«Και οι τοίχοι έχουν μιλιά!» | Μια συζήτηση για τη Street Art με τον Παυσανία Καραθανάση και την Πολύνα Ξηραδάκη

Την Κυριακή 19 Μαϊου του 2019, συμμετείχα σε μια όμορφη βόλτα που οργάνωσαν οι Urban Layers και οι Alternative Tours of Athens (ATA) με θέμα τους συνεχώς μεταβαλλόμενους τοίχους της Αθήνας. Οδηγοί μας σε αυτή την ιδιαίτερη κι επιμορφωτική βόλτα ήταν ο Παυσανίας Καραθανάσης, απόφοιτος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου της Αθήνας, και η Πολύνα Ξηραδάκη συντηρήτρια έργων τέχνης, με μεταπτυχιακό στην Πολιτισμική Τεχνολογία και Επικοινωνία. Συναντηθήκαμε στον Κεραμεικό, απ'όπου ξεκινήσε η  ξενάγηση. Διασχίσαμε τα δρομάκια αυτής της περιοχής που ξαφνικά πήρε άλλη όψη. Η ιστορία πίσω από κάθε γκραφίτι, στένσιλ ή mural άλλαξε τη ματιά μου όσο προχωρούσαμε. Η έκφραση του κάθε καλλιτέχνη με προσκαλούσε να ανοίξω τα μάτια  και να ανακαλύψω εκπληκτικές δημιουργίες.  Συνομίλησα μ' εκείνους και μοιράζομαι μαζί σας την ενδιαφέρουσα κουβέντα που είχαμε γύρω από τη τέχνη στους δρόμους της Αθήνας.  

Πείτε μου λίγα λόγια για την ιστορία του γκραφίτι. Από πού ξεκίνησε;

Παυσανίας: Η ιστορία του γκραφίτι είναι πια αρκετά γνωστή και διαπλέκεται μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Εκείνο που έχει κυριαρχήσει, είναι ότι ξεκινάει γύρω στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στη δεκαετία του '70 στην Αμερική. Eκεί, θα κάνει ένα πρώτο κύκλο στις μεγάλες πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, αλλά και σε μικρότερες. Υπάρχει μια μυθική φυσιογνωμία ενός Ελληνοαμερικανού μετανάστη, ο οποίος άφηνε το όνομά του και τον αριθμό της οδού του σπιτιού του στους τοίχους. Έγραφε δηλαδή "Taki 183" και θεωρείται από τους πρώτους τάγκερ. Εδώ να πούμε ότι "ταγκ" είναι η   υπογραφή ή το ψευδώνυμο του καλλιτέχνη. Αν κι αρχικά υπήρχε η κουβέντα αν αυτό δηλώνει τέχνη ή βανδαλισμός, το γκραφίτι γρήγορα εξελίχθηκε ως μια τελείως διαφορετική μορφή έκφρασης. Στη συνέχεια και κατά τη δεκαετία του '80 μπήκε και στις γκαλερί και από εκεί και έπειτα απλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Αυτά όσον αφορά το γκραφίτι. Η Street Art είναι όμως κάτι διαφορετικό από το γκραφίτι, αν και όχι εντελώς.

Διάβασα ότι η λέξη γκραφίτι εμφανίστηκε ως όρος στα μέσα του 19ου αιώνα και προέρχεται από την ιταλική λέξη "graffiato" (γρατζουνισμένος) κι ότι χρησιμοποιήθηκε στην ανακάλυψη των επιγραφών στα ερείπια των κατακόμβων της Ρώμης και της Πομπηίας, στην προσπάθεια να ξεχωρίσουν οι αρχαιολόγοι το φαινόμενο αυτό αυτό τα υπόλοιπα είδη Τέχνης.

Πολύνα: Ναι, έχει μπει σαν λέξη από τα χαράγματα που μπορεί να υπήρχαν στις κατακόμβες της αρχαίας Ρώμης, αλλά το σύγχρονο γκραφίτι είναι κάτι άλλο, δηλαδή είναι άλλο το μέσο. Η ουσία είναι όμως, ότι ο άνθρωπος ήθελε πάντοτε να γράψει ή να εκφράσει την άποψή του στο δημόσιο χώρο. Αν κοιτάξουμε πίσω, μπορούμε να μιλήσουμε για έκφραση στο δημόσιο χώρο ή σε ότι μπορούμε να θεωρήσουμε δημόσιο, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Το σύγχρονο γκράφιτι, βέβαια, διαφέρει.

Παυσανίας: Είναι κάτι πολύ συγκεκριμένο, το οποίο εμφανίζεται μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της δεκαετίας του '70 και του'80, και κυρίως λόγω της μετανάστευσης στην Αμερική. Εκείνο που έχει ενδιαφέρον να πούμε, είναι, ότι πέρα από μια κοινή αισθητική έχουν εμφανιστεί όλα αυτά τα χρόνια πολλά διαφορετικά στυλ, ανάλογα και με τις χώρες και τις πόλεις στις οποίες εμφανίζεται. Για παράδειγμα στη Γαλλία έγινε κάτι τελείως διαφορετικό απ' ότι στην Αμερική, όπου, επηρεασμένοι από τον Μάη του '68, από ομάδες Καταστασιακών, κ.α., ένταξαν πιο πολύ το πολιτικό κομμάτι σε αυτό. Η κάθε πόλη και χώρα, όπως είναι φυσικό, έχουν τη δική τους ιστορία και αυτό αλληλοεπιδρά με την τέχνη, από την αρχή κιόλας, με ιστορικές φυσιογνωμίες όπως για παράδειγμα ο Jean-Michel Basquiat κι άλλοι, οι οποίοι έμπλεξαν την τεχνική της εφαρμοσμένης τέχνης με την τέχνη κλπ.. Έχουν γραφτεί μάλιστα άπειρα βιβλία σχετικά με όλο αυτό. Επίσης, μπορεί κάποιος να βρει πολλές πληροφορίες και μέσα από τα κείμενά μου, τα όποια είναι αναρτημένα online. 

Πώς ορίζεται η Street Art; Είναι κίνημα, πολιτικό ή κοινωνικό μήνυμα, μόδα, ή παράδοση;

Πολύνα: Νομίζω ότι έχει στοιχεία απ'όλα αυτά. Δεν μπορείς να δώσεις έναν ξεκάθαρο ορισμό στο γκραφίτι ή στη Street Art, γιατί αυτή η μορφή τέχνης έχει μια ελευθερία στην έκφραση και τουλάχιστον, η δική μου άποψη είναι, ότι διέπεται από μια ελευθερία κι ο καλλιτέχνης μπορεί να πάει οπουδήποτε, να δημιουργήσει ό,τι θέλει στο δημόσιο χώρο και να αφήσει το δικό του μήνυμα ή το δικό του στίγμα, είτε μέσα από ένα κείμενο ή μία ζωγραφιά. Τώρα, αν θέλεις να διαχωρίσεις το γκραφίτι με τη Street Art, μπορείς να πεις ότι στο γκραφίτι θα δεις γράμματα, έτσι το αντιλαμβάνεται κι ο μέσος όρος το γκράφιτι, ενώ η Street Art είναι ένας όρος πιο ευρύς γιατί εμπεριέχει ζωγραφική και γράμματα. Θα έλεγα παρ’ όλα αυτά, ότι πλέον οι έννοιες μπερδεύονται ακόμη περισσότερο. Παλιότερα, υπήρχε αυτή η άποψη περί μορφής βανδαλισμού, η οποία στιγμάτιζε όλα τα είδη αυτής της τέχνης ως αρνητικά, πλέον όμως, καθώς είναι και πιο εμφανές στο ευρύ κοινό, το γκράφιτι είναι μια νέα μορφή έκφρασης και τέχνης και ως λέξη θεωρείται οτιδήποτε υπάρχει γραμμένο στο δημόσιο χώρο.

Παυσανίας: Επίσης είναι και πως το χρησιμοποιεί ο καθένας. Εγώ προσωπικά δεν χρησιμοποιώ καθόλου πια αυτές τις έννοιες και μιλάω για παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο. Αλλά αυτό που μου αρέσει να λέω είναι ότι, αν θέλει κανείς να μιλήσει, ιστορικά περισσότερο,  για την διαφορά περισσότερο μεταξύ τέχνης του δρόμου (street art) και γκράφιτι, (στα ελληνικά το λέμε γκράφιτι, στ' αγγλικά γκραφίτι, εγώ έχω επιλέξει να λέω γκραφίτι μιλώντας για όλο το κίνημα και γκράφιτι όταν αναφέρομαι σε συγκεκριμένα έργα), αυτό έχει να κάνει με μια διαφορά, η οποία είναι σαν να λέμε ότι το γκραφίτι ξεκίνησε τελείως διαφορετικά αισθητικά στο δρόμο, κι ύστερα αυτό μπήκε στον χώρο της τέχνης ως μια καινούργια τάση, ενώ η τέχνη του δρόμου χρησιμοποιεί μοτίβα της τέχνης τα οποία τα βγάζει στον δρόμο. Είναι αντίστροφες πορείες, που όμως στον δρόμο συναντιούνται, όπως και στις γκαλερί. Υπάρχει μια αντίθετη πορεία ιστορικά.

Τι είναι το mural, το στένσιλ, το poster art..; Συνήθως τα ονομάζουμε όλα γκραφίτι.

Πολύνα: Αυτές είναι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία ενός έργο. Τα mural για παράδειγμα είναι μεγάλης έκτασης δημόσια τοιχογραφία, είναι μεγάλα νόμιμα έργα, έργα δηλαδή που έχουν πάρει άδεια. Επίσης τα mural έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ και για διαφημιστικούς λόγους.

Παυσανίας: Αυτό που έχει σημασία να πούμε, είναι ότι από τη δεκαετία του 2000 αναπτύσεται πάρα πολύ αυτό που ονομάζουμε τώρα "τέχνη του δρόμου" ή Street Art. Αρχικά είχε διάφορους όρους που είχαν δωθεί από την πλευρά των μελετητών ή των δημοσιογράφων, καθώς τους αρέσει να ανακαλύπτουν όρους και να διαχωρίζουν τα πράγματα εκεί που πολλές φορές δεν χρειάζεται διαχωριστούν. Ο όρος όμως που εκφράζει αυτή την αλλαγή είναι το ποστ-γκραφίτι, δηλαδή χρησιμοποιώντας νέα μοτίβα, νέες τεχνικές, άλλα υλικά, είτε είναι χαρτιά, είτε είναι στένσιλ...

Τι είναι ακριβώς το στένσιλ;

Παυσανίας: Είναι μια τεχνική πάρα πολύ παλιά, η οποία χρησιμοποιείται ούτως ή άλλως στην διακόσμηση από τον Μεσαίωνα. Χρησιμοποιώντας μια μήτρα από χαρτόνι, μέταλλο, ή πλεξιγκλάς, κόβεις το σχέδιό σου και ψεκάζεις με το σπρέυ από πάνω.  Να σημειωθεί ότι, η κάθε τεχνική έχει τα δικά της χαρακτηριστικά κι αυτά, είτε αισθητικά, είτε πολιτισμικά, έχουν χρησιμοποιηθεί αναλόγως  από διαφορετικές τάσεις. Οι αφίσες για παράδειγμα, ανέκαθεν χρησιμοποιούνταν και για πολιτικούς, αλλά και για διαφημιστικούς λόγους. Το να παίρνεις αυτή την τεχνική και να βάζεις πάνω αντί μια αφίσα ένα σχέδιο, απλά μεταλλάσσεις μια ήδη διαδεδομένη μορφή, δημιουργώντας στην πορεία μια καινούρια. Το στένσιλ χρησιμοποιείται ακόμα κατά κόρον από ακτιβιστές, γιατί είναι κάτι εύκολο και γρήγορο. Μπορείς να γράψεις το ίδιο μήνυμα πολλές φορές κι αυτή η επαναλαμβανόμενη παρουσία του στο δημόσιο χώρο του δίνει τόσο επιβολή όσο και δύναμη.

Μέσα από την Street Art προωθούνται ακτιβιστικά μηνύματα;

Παυσανίας: Αυτό έχει να κάνει με το τι λογίζεται αυτός που κάνει Street Art. Συνήθως, όσοι προωθούν πολιτικά μηνύματα δεν το ονομάζουν street art, αλλά σαφώς μπορείς να βρεις στην Street Art και πολιτικά μηνύματα. Το να υπάρχει ένα πολιτικό μήνυμα στον τοίχο δεν το κάνει απαραίτητα πολιτικό γκραφίτι. Αυτό που αναφέρω συγκεκριμένα και στο βιβλίο μου, για να είναι κάτι πολιτικό γκραφίτι πρέπει να συμμετέχει στις πολιτικές διεκδικήσεις της εποχής του, όπως και να συμμετέχει στα κινήματα κλπ..Το να είμαι εγώ ένας καλλιτέχνης και να βάλω ένα μήνυμα, έτσι απλά για την ειρήνη, αυτό δεν το καθιστά, κατά τη γνώμη μου, πολιτικό γκραφίτι. Ούτως ή άλλως οτιδήποτε γίνεται στο δημόσιο χώρο χωρίς άδεια, από τη στιγμή που δεν υποκύπτει στους κανονισμούς που θέλουν την πόλη καθαρή, είναι μια πολιτική δήλωση.

Ποια είναι η στάση σας σχετικά με τον καθαρισμό στην πόλη; Τι πρέπει να καθαρίζεται και τι όχι;

Παυσανίας: Δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, αν δεν μιλήσουμε για το τι σημαίνει καθαρότητα και καθαριότητα. Γιατί, αν θες τη γνώμη μου, η μπογιά δεν είναι κάτι βρώμικο. Εδώ μιλάμε για κάτι πολύ συγκεκριμένο, για κάτι που θεωρείται "οκ" όταν είναι σε εσωτερικό χώρο πάνω σε ένα καμβά και που θεωρείται βρωμιά όταν δεν είναι. Αυτό δεν έχει να κάνει με την ποιότητα του έργου, αλλά με το ποιος ορίζει τι σημαίνει καθαρό και τι όχι. Άρα αυτό έχει να κάνει περισσότερο με τις αποφάσεις των αρχών, κι αν με ρωτάς, δεν με πειράζει καθόλου έτσι όπως είναι η Αθήνα. Δεν πιστεύω ότι είναι «μουτζουρωμένη», αλλά ζωγραφισμένη! Και ο καθένας έχει το ίδιο δικαίωμα να αφήσει το στίγμα του και δε θεωρώ καταστροφή οποιαδήποτε παρέμβαση.

Πολύνα: Η έκφραση στο δημόσιο χώρο είναι εφήμερη. Στο δρόμο τα πράγματα αλλάζουν συνεχώς και ούτε εμένα με ενοχλεί η εικόνα της Αθήνας με τους τοίχους ζωγραφισμένους.

 

Η Street Art έχει μεταμορφώσει κι εξελίξει την τέχνη;

Παυσανίας: Εγώ ως ανθρωπολόγος δεν μπορώ να μιλήσω για την τέχνη, καινούργιες τάσεις πάντα επηρεάζουν και η τέχνη είναι κάτι πάρα πολύ ρευστό, αλλάζει συνεχώς. Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει το καλλιτεχνικό κομμάτι αυτού του πράγματος, με ενδιαφέρει το πολιτικό και το κοινωνικό κομμάτι, και το τι κάνει στην πόλη, και σε εμάς που το βλέπουμε.

Τι κάνει λοιπόν σε εσένα που το βλέπεις; Ποια τα συναισθήματά σου;

Παυσανίας: Δημιουργεί συναισθηματικές αντιδράσεις ,είτε καλές είτε κακές και θέτει και προβληματισμούς, προπαγανδίζει πολιτικά μηνύματα, φτιάχει γεωγραφία στην πόλη, συμβάλλει σε μια διαφορετική κατανόηση της πόλης και στην διαμόρφωση του χαρακτήρα συγκεκριμένων περιοχών.

Σας θυμώνουν κάποια μηνύματα;

Πολύνα: Προφανώς θα θυμώσουμε αν διαφωνούμε με κάτι. Για παράδειγμα, αν είναι κάτι ρατσιστικό, σαν άνθρωπος και σαν προσωπικότητα αυτό μπορεί να αγγίξει τα όρια σου και να μην το δεχτείς. Όταν ξεκινάς να μελετάς και να βλέπεις αυτά που συμβαίνουν στο δημόσιο χώρο θα παρατηρήσεις  αλληλοεπιδράσεις, μεταξύ, κάποιες φορές, ακραίων μηνυμάτων.

Πώς κινούνται οι άνθρωποι που αφήνουν μηνύματα στους δημόσιους χώρους; Ποιες ώρες της ημέρας ή της νύχτας συνηθίζεται να γίνεται;

Πολύνα: Εξαρτάται από το αν έχουν πάρει άδεια ή όχι.

Παυσανίας: Έχει να κάνει με το πλαίσο που δημιουργούν οι αρχές. Σε πόλεις και σε χώρες που το νομικό πλαίσιο είναι πολύ αυστηρό κι υπάρχει αρκετό «κυνήγι» από την αστυνομία, δεν το βλέπεις ποτέ γιατί γίνεται συνήθως το βράδυ και προστατευμένα. Σε ένα πλαίσιο όμως, όπως εδώ στην Αθήνα, όπου τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια η κατάσταση είναι αρκετά ελεύθερη σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως στα Εξάρχεια, στου Ψυρρή, κ.α. είναι πολύ συχνό να συναντήσεις κάποιον να κάνει κάτι μέρα μεσημέρι.

Έχει παρατηρηθεί αντίδραση μετά από κάποια μηνύματα;

Παυσανίας: Αυτό εξαρτάται απο το τι κάνει ο καθένας από εμάς τι στάση διατηρεί στην πόλη κι αυτό που μπορεί να γίνει είναι, είτε να σβηστεί κατευθείαν από κάποιον/α , έτσι όπως περνάει έχοντας στην τσάντα του έναν μαρκαδόρο ή ένα σπρέυ, είτε να οργανωθεί μια πολιτική ομάδα ή μια ομάδα γκράφιτι και να απαντήσει. Κι αυτό είναι και το όλο θέμα της ελευθερίας στο δημόσιο χώρο.

Πολύνα: Είναι πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η "συζήτηση" που γίνεται και ειδικά για εμάς τους Urban Layers που έχουμε μπει στην διαδικασία της καταγραφής και της διατήρησης ιστορίας έκφρασης στο δημόσιο χώρο, βλέπουμε πολύ συχνά αυτή τη συζήτηση που μπορεί να δημιουργείται στους τοίχους της πόλης από μικρά μηνυματάκια και να δημιουργείται ένας διάλογος μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων, αλλά και μεταξύ των ίδιων των έργων. Η συζήτηση δεν είναι πάντα ρηματική, μπορεί να είναι και μια έκφραση.

Άρα υπάρχει αυτός ο διάλογος μεταξύ του καλλιτέχνη κι αυτού που το βλέπει;

Πολύνα: Ούτως ή άλλώς υπάρχει αυτή η επικοινωνία και υπάρχουν πολλά παραδείγματα σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα μπορούμε να θυμηθούμε κάποια που ήταν πολύ "κραυγαλαία" και έτσι δημιουργείται και δημόσιος διάλογος. Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση του Πολυτεχνείου ή την περίπτωση της Κουκουβάγιας του γνωστού αρτίστα WD (γνωστός και ως Wild Drawing). Το μεγαλειώδες mural με τίτλο "knowledge speaks, wisdoms listens" είναι ένα 3D έργο στο Μεταξουργείου στη συμβολή των οδών Κων/νου Παλαιολόγου και Σάμου, που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του φεστιβάλ του "Μικρού Παρισιού των Αθηνών" της Αθήνας και το οποίο βανδαλίστηκε με ροζ μπογιά.

Η κοινότητα του Μεταξουργείου και του Φεστιβάλ μας φώναξαν μαζί με την ομάδα Staco street art conservators, γιατί είχαν αποφασίσει οι ίδιοι ότι ήθελαν να συντηρηθεί και να επιστρέψει το έργο στην αρχική του κατάσταση. Αυτό έχει πολύ συζήτηση από πίσω, γιατί εμείς δεν επεμβαίνουμε σε πατήματα και στην ιστορία των έργων στο δημόσιο χώρο.  Η Staco σαν ομάδα ασχολείται με τη συντήρηση, όμως η διατήρηση της ιστορικότητας μπορεί να γίνει μόνο ψηφιακά. Οπότε οι Urban Layers προσπαθούν στην ουσία να δημιουργούν ψηφιακά  time lines και να διατηρείται η ιστορία του αρχικού έργου στους τοίχους της πόλης. Το έργο αυτό βανδαλίστηκε λοιπόν και η συντήρησή του κράτησε ένα χρόνο, αλλά αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι ήταν ένα αίτημα της κοινωνίας και μια απόφαση των πολιτών που μένουν στη συγκεκριμένη περιοχή, που επιθυμούσαν να το συντηρήσουμε, κρατώντας όμως το στοιχείο του βανδαλισμού. Υπάρχουν δηλαδή σημεία στο έργο που φαίνεται ο βανδαλισμός και με αυτό τον τρόπο διατηρείται και η ιστορία πίσω από το έργο. Ο διάλογος όμως για το τι συμβαίνει στο δημόσιο χώρο είναι κάτι που αναπτύσσεται. Ειδικά στην Ελλάδα, μέσα από το έργο που δημιουργήθηκε στο Πολυτεχνείο, ξεκίνησε μια τρελή συζήτηση σε μέρες που ήταν το δημοψήφισμα κι όλοι απλά αποφάσισαν να σταματήσουν να μιλούν για το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη χώρα κι άρχισαν να ασχολούνται με το γκράφιτι και την έκφραση στο δημόσιο χώρο. Οπότε εκεί παρατηρεί κάποιος την δύναμη που μπορεί να έχει μια τέτοια έκφραση για μια ολόκληρη κοινωνία, κι όχι μόνο για κάποιους ανθρώπους που έχουν αποφασίσει να ασχοληθούν με αυτά.

Παυσανίας: Το σημαντικό είναι, αυτή η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ αυτών που παρεμβαίνουν πάνω στα έργα, αλλά και σε αυτών που το βλέπουν. Αν κάποιος δεν ήθελε να γίνει αυτό με τέτοιο τρόπο, θα το έκανε απλά σπίτι του στο τετράδιό του. Βγαίνοντας λοιπόν, τη θέλεις αυτή την αντίδραση και την ανταπόκριση, είτε είναι καλή είτε είναι κακή.

Πολύνα: Είναι και μέσα στην κουλτούρα του γκραφίτι να συμβαίνει αυτό. Οι καλλιτέχνες γνωρίζουν ότι δεν θα μείνει για πάντα το έργο τους. Υπάρχουν και κάποια έργα που έχουν συμπληρωθεί απλά με το να προστίθονται στοιχεία σε έναν τοίχο.

Πολύνα ποιες οι δραστηριότητες των Urban Layers και ποιες των Staco;

Οι Urban Layers: Πέρα από την φωτογραφική τεκμηρίωση και την ψηφιακή καταγραφή των έργων, όπως και μέσα από τις βόλτες που οργανώνουμε, στόχος είναι να δημιουργηθεί μια κοινότητα, τόσο από πολίτες που είτε απλά τους ενδιαφέρει να δουν στην πόλη τους τα συγκεκριμένα έργα, όσο από "ειδικούς" που μέσα από την φωτογραφική τεκμηρίωση στηρίζουν τη δράση μας για να υπάρχουν κι αυτά τα time lines, γιατί η πλατφόρμα των Urban Layers μπορεί να θεωρηθεί και ένα ιστορικό εργαλείο καταγραφής, απλά τώρα έχουμε την τεχνολογία για να καταγράψουμε την ιστορία του τώρα!

Staco Street Art Conservators: Αποτελείται από συντηρητές αρχαιοτήτων κι έργων τέχνης που ξεκίνησε το 2012 κυρίως ερευνητικά για να μελετήσουμε τα υλικά, τις τεχνικές κατασκευές τέτοιων έργων που βρίσκονται στο δημόσιο χώρο και στην ουσία έγιναν κάποιες παρεμβάσεις από την ομάδα κι έχει αλλάξει πολύ ο τρόπος που δουλεύουμε πλέον.

Υπάρχουν σημεία που έχει παρατηρηθεί ότι προτιμούνται περισσοτερο από άλλα για να εκφραστούν οι αρτίστες;

Πολύνα: Τα σημεία που αποφασίζει ο καθένας να εκφραστεί διαφέρουν και αφορά τον καθένα προσωπικά.

Παυσανίας: Εξαρτάται για ποιο λόγο βάφει ο καθένας. Αυτό που μπορούμε να πούμε γενικά είναι ότι αν θέλεις να το δει κόσμος θα το βάλεις σε ένα σημείο που υπάρχει κίνηση. Αν όχι, θα πας σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο και δεν θα το δει κανένας. Συνήθως πάντως επιθυμούν την ορατότητα στο δημόσιο χώρο.

Ποια η γνώμη σας για την ανωνυμία;

Πολύνα: Αυτό που ειναι πολύ ενδιαφέρον σε αυτό τον τρόπο έκφρασης, είναι αυτή η ελευθερία. Αν κάποιος θέλει να αφήσει το ονομά του και το τηλέφωνό του μπορεί να το κάνει.

Παυσανίας: Στο δημόσιο χώρο, συνήθως με το να μη βάλεις το όνομά σου, έχει να κάνει με αυτοπροστασία και είναι βασικό κομμάτι ούτως ή άλλως του πολιτισμού του γκράφιτι. Τα ψευδώνυμα είναι σημαντικό κομμάτι. Είναι μια καινούργια ταυτότητα που φτιάχνεις με αυτό το όνομα και είναι είτε καλλιτεχνική, είτε ακτιβιστική.

Ποιο είναι το feed back που λαμβάνετε από τον κόσμο σχετικά με τη Street Art;

Πολύνα: Έχουμε στόχο να μελετήσουμε τα αποτελέσματα από το ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν κάποιοι μετά τη βόλτα που κάναμε, ώστε να σχεδιαστεί και να δημιουργηθεί ένας ανοιχτός διάλογος μέσα στους επόμενους μήνες,  σχετικά με αυτό το φαινόμενο.

Παυσανίας: Πιστεύουμε, ότι λόγω κάποιων έργων που συζητήθηκαν αρκετά, αλλά και λόγω της αλλαγής που παρατηρείται στους τοίχους τα τελευταία χρόνια, μιας αύξησης δηλαδή και μιας σημασίας που δίνουν τα media σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ο δημόσιος λόγος έχει αυξηθεί. Περισσότερος κόσμος πλέον συζητάει, γι’ αυτό υπάρχουν αντιδράσεις, αλλά και υποστηρίξεις και είναι κάτι που ίσως απασχολεί περισσότερο τη δημόσια γνώμη απ’ ότι στο παρελθόν. Θα μας ενδιέφερε λοιπόν σε αυτό το πλαίσιο, να οργανώσουμε μια ανοιχτή κουβέντα, με στόχο να συζητήσουμε τις διάφορες παραμέτρους αυτού του τελείως πολύπλοκου φαινομένου. Καλό θα ήταν, όλοι να έχουμε λόγο στο τι γίνεται στην πόλη μας, όμως από τη στιγμή που δεν γίνεται αυτό, προτιμώ την ελεύθερη παρέμβαση παρά το επιλεκτικό "σβήσιμο".

Ποιοι είναι οι ΑΤΑ; Πως διαφοροποιείστε από τους Urban Layers;

Παυσανίας:  Οι ΑΤΑ είναι οι Alternative Tours of Athens, μια ομάδα που είχε ξεκινήσει εν μέσω της κρίσης να προσφέρει βόλτες σε όποιον ήθελε για διάφορα ζητήματα . Η βόλτα που είχε τεράστια ανταπόκριση ήταν αυτή του Street Art και του Γκραφίτι. Εγώ έχω μπει πρόσφατα και δεν έχω πραγματοποιήσει βόλτες με αυτή την ομάδα. Το ενδιαφέρον μου έγκειται στο πώς παρεμβαίνουν στην πόλη και τι εκδηλώσεις κάνουν, και με την ευκαιρία της συνεργασίας μου με τους Urban Layers με ενδιαφέρει το κομμάτι της τέχνης του δρόμου, κυρίως από την ερευνητική πλευρά και το πώς μπορούμε να δημοσιοποιήσουμε αποτελέσματα έρευνας ή τις γνώσεις που έχουμε αποκτήσει από την ενασχόλησή μας με αυτό. Ελπίζουμε να προκύψουν κι άλλες ιδέες στο μέλλον.

Θα μπορούσες να πεις δυο λόγια και για το βιβλίο σου..

Παυσανίας: Το βιβλίο αυτό είναι η δευτερη συνεργασία που έχω κάνει με τον φωτογράφο Δημήτρη Θεοδόση. Το πρώτο είχε εκδοθεί το 2008 από τις εκδόσεις ΟΞΥ με τίτλο: Τοιχοδρομίες. Το καινούργιο μου βιβλίο είναι από τις εκδόσεις το Περιθώριο, εκδόσεις με περισσότερη πολιτική τοποθέτηση. Το βιβλίο αποτελείται από κάποιες φωτογραφίες του Δημήτρη κι ένα δικό μου κείμενο. Στόχος όλου του βιβλίου είναι να μιλήσουμε για το πολιτικό γκραφίτι της Αθήνας σήμερα και τα τελευταία 10 χρόνια, από τον Δεκέμβρη του 2008 και μετά που παρατηρείται μια διαφορά στον τρόπο που γίνεται αυτού του τύπου πολιτικής διεκδίκησης στον δημόσιο χώρο και γι’ αυτό κι ο τίτλος είναι "γκραφίτι και πολιτική διεκδίκηση". Θέτουν κάποιους προβληματισμούς περί το τι είναι πολιτικό γκραφίτι σήμερα, πώς τοποθετείται σε όλο αυτό το περίπλοκο δημόσιο χώρο της Αθήνας και πώς απέναντι σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, αλλά και πώς αφορά τις ομάδες που ασχολούνται κινηματικά με αυτά. Κάνει έναν σχολιασμό συγκεκριμένων ενδεικτικών θεμάτων που απασχόλησαν διάφορους ανθρώπους που παρενέβησαν τα τελευταία χρόνια στους τοίχους. Την Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου στις 19.00 μμ, θα γίνει παρουσίαση του βιβλίου μου στο βιβλιοπωλείο "Το Λεξικοπωλείο", Στασινού 13, στο Παγκράτι.

Αν ήσασταν Street Art τι θα ήσασταν;

Παυσανιας:  Εγώ σίγουρα θα ήμουν ένα στένσιλ που θα απεικονίζει μια γάτα. Η γάτα για εμένα, πέρα το ότι μου αρέσει, εκφράζει σε μεγάλο βαθμό την ελευθερία κίνησης στο δημόσιο χώρο. Οι γάτες μαζί με τα πουλιά είναι τα λιγότερο περιορισμένα όντα στον δημόσιο χώρο. Μπορεί να βρεθούν σε ταράτσες και σε μπαλκόνια, όπως και το γκραφίτι. Οι γάτες είναι σίγουρα απρόβλεπτες και μη χειραγωχήσιμες. Για παράδειγμα η αστυνομία έχει σκύλους, αλλά όχι γάτες. Δεν μπορεί να έχει!

Πολύνα: Κι εγώ θα ήμουν στένσιλ και θα απεικόνιζα μια λάμπα. Για εμένα η λάμπα φωτίζει και μπορεί να φωτίζει πολλά πράγματα. Επίσης μπορεί αν είναι σκοτεινά, να αποφασίζεις αν θα βγάλεις κάτι στο φως, αν θα το φωτίσεις ή όχι. Άρα είναι σημαντικό για εμένα το στοιχείο επιλογής στο αν θέλεις να ανάψεις ή να σβήσεις μια λάμπα και στο αν θέλεις να φωτίσεις κάτι ή να το κρατήσεις κρυφό.

Ποιο το μηνυμά σας στους αναγνώστες του deBóp;

Παυσανίας: Να διαβάζουν και να προσέχουν περισσότερο τους τοίχους.

Πολύνα: Όλοι περνάμε μπροστά από τοίχους και πολλές φορές νομίζουμε ότι δεν έχουμε παρατηρήσει κάτι, όμως υποσυνείδητα μπορεί κάτι να μας έχει μείνει και όταν ξεκινάς να παρατηρείς τους τοίχους σίγουρα θα γνωρίσεις καλύτερα την πόλη σου, θα μάθεις πράγματα, αλλά και θα προβληματιστείς με τις γραφές και τις εικόνες που υπάρχουν στους δρόμους της Αθήνας.

 

 

Μετά τον Κεραμεικό περάσαμε από την πλατεία Κουμουνδούρου και διασχίζοντας τη γειτονιά του Ψυρρή καταλήξαμε στην Οδό Ευμορφοπούλου σε μια έκθεση στο Exit Gallery, με προβολές του φωτογραφικού αρχείου του Δημήτρη Πολυμενόπουλου.  

 

 

Συχνά αναφερόμαστε στην τέχνη του δρόμου ως "εφήμερη τέχνη". Η αλήθεια είναι ότι εδώ και μια δεκαετία η σχέση μεταξύ της αστικής τέχνης και της πόλης μας έχει πάρει άλλες διαστάσεις. Πλέον έχει δοθεί περισσότερος χώρος σε αυτή την κουλτούρα που έχει "για τα καλά" εγκατασταθεί στους δρόμους της Αθήνας. Ένα καλλιτεχνικό κίνημα που έχει δώσει νέα χρώματα και που μας παροτρύνει να ξανα-ανακαλύψουμε την πόλη μας μέσα από τα σημάδια, τα αποτυπώματα και τα κρυμμένα μηνύματα των καλλιτεχνών του δρόμου. Σε μια κοινωνία που βαδίζει σταθερά προς την απομόνωση, η Street Art ουρλιάζει σιωπηλά με συμμάχους της τα χρώματα και τις λέξεις, για μια επικοινωνία που σβήνει καθημερινά. Είναι μια τέχνη που κουβαλάει τα συναισθήματα, τις αντιπαραθέσεις, τους φόβους, τα όνειρα και τη διάθεση αλλαγής της νέας γενιάς.

Καλές βόλτες και κρατήστε τα μάτια ανοιχτά!

 

 

“People say graffiti is ugly, irresponsible and childish... but that's only if it's done properly.”
~Banksy, Wall and Piece~

Ο Παυσανίας Καραθανάσης είναι απόφοιτος του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου της Αθήνας, έχει μεταπτυχιακό τίτλο στον Οπτικό και Υλικό Πολιτισμό από το University College London, και έχει ανακηρυχθεί διδάκτορας από το τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την ανθρωπολογία του χώρου, τον οπτικό πολιτισμό, την πολιτική ανθρωπολογία και τη μετανάστευση, και συγκεκριμένα αφορούν τους αστικούς πολιτισμούς και τους αμφισβητούμενους χώρους των πόλεων και των συνοριακών περιοχών. Έχει ασχοληθεί ερευνητικά με πρακτικές όπως την τέχνη του δρόμου και τον πολιτικό ακτιβισμό, και έχει πραγματοποιήσει συμμετοχική παρατήρηση σε πολιτικές και καλλιτεχνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, στη Μυτιλήνη και στην Πράσινη Γραμμή της Λευκωσίας. Μεταξύ του 2016 και του 2019 έχει υπάρξει συνεργάτης ερευνητής του καλλιτεχνικού φεστιβάλ Fast Forward της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, την περίοδο 2017-2018 ήταν συντονιστής του Παρατηρητηρίου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο, ένα πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου, και από το 2017 είναι στην οργανωτική ομάδα του Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας.

Η Πολύνα Ξηραδάκη είναι συντηρήτρια έργων τέχνης, με μεταπτυχιακό στην Πολιτισμική Τεχνολογία και Επικοινωνία με ειδίκευση στη Μουσειολογία. Από το 2012 ξεκίνησε να μελετά τη street art και το graffiti στην Αθήνα και είναι συνιδρυτής της ομάδας st.a.co. (street art conservators) που στόχο έχει την συντήρηση και τη διατήρηση της τέχνης του δρόμου. Τα τελευταία χρόνια είναι μέλος του ερευνητικού εργαστηρίου Museolab (Πανεπιστήμιο Αιγαίου) όπου και ασχολείται κυρίως με την έρευνα πάνω στον εκθεσιακό σχεδιασμό και τη χρήση νέων τεχνολογιών στον εκθεσιακό χώρο. Μέσα το project Urban Layers προτείνει τη δημιουργία μιας ψηφιακής πλατφόρμας που θα διατηρεί τη street art και το graffiti με το πέρασμα του χρόνου, δημιουργώντας όμως και παράλληλες συμμετοχικές δράσεις για το ευρύ κοινό. Οι γνώσεις και η κατανόηση για την επίδραση της street art στην κοινωνία την ενθαρρύνουν να δημιουργεί συμμετοχικά projects και εκπαιδευτικά προγράμματα με τη χρήση νέων τεχνολογιών για την αφύπνιση του ευρύτερου κοινού για την street art. Πολύ συχνά θα την ακούσεις να λέει πως η street art είναι διαθέσιμη προς όλους όλες τις ώρες της ημέρας!

Κείμενο - Φωτογραφίες: Μαρία Μιχαλινού