Ο Κώστας Παπακωνσταντίνου κι η Αγγελική Μαρίνου μιλούν για το «Γάμο» στο deBόp

Εκείνη ηθοποιός κατά βάση, εκείνος σκηνοθέτης. Ζευγάρι θεατρικό, αλλά και πραγματικό που φέτος αποφάσισε να συνεργαστεί στη σκηνοθεσία. Η Αγγελική Μαρίνου κι ο Κώστας Παπακωνσταντίνου ανεβάζουν στο θέατρο Σταθμός ένα έργο-σταθμό του νεοελληνικού θεάτρου, τον «Γάμο» του Μάριου Ποντίκα και μας μίλησαν για την επιλογή τους αυτή σε μια εποχή που η έμφυλη βία κι οι διακρίσεις εξακολουθούν να υφίστανται.

Πώς επιλέξατε ένα νεοελληνικό, λιγότερο παιγμένο έργο;

Αγγελική Μαρίνου: Ο Μάριος Ποντίκας άρεσε πολύ στον Δημοσθένη Ξυλαρδιστό, που είναι μέλος της ομάδας μας, και μου έδωσε ένα βιβλίο του, για να διαβάσω ένα άλλο  έργο του. Όταν, όμως, διάβασα τον «Γάμο» ταράχτηκα πολύ και δεν μπορούσε να φύγει απόντο μυαλό μου. Εκείνη την περίοδο υπήρχαν και έντονες κινητοποιήσεις  για τον ορισμό του βιασμού στον νέο Ποινικό Κώδικα, και την ενσωμάτωση σε αυτόν  -επιτέλους-  της έννοιας της μη συναίνεσης. Έτσι ένιωσα ότι έχουμε ένα λόγο παραπάνω να το ανεβάσουμε.

Κώστας Παπακωνσταντίνου: Ο «Γάμος» είναι σπουδαίο έργο. Μπορώ να καταλάβω γιατί δεν ξαναπαίχτηκε από επαγγελματικό θίασο στην Ελλάδα μετά το πρώτο ανέβασμά του στο θέατρο τέχνης πριν σαράντα χρόνια. Αφενός είναι ένα έργο πολύ σκληρά ειλικρινές και αφετέρου αν δεν το δεις πολύ προσεκτικά, είναι εύκολο να παρασυρθείς και να νομίζεις πως πρόκειται για ηθογραφία. Εμείς είμαστε τυχεροί γιατί η Αγγελική Μαρίνου κατάλαβε αμέσως και την αξία του έργου και τη χρονική αναγκαιότητα για το ανέβασμά του.

Ο Ποντίκας θεωρείται ένας από τους σπουδαίους  θεατρικούς συγγραφείς της μεταπολεμικής γενιάς κι όχι άδικα. Στο έργο αυτό θίγει ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα, το θέμα του βιασμού. Αλήθεια, σήμερα, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα ο βιασμός πόσο βαθιά ριζωμένος εξακολουθεί να παραμένει στην κουλτούρα μας;

Α.Μ.: Μετά το  τέλος κάθε παράστασης ψιθυρίζω ένα μπράβο και ένα ευχαριστώ στον Μάριο Ποντίκα γι΄αυτό που έγραψε. Το ότι ακούμε το κείμενο του 1979 (χωρίς να έχουμε αλλάξει ούτε λέξη) και κουνάμε κι εμείς και οι θεατές σε κάθε φράση το κεφάλι μας, αποδεικνύει τη διαχρονικότητα του θέματος. Η ρητορική απέναντι στα θύματα δεν έχει αλλάξει. Η ευθύνη πέφτει πάνω στο θύμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σε δίκες που γίνονται ανά την Ευρώπη το εσώρουχο της γυναίκας επιδεικνύεται στο δικαστήριο ως αποδεικτικό της «συναίνεσής» της. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη.

Κ.Π.:. Νομίζω ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι οι βιασμοί είναι πολλοί και γίνονται σε όλη την Ευρώπη. Ο Ποντίκας με τον «Γάμο» ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Μόλις το 2011 υπογράφεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης που είναι το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για θέματα βίας εις βάρος των γυναικών. Σιγά-σιγά, όλα τα κράτη εκσυγχρονίζουν τις νομοθεσίες τους. Στην Ελλάδα οι μεγάλες νομικές αλλαγές έγιναν με τον νέο ποινικό κώδικα το καλοκαίρι του 2019. Μένει να δούμε πώς θα αντιδράσουν τα δικαστήρια και αν οι κοινωνίες θα μπορέσουν να ξεφύγουν από αυτό που ονομάζεται κουλτούρα του βιασμού.

Στην εποχή που γράφτηκε το έργο, ο βιασμός ήταν θέμα ταμπού και την ευθύνη είχε η γυναίκα. 35 χρόνια μετά κι η νοοτροπία αυτή εξακολουθεί να υπάρχει- αρκεί να θυμηθούμε το βιασμό και τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη. Γιατί να υπάρχει ακόμη ο κοινωνικός στιγματισμός; Είναι θέμα παιδείας;

Α.Μ.: Είναι θέμα πατριαρχίας και πρέπει να φροντίσουμε να μπει από νωρίς στα σχολεία και στις οικογένειές μας  το θέμα της ισότητας των φύλων, αλλιώς το πρόβλημα θα παραμένει. Η γυναίκα έπρεπε να αποδείξει στον περίγυρο της παλιότερα ότι ήταν παρθένα, η γυναίκα πρέπει να αποδείξει τώρα ότι δεν το ήθελε που βιάστηκε, η γυναίκα πρέπει να αποδείξει  ότι στη δουλειά είναι ίση με έναν άντρα, η γυναίκα πρέπει να αποδείξει ότι…

Κ.Π.: Κυρίαρχη είναι η αρσενική οπτική. Υπάρχει κάποια κατανόηση στο αρσενικό που δεν μπόρεσε να κρατήσει τις ορμές του. Επίσης, το θηλυκό πρέπει να είναι πάντα πιο κρατημένο και πιο προσεκτικό ενώ ταυτόχρονα πρέπει να είναι και σέξι. Από την άλλη, υπάρχει μια ψυχολογική ανάγκη να πιστεύουμε ότι στο κακό, το θύμα θα μπορούσε να κάνει κάτι για να το αποτρέψει. Έτσι, ξεγελιόμαστε ότι εμείς είμαστε ασφαλείς και ότι το κακό δεν θα συμβεί ποτέ σε εμάς.

Τη μοίρα της κοπέλας ακολούθησαν κι άλλες γυναίκες που υπέστησαν βιασμό, αυτή του καταναγκαστικού γάμου. Και μέσω αυτής ανακύπτει η σκληρή πραγματικότητα… Η γυναίκα θεωρούνταν πράγμα. Ακόμη και σήμερα, αντιμετωπίζεται έτσι, σε χώρες της Ανατολής. Η Ευρώπη το έχει ξεπεράσει, πιστεύετε, αυτό το στάδιο;

Α.Μ.: Σίγουρα είμαστε σε καλύτερο επίπεδο από τις χώρες της Ανατολής, αλλά έχουμε ακόμη πολλά να διεκδικήσουμε και με κατεστημένες αντιλήψεις αιώνων να παλέψουμε. Για να ξαναγυρίσω στην «Ευρωπαϊκή Ελλάδα» ο γαμός του θύτη με το θύμα δεν είναι κάτι που συνέβαινε μόνο παλιά. Σε πρόσφατες έρευνες διάβασα ότι στην επαρχία (κυρίως) συμβαίνει ακόμη, για να μη στιγματιστούν οι δύο οικογένειες. Επίσης, στον Ποινικό μας Κώδικα υπήρχε διάταξη  που προέβλεπε, σε περίπτωση αποπλάνησης ανηλίκου, την παύση της ποινικής δίωξης αν ο θύτης παντρευόταν το θύμα του. Αυτή η διάταξη λοιπόν, καταργήθηκε το 2018.

Κ.Π.: Η Ευρώπη σίγουρα δεν είναι Σαουδική Αραβία, αλλά αλίμονο αν πούμε ότι τελειώσαμε με τις έμφυλες διακρίσεις. Εξάλλου, οι κοινωνίες δεν μένουν στάσιμες, αν δεν βαδίσουμε προς μία καλύτερη εκδοχή, θα βαδίσουμε προς μία χειρότερη. Επίσης, δεν υπάρχει μία Ευρώπη, υπάρχουν πολλές, αλλά και αυτή που θεωρούμε πολιτισμένη μας εκπλήσσει πολλές φορές δυσάρεστα.

Η πληγή που αφήνει όλη αυτή η διαπόμπευση σε μια γυναίκα «κλείνει»;

Α.Μ.: Πρόσφατα σε μια παρέα συζητώντας, παρατηρήσαμε ότι όλοι θυμόμασταν έντονα την πρώτη φορά που μας έβαλαν τιμωρία στο σχολείο μπροστά σε όλη την τάξη. Κάντε  την αναλογία.

Κ.Π.: Δεν ξέρω, φαντάζομαι πως όχι. Σημασία έχει ότι ο στιγματισμός του θύματος δίνει άλλοθι στον θύτη.

Όλη αυτή η σκληρότητα  που εκδηλώνουμε οι άνθρωποι, ευκαιρίας δοθείσης, απέναντι στον αδύναμο είναι αποτέλεσμα της αρχέγονης φύσης μας ή εκπαίδευσης μας μέσα σε ένα σύστημα που απορρίπτει τον αδύναμο;

Α.Μ.: Εγώ ήξερα πως στη φύση μας, όπως και των ζώων, τα άγρια ένστικτα ξυπνούν όταν υπάρχει κίνδυνος και πρέπει να προστατευτείς ή όταν υπάρχει πείνα και πρέπει να εξασφαλίσεις κάτι να φας για να επιβιώσεις. Την άλλη βία και τη σκληρότητα που βλέπω γύρω μου δεν την καταλαβαίνω και με αφήνει καθημερινά άφωνη. Σίγουρα θα φταίει και το εκπαιδευτικό μας σύστημα που καλλιεργεί τον ανταγωνισμό, σίγουρα και ο καπιταλισμός, όπου ο αδύναμος δεν έχει θέση: «Ας πρόσεχε, ας τα κατάφερνε καλύτερα, εμείς ευκαιρίες του δώσαμε».

Κ.Π.: Δεν υπάρχει αναλλοίωτη ανθρώπινη φύση, κάποτε είχαμε και ουρές. Σίγουρα υπάρχουν γονιδιακές καταγραφές μέσα μας αλλά παρατηρήστε πώς σε διαφορετικές συνθήκες, οι ίδιοι άνθρωποι αλλάζουν συμπεριφορές. Άλλωστε δεν μπορούμε να αλλάξουμε την όποια αρχέγονη φύση μας, τις συνθήκες όμως του περιβάλλοντός μας μπορούμε. Σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον που ο αδύναμος περισσεύει, πρέπει να είσαι σκληρός για να μην συμπεριληφθείς στους αδύναμους και περισσέψεις.

Μια φράση από το έργο που θα σας μείνει στη μνήμη…

Α.Μ.: Όταν ο πατέρας λέει στη μητέρα: «Εμείς πόσες φορές κοιμηθήκαμε μαζί; Πόσες από αυτές ήθελες; Και τι έκανες; Τίποτα».

Κ.Π.: Όταν ο βιαστής στο τέλος της κατάθεσής του στο δικαστήριο λέει: «Όχι, εσείς θέλετε κάτι; … Ευχαριστώ και συγγνώμη».

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

Α.Μ.: Να αποφασίσω τι θα γίνω όταν θα μεγαλώσω.

Κ.Π.: Αυτήν την περίοδο και μέχρι το Πάσχα, φουντώνουν οι διδασκαλίες που έχω σε λύκεια, δραματική σχολή και πανεπιστήμιο. Για τα άλλα, βλέπουμε... Τον Μάιο, ίσως οργανώσω και ένα σεμινάριο υποκριτικής.

Ευχαριστούμε τον Κώστα και την Αγγελική για το χρόνο τους. Τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία!

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση θα βρείτε εδώ.

Η φωτογραφία ανήκει στο Νίκο Βαρδακαστάνη.