβαση στο πνεύμα, στην αισθητική και στην επιθυμία του Γκόγκολ στο πως θα πει την ιστορία. Οπότε, ακόμα κι αν έχει έρθει στο σήμερα και είναι σύγχρονο, όλοι θα δούμε Γκόγκολ.

 

Ευχαριστούμε πολύ τον Κώστα Φιλίππογλου για την παραχώρηση της συνέντευξης. Του ευχόμαστε να συνεχίσει να μας εμπνέει με τις παραστάσεις του και τις ενδιαφέρουσες κουβέντες του. Θα μπορούμε να τον απολαύσουμε σύντομα στην παραγωγή του Εθνικού Θεάτρου, «Η Κυρία του Μαξίμ» του Ζώρζ Φεντώ σε σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου, στην Κεντρική Σκηνή - Κτίριο Τσίλλερ.

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση «ο Επιθεωρητής» εδώ