Η σκηνοθέτις Μαρίλλη Μαστραντώνη μιλά για το Camp Europe

Το 2015 έφτιαξε μια παράσταση μέσω της οποίας προσπαθούσε να δώσει απαντήσεις σχετικά με την άνοδο της ακροδεξιάς. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, η σκηνοθέτης Μαρίλλη Μαστραντώνη δημιούργησε μια παράσταση για ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της σύγχρονης Ευρώπης, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μας μίλησε για την ιστορικότητα του όρου, την κοινωνική μνήμη, αλλά και την Ευρώπη του σήμερα.

Ο όρος στρατόπεδο συγκέντρωσης εμφανίστηκε επίσημα ως ορολογία το 19ο αιώνα από τους Άγγλους στον πόλεμο των Μπόερ. Αλήθεια, σήμερα, που στην Ευρώπη δεν υπάρχει (φαινομενικά) πόλεμος, γιατί εξακολουθεί να υφίσταται αυτός ο όρος;

Πράγματι, ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα στρατόπεδα που λειτούργησαν οι Βρετανοί στη Νότια Αφρική κατά τη διάρκεια του λεγόμενου 2ου Πολέμου των Μπόερ τα έτη 1900-1902. Η ειρωνεία είναι ότι είχαν αρχικά δημιουργηθεί από το βρετανικό στρατό ως «στρατόπεδα προσφύγων» για να παρέχουν καταφύγιο σε πολιτικές οικογένειες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για οποιοδήποτε λόγο σχετικό με τον πόλεμο, όμως οι ασθένειες και η λιμοκτονία οδήγησαν στο θάνατο χιλιάδες ανθρώπους και κυρίως παιδιά.

Ωστόσο, ιστορικά τα στρατόπεδα δεν λειτουργούν μόνο σε περιόδους πολέμου, αλλά και σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης (πραγματικής ή επινοημένης), καθώς και ως χώρος εγκλεισμού για αντιφρονούντες του καθεστώτος, ως αποθήκες ψυχών για παντός είδους ανεπιθύμητους ή θεωρούμενους ως επικίνδυνους, κλπ.. Δυστυχώς η Ευρώπη έχει μακρά ιστορία στρατοπεδικής εμπειρίας, που τώρα ξανά τείνει να γίνει μια πραγματικότητα.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που έμειναν στην ιστορία ήταν αυτά των Ναζί. Πρόσφατα διάβασα ένα άρθρο όπου έλεγε πως ένα μεγάλο ποσοστό Γερμανών μαθητών αγνοούν την ύπαρξη αυτών. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν οι νέοι άνθρωποι δε γνωρίζουν την ιστορία; Δεν είναι αναπόφευκτο να συμβούν τα ίδια λάθη;

Μοιραία η άγνοια της ιστορίας οδηγεί σε ανάλογα ολισθήματα και λανθασμένες επιλογές και χειρισμούς.

Η ηθελημένη και μη άγνοια δεν υποδηλώνει κι έναν πολιτικό εφησυχασμό; Και πώς γίνεται στη σημερινή εποχή να είσαι μακάριος με όσα συμβαίνουν γύρω σου;

Προφανώς η ηθελημένη και μη άγνοια υποδηλώνει κι έναν πολιτικό εφησυχασμό, παθητικότητα και αδιαφορία. Προσωπικά αγνοώ πώς γίνεται σήμερα να είναι κανείς μακάριος με όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Η δική μου επιλογή είναι αυτή της δράσης και της θέσης απέναντι στα πράγματα, που αντανακλάται επίσης και στις καλλιτεχνικές μου επιλογές.

Αν και θεωρητικά η Ευρώπη είναι μια ήπειρος που σέβεται την ανθρώπινη ύπαρξη, τα τελευταία χρόνια έχει επιδείξει αδιαφορία απέναντι στο προσφυγικό (Συρία). Τελικά, μήπως οι άνθρωποι έχουμε πάψει να μας αφορά ο διπλανός μας;

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για πολιτικές επιλογές και ενέργειες στο πλαίσιο μιας επεκτατικής γεωπολιτικής στρατηγικής και συσχετισμών με ολέθριες συνέπειες για τους πληθυσμούς που περιλαμβάνονται σ’ αυτούς τους υπολογισμούς, οι οποίες οδηγούν στα γνωστά αποτελέσματα. Όσο για την αδιαφορία των ανθρώπων, δεν νομίζω ότι έχει να κάνει με την εποχή. Πάντα υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται και συνδράμουν, και άλλοι που μένουν παθητικά αδιάφοροι και απροσπέλαστοι. Αν δείτε για παράδειγμα, τι λεγόταν και γραφόταν για τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής στην Ελλάδα εκείνη την εποχή, θα διαπιστώσετε ότι δυστυχώς η επιχειρηματολογία και η υβριστική φρασεολογία, δεν απέχουν καθόλου από τις αντίστοιχες σημερινές. Υπάρχει μια σχετική σκηνή – ντοκουμέντο στην παράσταση, που είναι πραγματικά αποκαλυπτική! 

Η αδιαφορία αυτή απέναντι στο πρόβλημα του άλλου υποκρύπτει πιθανό φόβο, φόβο απέναντι στο διαφορετικό;

Noμίζω ότι υποκρύπτει το φόβο απέναντι στο διαφορετικό, αλλά και την άγνοια, την έλλειψη ενσυναίσθησης, καθώς και την καθηλωτική προσήλωση στα δικά μας προβλήματα και έγνοιες.

Βερολίνο, Βουδαπέστη, Σμύρνη, Αθήνα: με ποιο κριτήριο επελέγησαν οι πόλεις προκειμένου να ενταχθούν στην έρευνά Σας;

Οι συγκεκριμένες πόλεις επιλέχθηκαν επί τούτου ως ενδεικτικά παραδείγματα, και ως προς το ιστορικό τους παρελθόν, αλλά και ως προς την τρέχουσα πολιτική τους κατάσταση.

Το θέατρο – ντοκουμέντο αποτελεί ένα δύσκολο μα και ριζοσπαστικό τρόπο αφύπνισης του κοινού πάνω σε φλέγοντα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Εσείς πού στοχεύετε με το εγχείρημά σας;

Στοχεύω να φωτίσω με διαφορετικό τρόπο αυτό το τρέχον κοινωνικοπολιτικό ζήτημα, επιχειρώντας να δημιουργήσω ισχυρές εικόνες – σκηνές με πρόθεση να επιφέρω μια σχεδόν υποσυνείδητη ρήξη – ρωγμή που προκαλεί μια εσωτερική διεργασία, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε κριτικό αναστοχασμό και νέα ερωτήματα και συσχετισμούς,  εμπλουτίζοντας και ανατροφοδοτώντας έτσι ένα δυναμικό δημόσιο διάλογο. Θέλω επίσης να υπενθυμίσω το πόσο επικίνδυνη προοπτική για τις κοινωνίες μας είναι η ανάδειξη, και με τη δική μας ανοχή, της «κατάστασης εξαίρεσης» (δηλαδή της αναστολής της νομιμότητας με πρόσχημα τις έκτακτες συνθήκες) που κατεξοχήν αντιπροσωπεύουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ως το κυρίαρχο παράδειγμα διακυβέρνησης στη σύγχρονη πολιτική.

Ευχαριστούμε τη Μαρίλλη Μαστραντώνη για το χρόνο της και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία στο νέο της δημιουργικό βήμα!

Πληροφορίες για την παράσταση θα βρείτε εδώ.