Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος μιλά στο debop για τον «Αίαντα»

Με αφορμή το επερχόμενο ανέβασμα της παράστασης «Αίας» του Σοφοκλή στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου στις 17 και 18 Ιουλίου, μιλήσαμε με τον Β. Θεοδωρόπουλο για το έργο αυτό.

Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο έργο αυτό ; Και μάλιστα  αυτή την δεδομένη στιγμή;

To ότι παίζεται σπάνια, παρόλο που δεν υπολείπεται σε τίποτα από τα πιο δημοφιλή έργα του Σοφοκλή, την Αντιγόνη, την Ηλέκτρα, τον Οιδίποδα. Με γοήτευσε αυτός ο μοναχικός, ο απόκρημνος ήρωας. Θαύμασα την πολιτική σκέψη του Σοφοκλή. Και είχα στα χέρια μου μια θαυμάσια μετάφραση από τον Δ.Ν. Μαρωνίτη. Η αλήθεια είναι ότι δεν αποφάσισα φέτος αυτό το ανέβασμα, το ήθελα κάτι χρόνια τώρα, και φέτος ήρθε η ώρα του. Είναι έργο διαχρονικό, και μέσα στη διαχρονικότητά του, επίκαιρο. Σίγουρα η λέξη «αξιοπρέπεια» έρχεται αμέσως στα χείλη σου, αν θέλεις να μιλήσεις για τον Αίαντα. Κατά τα άλλα η «επικαιρότητα» ανατρέπεται αυτό τον καιρό από τη μια μέρα στην άλλη. Ας σκύψουμε να πιούμε από το διαχρονικό.

Εχουμε ξεπεσμένους ήρωες σήμερα;

Δε θα χαρακτήριζα τον Αίαντα ξεπεσμένο. Στην προσπάθεια των αντιπάλων του να τον ακυρώσουν, να τον εξευτελίσουν, εκείνος ορθώνει εμπόδιο το ίδιο το σώμα του. Τελειώνει ο ίδιος τη ζωή του, σώζοντας την τιμή και το όνομά του!  Όνομα που σημαίνει πολλά ακόμη και σήμερα!

Η γελοιοποίηση και ο ξεπεσμός  του ήρωα προκαλείται από το σύστημα ή από την ίδια την ασυμβατότητά του με τα καινούργια δεδομένα.

Στον Αίαντα του Σοφοκλή βλέπουμε τη σύγκρουση δύο κόσμων: του ηρωικού, με εκφραστή τον Αίαντα, και της νέας τάξης πραγμάτων, όπου κυριαρχεί η πολιτική, με εκφραστή τον Οδυσσέα. Ο Τρωικός πόλεμος βαίνει προς το τέλος του, και ήρθε η ώρα που οι πολιτικοί θα αναλάβουν τα ηνία. Οι ήρωες, ατίθασοι από τη φύση τους, πρέπει πλέον να παραμεριστούν. Αυτό είναι το πολιτικό υπόβαθρο της τραγωδίας. Κατά τα άλλα βέβαια ο Αίας είναι μοναχικός, μονοκόμματος, απροσάρμοστος. Αλλιώς δε θα επέλεγε την αυτοκτονία και ο Σοφοκλής δε θα είχε υλικό (που του το προμήθευσε η Ιλιάδα και κατά δεύτερο λόγο η Οδύσσεια) για να γράψει αυτό το αριστούργημα.

Για μένα έχει πολλά κοινά με την ταινία seppuku Χαρακίρι. Εσεις   θα  παραλληλίζατε την ιστορία του με κάποιου άλλου ήρωα και αν ναι με ποιόν; Αντί για τον Αίαντα επιβραβεύθηκε ο Οδυσσέας. Γιατί;

Συνοψίζω όσα έχουν προηγηθεί όταν αρχίζει η τραγωδία: Μετά το θάνατο του Αχιλλέα, ο Αίας είναι ο

καλύτερος πολεμιστής στο στρατόπεδο των Ελλήνων. Όμως, κατά την κρίση των όπλων του νεκρού ήρωα, την ώρα της απόφασης δηλαδή σε ποιον θα δοθούν ως έπαθλο αριστείας τα όπλα του Αχιλλέα, οι αρχηγοί των Αχαιών δεν τα δίνουν στον Αίαντα αλλά μεροληπτούν υπέρ του Οδυσσέα. Όπως σας ανέφερα και παραπάνω, ο ήρωας είναι πια αχρείαστος, και για να φύγει απ’ τη μέση πρέπει να ακυρωθεί. Εδώ παίζει τυπικά ρόλο η ύβρις την οποία έχει διαπράξει ο Αίας, το ότι έχει αρνηθεί τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς στη μάχη, η οποία θα τον τιμωρήσει αμείλικτα. Από την άλλη πλευρά ο πολιτικός είναι εκείνος που θα κινηθεί πλέον  με ευελιξία, θα λειάνει τα πάθη, θα εξισορροπήσει, θα διαχειριστεί. Ο άνθρωπος της νέας εποχής. Οι κριτές που δίνουν τα όπλα του Αχιλλέα στον Οδυσσέα γυρίζουν σελίδα στην ιστορία.

Η έννοια του εχθρού, του προδότη  και του φίλου. Στον Αίαντα δεν κατακρίνεται η εναλλαγή. Γιατί;

Ο Σοφοκλής παρατηρεί τα ανθρώπινα και γνωρίζει πως «στους πιο πολλούς ανθρώπους δεν είναι το λιμάνι της φιλίας σίγουρο». Ο Οδυσσέας, ο μεγαλύτερος εχθρός του Αίαντα, είναι εκείνος που με τη στάση και την παρέμβασή του θα επιτρέψει να ταφεί ο νεκρός ήρωας και να του αποδοθούν τιμές. Πολλές φορές η έννοια του φίλου ή του εχθρού αλλάζει και μετά θάνατον.

Γιατί αυτοκτονεί   ο Αίαντας;

Γιατί ταυτίζει τη ζωή του με την τιμή του, σύμφωνα με τις ηρωικές αξίες. Δεν υπάρχει ζωή γι’ αυτόν μετά τον εξευτελισμό, δεν υπάρχει δρόμος συνδιαλλαγής, δεν υπάρχει καμιά άλλη δικαίωση.

Η επέμβαση του Οδυσσέα για το πτώμα του ήρωα. Πως θα την χαρακτηρίζατε;

Στην τελευταία σκηνή της τραγωδίας, όταν απειλείται εμφύλια σύρραξη με αφορμή την ταφή του Αίαντα, που θέλουν να την απαγορεύσουν οι αρχηγοί των Αχαιών, ο Οδυσσέας είναι εκείνος που θα δώσει τη λύση, και θα κερδίσει το σεβασμό των συντρόφων του Αίαντα. Η παρέμβασή του είναι σωτήρια. Όμως το σώμα του νεκρού ήρωα είναι εκεί μπροστά μας, να μας θυμίζει πως η αδικία είναι συχνά το καύσιμο της ιστορίας.

Τι σας δυσκόλεψε και τι σας ευχαρίστησε στο ανέβασμα της παράστασης;

Όσο πιο πολύ μπαίνεις μέσα σε αυτά τα έργα τόσο συνειδητοποιείς πόσο πολύπλευρα είναι κι ότι ποτέ δεν είναι αρκετός ο χρόνος,  γιατί κάθε μέρα ανακαλύπτεις κι άλλα. Νιώθω όμως τυχερός που μπήκα στον κόσμο του Αίαντα και του Σοφοκλή. Τυχερός και για τους συνεργάτες μου και ιδιαίτερα για τους ηθοποιούς, που φτιάχνουν μια ομάδα υψηλού επιπέδου. Πέρα από τα υποκριτικά τους προσόντα, έχουν τέτοιες μουσικές δυνατότητες, ώστε θα παίζουν ζωντανά τη μουσική της παράστασης, χωρίς τεχνική υποστήριξη, μέσα στο μοναδικό φυσικό ηχείο της Επιδαύρου.

Ποια ήταν η «οδηγία» ή «συμβουλή» σας προς τους ηθοποιούς;

Να μπορέσουν να μεταδώσουν όλο τον πλούτο από τις ιδέες και τα συναισθήματα που κρύβει αυτή η τραγωδία, κρατώντας το μέτρο ανάμεσα στην υπόκριση και την αφήγηση.

Μια φράση από το έργο που θα κρατούσατε;

«Γιατί ο τίμιος ή πρέπει τίμια να ζει ή να πεθάνει έντιμος.»

Τελειώνοντας θα θέλαμε ένα σχόλιο  για τις τρέχουσες  εξελίξεις επειδή έχετε ασχοληθεί με το θέατρο όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και στα διοικητικά θέματα οργάνωσης.

Εννοείτε πως εκτός από άνθρωπος του θεάτρου είμαι και ενεργός πολίτης: Να κρατήσει ο κόσμος ψηλά το ηθικό του και να γίνει ανάχωμα στα όποια σχέδια ξένων και ελλήνων συμμάχων τους. Το ζήτημα είναι ταξικό. Θα είμαστε παρόντες για να δούμε αν και τι μπορεί να πετύχει αυτή η κυβέρνηση γι’ αυτούς που τσακίστηκαν στην κρίση. Ακόμα περιμένουμε.

Ευχαριστώ πολύ.

Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση εδώ