Κατερίνα Μπιλάλη: «Οι άνθρωποι έχουμε μια τάση να ξεχνάμε ό,τι μας τραυματίζει»

Τι μπορεί να συμβεί όταν βρεθείς στη λάθος πλευρά της ιστορίας; Και πόσα είσαι διατεθειμένος να κάνεις στον βωμό της ελευθερίας (σου); Αυτή είναι η αφετηρία του πολυβραβευμένου, κωμικοτραγικού έργου Ay, Carmela του Χοσέ Σάντσις Σινιστέρρα που παρουσιάζει η Θεατρική Εταιρεία THEARTES των Κωνσταντίνου Κυριακού και Κατερίνας Μπιλάλη για δεύτερη χρονιά φέτος. (Όλες οι λεπτομέρειες εδώ.)

Με αυτή την αφορμή, το deBόp συνάντησε την Κατερίνα Μπιλαλή, η οποία μας μιλά για την παράσταση, το παρελθόν και το μέλλον, την ανθρώπινη φύση και πολλά ακόμη.

“Ay, Carmela”, για δεύτερη χρονιά στο θέατρο Μεταξουργείο. Ένα έργο αντιφασιστικό και αντιπολεμικό σε μια εποχή τρικυμιώδη για την Ευρώπη. Τελικά, μαθαίνουμε από τα λάθη και τις παραλείψεις του παρελθόντος;

Δυστυχώς, οι άνθρωποι έχουμε μια τάση να ξεχνάμε ό,τι μας τραυματίζει. Ένας πόλεμος, και ειδικά ένας εμφύλιος πόλεμος, είναι ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός για ένα έθνος. Ας μην ξεχνάμε ότι πριν λίγα χρόνια δεν τολμούσαμε να θίξουμε το θέμα, για τον ελληνικό εμφύλιο. Στο σχολείο, προσωπικά, δεν τον διδάχθηκα ποτέ. Έχει αυτή την ικανότητα ο άνθρωπος να απωθεί στο υποσυνείδητο, ό, τι τον πονάει και αυτό να περνάει στη λήθη. Πράγμα το οποίο είναι πολύ επικίνδυνο γιατί  όπως αναφέρεται και στο έργο, «Όποιος λησμονά το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει». Θεωρώ, βέβαια, ότι από μόνη της η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας δε φτάνει για να  μάθουμε από τα λάθη. Χρειάζεται η καλλιέργεια και η εφαρμογή αλληλέγγυου πνεύματος, ενσυναίσθησης, αγάπης και μιας δικαιοσύνης που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λαών.

Υποδύεστε μια ηθοποιό, την Καρμέλα. Τι άνθρωπος είναι και πόσο διαφέρει στην ουσία της από τον συνάδελφό της τον Παουλίνο;

Πρόκειται για δύο πλανόδιους ηθοποιούς, που προσπαθούν να επιβιώσουν, κρατώντας μια ουδέτερη πολιτική στάση, μέσα στον εμφύλιο της Ισπανίας του 1936-39. Ο Παουλίνο αντιπροσωπεύει όλους εκείνους που λένε: “κοίτα τη δουλίτσα σου και δεν θα σε πειράξει κανείς”. Ενεργεί με βάση τη λογική και προτιμάει να συμβιβαστεί για να σώσει τη ζωή του, προτάσσοντας το ατομικό καλό έναντι του συλλογικού. Από την άλλη η Καρμέλα είναι μια γυναίκα γεμάτη πάθος, που βλέποντας μπροστά στα μάτια της τις βαρβαρότητες των φασιστών, λειτουργεί ενστικτωδώς, δεν συμβιβάζεται και υπερασπίζεται με τη ζωή της, τους αιχμάλωτους του δημοκρατικού στρατού. Ο Παουλίνο αντιπροσωπεύει τον φόβο, αυτόν που μας δημιουργούν για να μην μιλάμε, να μην αντιδράμε, να μην αντιστεκόμαστε. Η Καρμέλα αντιπροσωπεύει τη δημοκρατία, μια θηλυκή μορφή, μια εν δυνάμει μάνα, τα πιστεύω της οποίας είναι η δημιουργία, η γέννα και όχι η θανάτωση κι ο πόλεμος. Η Καρμέλα είναι υπέρ του αδύναμου, του ξένου, του «άλλου», γιατί έχει αναπτυγμένη ενστικτωδώς μια ανθρωπιά κι ευαισθησία. Τα βιωματικά σκληρά, βίαια, ιστορικά γεγονότα, τα μετουσιώνει σε αγάπη και δοτικότητα.  Αν ήμασταν όλοι Καρμέλα, δεν θα υπήρχε πόλεμος. Είναι ηρωίδα γιατί έκανε το αυτονόητο, υπερασπίστηκε μια κατάφωρη αδικία, αντέδρασε στην προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Πώς προσεγγίσατε τον ρόλο σας; Χρειάστηκε μελέτη και πέρα από το κείμενο για να καταφέρετε να μπείτε στο πετσί του;

Κάναμε πολύμηνες πρόβες, ξεκινώντας από τη μελέτη των κοινωνικοπολιτικών συμφραζομένων του δραματικού χρόνου του έργου, ο οποίος είναι η χρονιά πριν τη λήξη του εμφυλίου, με νικητή τον δικτάτορα Φράνκο. Μας φάνηκε εύλογη η σύνδεση με τον ελληνικό εμφύλιο, οπότε και τον ενσωματώσαμε δραματουργικά. Αφού έγινε η δραματουργική επεξεργασία του κειμένου, περάσαμε στο πρακτικό κομμάτι της αναπαράστασης των δραματικών προσώπων. Χρειάστηκε να βρεθούν  οι απαραίτητες ισορροπίες μιας και οι συναισθηματικές μεταπτώσεις είναι τεράστιες, περνώντας από το δράμα στη κωμωδία με μια αφοπλιστική αλήθεια και οργανικότητα.

Υπάρχει κάποια ατάκα της ηρωίδας σας που θα σας αντιπροσωπεύει πολύ και αν ναι, ποια είναι αυτή;

Στο τέλος αντηχούν στην αιωνιότητα τρεις λέξεις: Ελευθερία, Δημοκρατία, Ουτοπία. Η τελευταία λέξη είναι δική μας προσθήκη και είναι αυτό που θα θέλαμε να μείνει στους θεατές ως μια ανοιχτή ερμηνευτική πρόταση. Οι τρεις λέξεις μπορούν να συνδεθούν με θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Ο τρόπος που εκφέρονται δεν δίνει απάντηση, περισσότερο προωθεί το ερώτημα. Τελικά η Ελευθερία και η Δημοκρατία είναι μια ουτοπία; , κάτι δηλαδή, που δεν θα γίνει ποτέ πραγματικότητα; ή το ζητούμενο είναι η εφαρμογή της ουτοπίας;

Ποια μηνύματα περνά η παράσταση και ποιος ο ρόλος του χιούμορ σ’ αυτήν;

Το μήνυμα του έργου είναι ενωτικό. Προφανώς καταδεικνύει την απανθρωπιά και τη βία των εκπροσώπων του ναζιστικού μορφώματος, αλλά καταλήγει στη ματαιότητα και στον τονισμό της θνητότητάς μας, της κοινής μας μοίρας, στη βάση της οποίας είμαστε όλοι και όλες ίσοι. Για τον Σινιστέρρα το κλειδί για την επιτυχή αποβολή φασιστικών ιδεολογιών και πρακτικών είναι η συνέχεια και διαφύλαξη της ιστορικής μας μνήμης. Το μήνυμα του έργου είναι οι ανθρώπινες αξίες, η συμπόνοια, η αλληλεγγύη, η αίσθηση ευθύνης για τον άλλον άνθρωπο και η περιφρούρηση ιδανικών, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, η αδελφοσύνη. Το χιούμορ έχει μια διττή λειτουργία. Από τη μια λειτουργεί ανακουφιστικά, από την άλλη έρχεται να υπογραμμίσει αιχμηρά τα δεινά του εμφυλίου. Αν και πάντα υποβόσκει το ζοφερό κλίμα του πολέμου, η τέχνη έρχεται να θέσει σε λειτουργία τον μηχανισμό του «ξεχάσματος» και του «ελέου και φόβου». Αυτό επιτυγχάνεται με την τεχνική του «θεάτρου μέσα στο θέατρο». Ως θεατρικό ντουέτο του βαριετέ η Καρμέλα και ο Παουλίνο, πρέπει διασκεδάσουν το κοινό τους. Θα προσφέρουν με μπρίο και μεσογειακό ταπεραμέντο χαριτωμένα επιθεωρησιακά νούμερα στους φασίστες, τη θέση των οποίων παίρνουν οι σύγχρονοι θεατές. Παίζουμε, δηλαδή, για ένα φανταστικό κι ένα πραγματικό κοινό, εκ διαμέτρου, αντίθετων, ελπίζω, πεποιθήσεων, που έχει τεράστιο ενδιαφέρον η πρόσληψη του χιούμορ και οι αντιδράσεις τους.

Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον, τόσο τα ατομικά όσο και με την Θεατρική Εταιρεία THEARTES;

Στις αρχές του νέου έτους θα παρουσιάσουμε, ως επιχορηγούμενος θίασος από το υπουργείο Πολιτισμού, τη νέα μας δουλειά, που θα είναι μια σπονδυλωτή παράσταση επιθεωρησιακού στυλ, με αδημοσίευτα ή άπαιχτα κείμενα του μεγάλου μας θεατρικού συγγραφέα Μποστ, με τίτλο: «Το μποστάνι του Μποστ», σε μουσική, που γράφτηκε γι’ αυτά τα κείμενα, από τον Λουκιανό Κηλαϊδόνη. Επίσης, από τον Νοέμβριο, ξεκινάω μια σειρά σεμιναρίων σωματικού θεάτρου, με τίτλο «Το σώμα επί σκηνής», που θα φιλοξενηθεί  στον Πολυχώρο +αίσθημα.