Ο Mats Grorud μας μιλά για το «The Tower» και το camp του Burj el Barjaneh

Ο Mats Grorud είναι σκηνοθέτης και ανιματέρ από τη Νορβηγία. Πρόσφατα σκηνοθέτησε δύο ταινίες μικρού μήκους και έχει εργαστεί ως ανιματέρ σε διάφορες ταινίες μεγάλου μήκους, ντοκιμαντέρ και μουσικά βίντεο. Κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, η μητέρα του εργάστηκε ως νοσοκόμα σε κέντρα προσφύγων στο Λίβανο. Τη δεκαετία του 1990, ο Mats σπούδασε στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού στον Λίβανο, ενώ εργαζόταν ως σύμβουλος Αγγλικών και ανιματέρ στο camp προσφύγων Burj el Barjaneh.

Με βάση τις μαρτυρίες των προσφύγων και την εμπειρία του, έγραψε το σενάριο για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, The tower, μία από τις ταινίες που θα παρακολουθήσουμε φέτος στο πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μετανάστευσης στην Αθήνα. Το φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί 14-18 Δεκεμβρίου στο Σεράφειο του δήμου Αθηναίων, με είσοδο ελεύθερη για το κοινό.

Από πού προέρχεται η ιδέα της ταινίας σας “The tower” και πώς σχετίζεται η προσωπική σας ιστορία με το camp Burj el Barjaneh;

Η μητέρα μου εργάστηκε ως νοσοκόμα στο Λίβανο κατά τη διάρκεια του πολέμου στη δεκαετία του '80. Όταν επέστρεψε στη Νορβηγία, μου διηγήθηκε ιστορίες για το πώς μεγαλώνουν τα παιδιά στα camps. Μας έλεγε επίσης ότι τη μέρα που θα επικρατούσε ειρήνη, θα μπορούσαμε να επισκεφθούμε τη χώρα όλοι μαζί. Στη συνέχεια, το 1989 μετακομίσαμε στο Κάιρο. Ήμουν 12 ετών και πήγα σ΄ ένα Αιγυπτιακό σχολείο με τη μικρότερη αδελφή μου. Θυμάμαι έντονα να πηγαίνω στην Ιερουσαλήμ και τη Γάζα τα Χριστούγεννα του 1989. Ήταν παντού χιονισμένα και σε κάθε γωνιά του δρόμου μπορούσες να δεις παιδιά να σχηματίζουν το σχήμα της νίκης με τα δάχτυλά τους πάνω στα καλυμμένα παράθυρα των αυτοκινήτων. Αυτό συνέβαινε κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου της Ιντιφάντα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 επισκέφθηκα το Λίβανο κι επισκέφθηκα τα camps για οποία μου είχε μιλήσει η μητέρα μου. Ήταν ένα ταξίδι μελέτης που διοργανώθηκε από την Επιτροπή των Παλαιστινίων – αλληλέγγυα οργάνωση για τους Παλαιστίνιους, που ιδρύθηκε στη Νορβηγία.  Η ίδια οργάνωση είχε ένα πρόγραμμα, με το οποίο μπορούσες να μείνεις σε κάποιο από τα camps και να εργαστείς σε κάποια ΜΚΟ. Έτσι, όταν ολοκλήρωσα τις σπουδές μου το 2001, έμεινα στον Λίβανο για έναν χρόνο κι εργάστηκα στον παιδικό σταθμό του camp για πρόσφυγες Burj el Barjaneh. Συμμετείχα ακόμα σε διάφορα workshops για παιδιά μαζί με άλλες οργανώσεις. Τότε, ξεκίνησα να κάνω μικρές συνεντεύξεις στους φίλους που είχα κάνει στα camps, ρωτώντας τους για τις ζωές τους: από που ήρθαν, ποια είναι η ιστορία τους, πώς είναι η ζωή τους σήμερα και ποιες είναι οι σκέψεις τους για το μέλλον. Απ’ αυτές τις συνεντεύξεις δημιούργησα ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Lost in time, lost in place», αλλά πάντα έψαχνα έναν πιο αποτελεσματικό τρόπο να αποτυπώσω αυτές τις ιστορίες. Το 2010, συνάντησα τον παραγωγό μου Frode Søbstad και τότε άρχισε να διαμορφώνεται μία ιδέα που στη συνέχεια θα γινόταν η ταινία που πλέον γνωρίζετε.

Ποια ήταν η ιδέα;

Η ιδέα αφορούσε 3 βασικούς χαρακτήρες: Τη Wardi, τον προπάππου της Sidi και το μυστηριώδες Pigeon Boy. Ήθελα να ενώσω την παλιά με τη νέα γενιά. Όλο και λιγότεροι από τη γενιά που εκδιώχθηκε από την Παλαιστίνη το 1948 είναι ακόμα ζωντανοί. Αρχικά θέλαμε να κάνουμε μία ταινία μικρού μήκους, αλλά όσο το σενάριο εξελισσόταν, ήθελα να συμπεριλάβω περισσότερες σκηνές και διαλόγους για να αποτυπώσω καλύτερα την κατάσταση που επικρατεί στα camps. Ήθελα να κάνω μία ταινία μικρού μήκους, αλλά ο παραγωγός μου σκέφτηκε ότι τόσο πλούσιο υλικό θα ταίριαζε καλύτερα σε μία ταινία μεγάλου μήκους κι έτσι μ’ έπεισε.   

Ποιο ήταν το πιο σημαντικό σημείο που θέλατε να επικοινωνήσετε μέσα από την ταινία σας;

Θέλαμε να δημιουργήσουμε μία ταινία που να αποτυπώνει το πέρασμα του χρόνου: Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Θέλαμε να δείξουμε το πώς γεννιούνται παιδιά σε camps χωρίς δικαιώματα, ως πρόσφυγες. Στο Λίβανο δεν επιτρέπεται να πάρουν υπηκοότητα, που πρακτικά σημαίνει ότι δεν μπορούν να έχουν στο δικό τους όνομα κανενός είδους ιδιοκτησία, ενώ εξαιρούνται από την αγορά εργασίας. Αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν. Έχοντας χάσει τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους, παραμένουν στα camps περιμένοντας για κάποια λύση. Νιώθουν ξεχασμένοι. Υπάρχουν πρόσφυγες από το 1948. Οι περισσότεροι έχουν ακόμα τα κλειδιά του σπιτιού τους στην πατρίδα τους. Σύμφωνα με απόφαση του ΟΗΕ, έχουν το δικαίωμα να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Όμως, είναι αδύνατο να φύγουν από το Λίβανο εκτός αν έχουν παντρευτεί κάποιον εκτός της χώρας ή αν μεταναστεύσουν παράτυπα στην Ευρώπη. Εγώ προσπάθησα να δείξω το άλλο πρόσωπο της τραγωδίας.  Άνθρωποι με χιούμορ, ζεστοί και φιλόξενοι. Ήθελα να δείξω τη φωτεινή πλευρά της ζωής τους σε αντίθεση με όλα όσα έχουν περάσει. Δε γελούν πάντα, αλλά διατηρούν την πίστη τους και ήθελα να αποτυπώσω αυτό το μέσο με το οποίο επιβίωσαν.

Πόσο ρεαλιστικές είναι οι ιστορίες και οι χαρακτήρες της ταινίας;

Οι χαρακτήρες βασίζονται στους φίλους μου και τις οικογένειές τους. Δημιούργησα πάνω σε κουβέντες που άκουσα στο  camp, σε πληροφορίες που έμαθα από τις συνεντεύξεις που έκανα. Κάποιοι χαρακτήρες είναι περισσότερο εμπνευσμένοι, ενώ κάποιοι άλλοι ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Υπάρχουν επίσης ιστορίες (flashbacks μέσα στην ταινία) που είναι εμπνευσμένες από αληθινά γεγονότα που αναφέρονται μέσα σε βιογραφίες ή συνεντεύξεις. Για παράδειγμα η Wardi και ο προπάππους της είναι εμπνευσμένοι από τη φίλη μου Hanan Bairakji και τη σχέση της με τον παππού της. Ο στόχος μου ήταν να δημιουργήσω μία ιστορία που θα έμοιαζε αληθινή στους Παλαιστίνιους που ζουν στον Λίβανο.

Πώς δημιουργήσατε το σκηνικό των χαρακτήρων της ταινίας;

Το σκηνικό της ιστορίας είναι ένα camp. Το βλέπουμε να εξελίσσεται μετά το 1948 και πώς συνεχίζει να μεγαλώνει ακόμα και σήμερα. Έγιναν πολλές προσπάθειες να βρεθούν εικόνες από τα τελευταία 70 χρόνια για να είναι όσο πιο πιστή η αναπαράσταση. Η έρευνα ξεκίνησε με τις εικόνες που έλαβα από τη μητέρα που εργάστηκε ως νοσοκόμα εκεί από τη δεκαετία του '80 και μετά.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίσατε;

Χρειαστήκαμε πολύ χρόνο στη δημιουργία κι ανάπτυξη της ταινίας για να βρούμε τρόπους ώστε οι μαριονέτες να είναι ικανές να μιλούν και εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Γάλλο παραγωγό μου Les Contes Modernes, με τον οποίο  καταλήξαμε να κάνουμε όλα τα κινούμενα σχέδια στο Bourg-Lès-Valence στη Γαλλία σε ένα σπουδαίο στούντιο στο Foliascope.

Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί σήμερα για τα παιδιά που μένουν στο συγκεκριμένο camp;

Ο αριθμός των παιδιών που στο ζουν στο Burj el Barjaneh, αντιπροσωπεύει περίπου το 43% του συνολικού πληθυσμού του camp, που υπολογίζεται περίπου σε 21.000, χωρίς να υπολογίζουμε τους 20.000 πρόσφυγες που έφτασαν πρόσφατα από τη Συρία. Η κατάσταση είναι κρίσιμη, καθώς νιώθουν αποκομμένοι από την κοινωνία του Λιβάνου. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των παιδιών που πηγαίνει στο σχολείο είναι πολύ μικρός, ενώ υπάρχουν πολλά παιδιά που είναι σχεδόν αναλφάβητα. Τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν κανένα κίνητρο να σπουδάσουν, αφού ξέρουν ότι δε θα βρουν δουλειά στο Λίβανο. Οι περισσότεροι ονειρεύονται ότι θα επιστρέψουν στο σπίτι τους μία μέρα.