Τέσσερις υπεύθυνες επικοινωνίας μας μιλούν για τον πολιτισμό και το θέατρο!

Μέσα σε αυτά τα χρόνια της ενασχόλησής μου με τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης -και κυρίως με το θέατρο-, έχω τη χαρά και την τιμή να συνεργάζομαι με πολύ ωραίους ανθρώπους. Ανάμεσά τους οι τέσσερις κυρίες, υπεύθυνες επικοινωνίας σε παραστάσεις, χώρους και πολιτιστικά δρώμενα, που απαντούν στις ερωτήσεις μου, σε ένα ρόλο διαφορετικό από ότι συνήθως. Πέραν της συνεργασίας μας, με τη Δάφνη Ανέστη, την Ελεάννα Γεωργίου, τη Χρύσα Ματσαγκάνη και την Ευαγγελία Σκρομπόλα έχουμε αναπτύξει και φιλικές σχέσεις γιατί -ναι!- ο χώρος του θεάτρου έχει τη μαγεία και τις δυσκολίες του, τα πάνω και τα κάτω του, στο τέλος του δρόμου όμως περιμένει μια κάθαρση, και μέσα από όλα αυτά τα χρόνια κάτι μένει: οι άνθρωποι. Άνθρωποι καθαροί, ειλικρινείς, με σεβασμό απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις. Απολαύστε τις!

Σε τι στάδιο σας βρίσκουμε ένα χρόνο σχεδόν από το ξέσπασμα της πανδημίας με τις συνέπειες που αυτό είχε στις ζωές μας;

Δ. Ανέστη: Σε μια διπλή κατάσταση: στάδιο επεξεργασίας όσων συμβαίνουν και ταυτόχρονα διαδικασία ετοιμότητας για την επόμενη φάση. Το ίδιο και οι ομάδες με τις οποίες συνεργάζομαι. Η ομάδα Νοσταλγία έχει δύο νέες θεατρικές παραγωγές που θα ανέβουν στο Rabbithole μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν:  «Μακμπέθ» σε σκηνοθεσία της Τώνιας Ράλλη και το διασκευασμένο διήγημα του Τζακ Λόντον «Αβυσσαλέο Κτήνος», σε διασκευή-σκηνοθεσία του Γιώργου Σίμωνα. Επίσης, έχει στον προγραμματισμό της το θεατρικό ανέβασμα του διηγήματος «Οι Δολοφόνοι» του Έρνεστ Χέμινγουεϊ σε σκηνοθεσία του Γιώργου Σίμωνα. Η Ομάδα7 μόλις παρουσίασε διαδικτυακά το work in progress της παράστασης «Mην’ είν’ οι κάμποι;», η οποία θα παρουσιαστεί ως ολοκληρωμένο multimedia έργο την 25η Μαρτίου, με όποιο τρόπο είναι δυνατό. Επίσης, θα εγκαινιάσει στη Νίκαια τον νέο χώρο πολιτισμού και έρευνας «Ψιλικατζίδικο».

Ως θεατής, ανυπομονώ να παρακολουθήσω αυτές τις παραστάσεις σε γεμάτα θέατρα, να τις συζητήσω με φίλους, να διαβάσω για αυτές. Σίγουρα περιμένω την ευκαιρία να βρεθώ στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων για να παρακολουθήσω την παράσταση «Μέρα Σάββατο» σε σκηνοθεσία της Irène Bonnaud. Εκτιμώ απεριόριστα το ΚΕΤ, το οποίο υπήρξε για μένα η καλύτερη δυνατή επαγγελματική αφετηρία ως υπεύθυνη επικοινωνίας.

Ε. Γεωργίου: Πέρασαν κιόλας 11 μήνες απ’ το ξέσπασμα της πανδημίας και η αλήθεια είναι, ότι ενώ μου φαίνεται σαν χθες η ανακοίνωση για το κλείσιμο των θεάτρων, η αίσθηση, η μυρωδιά της θεατρικής αίθουσας μου φαίνεται πολύ μακρινή. Έχουν διανυθεί πολλά χιλιόμετρα τους τελευταίους μήνες, μερικά σε έδαφος σαθρό, άλλα σε στέρεο. Είμαι τυχερή, γιατί αυτή τη χρονιά, παρά την απόσταση, ήρθα κοντά με ανθρώπους απ’ τον χώρο μου, με συνεργάτες χρόνων, αλλά και νέους συναδέλφους, που στήριξα και με στήριξαν τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο. Η συσπείρωση ήταν φάρος μέσα στο ζοφερό περιβάλλον της πανδημίας, μια συνθήκη πρωτόγνωρη, που με συγκίνησε βαθιά και συνεχίζει να το κάνει, σε κάθε της εκδήλωση. Γνώρισα ανθρώπους με μεράκι, θαρραλέους, που δεν το έβαλαν κάτω. Όσα νέα project ανέλαβα, ό,τι έχαναν σε ποσότητα εξαιτίας του lock down, το κέρδιζαν σε ενδιαφέρον. Για όλα αυτά, και για την υγεία των ανθρώπων μου, είμαι ευγνώμων. Για όλα τα άλλα, είμαι πολύ θυμωμένη.

Χ. Ματσαγκάνη: Όσοι ασχολούμαστε με την επικοινωνία παραστατικών τεχνών ζούμε κατά κάποιο τρόπο σε έναν κόσμο όπου όλα και όλοι τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα: δουλεύεις επτά μέρες την εβδομάδα, δεν μπορείς να προγραμματίσεις τίποτα για την προσωπική σου ζωή, όλη μέρα βρίσκεσαι σε συναντήσεις πρόβες και συνεντεύξεις, τρως στο πόδι, κοιμάσαι περίεργες ώρες, όλα είναι δουλειά, ακόμη και η διασκέδαση συνδυάζεται σχεδόν πάντα με δουλειά. Ξαφνικά τον Μάρτη ο χρόνος πάγωσε. Σκεφτείτε ένα αυτοκίνητο που τρέχει με 250 χμ και ξαφνικά φρενάρει απότομα, νεκρώνει.  Και όλο αυτό σε συνδυασμό με την οικονομική πίεση (ιδιαίτερα για όσους από εμάς συντηρούμε και χώρους) και το άγνωστο μέλλον. Η πανδημία τον περασμένο Μάρτη με βρήκε σε μια πολύ καλή στιγμή της δουλειάς μου: με τη συνέταιρό μου Μαριάννα Κοντούλη ετοιμάζαμε την εταιρεία μας Act for Art - Οργάνωση Παραγωγής και Επικοινωνίας,  (η οποία εν τέλει άνοιξε τον Ιούλιο 2020), ο χώρος μας στον Βοτανικό, το ImProva Rehearsal Space, είχε αποκτήσει ήδη αρκετή φήμη και ετοιμάζαμε ένα μεγάλο Welcoming Party, και οι δουλειές μου στην επικοινωνία θεατρικών παραστάσεων και φεστιβάλ είχε μια ανοδική πορεία ποσοτικά και ποιοτικά.

Στον ένα περίπου χρόνο που έχει μεσολαβήσει από τον Μάρτη μέχρι σήμερα, τα ελάχιστα projects που ξεκινήσαμε ματαιώνονταν με το άνοιξε-κλείσε των θεάτρων και τελικά με το lockdown του Νοεμβρίου. Εκτός από τις δικές μου δουλειές στην επικοινωνία, ως Act for Art ακυρώσαμε δύο δικές μας παραγωγές, δύο παραστάσεις που είχαμε προγραμματίσει πρεμιέρα για αρχές Δεκέμβρη. Η αλήθεια είναι ότι παρόλα αυτά λόγω της εταιρείας και του χώρου, ήδη από τον περασμένο Μάιο βρισκόμαστε σε μια καθημερινή, έστω και αν είναι πολύ χαλαρή για τους δικούς μου ρυθμούς, απασχόληση και αυτή τη στιγμή δουλεύουμε, αν είμαστε τυχεροί και ανοίξουμε το καλοκαίρι, μερικά πολύ φιλόδοξα projects τα οποία μας έχουν ανατεθεί (από Ιούλιο μέχρι Οκτώβρη) και αφορούν μεταξύ άλλων τρία διεθνή Φεστιβάλ.

Ε. Σκρομπόλα: Επαγγελματικά, σε μια συνθήκη μερικής εργασίας όπου το 90 τοις εκατό των παραστάσεων που είχαν προγραμματιστεί μέσα στην χρονιά αυτή, είτε να ακυρώνονται είτε να μετατίθενται για μελλοντικές παρουσιάσεις τους σε ένα απροσδιόριστο χρόνο. Σίγουρα πάντως σε μια κατάσταση παρατεταμένης αβεβαιότητας όπου καθημερινά επιδίδομαι σε ασκήσεις υπομονής.

Εργάζεστε κυρίως στην επικοινωνία θεατρικών παραστάσεων ή/και χώρων, αλλά και εν γένει σε πολιτιστικά δρώμενα. Πώς κρίνετε την κατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί οι άνθρωποι του πολιτισμού αυτό το διάστημα και τη διαχείριση της κρίσης αυτής σε σχέση με τον πολιτισμό στη χώρα μας;

Δ. Ανέστη: Επί της αρχής, θεωρώ ότι όλοι οι εργαζόμενοι που πλήττονται από την πανδημία και προσπαθούν να επιβιώσουν είναι ισάξιοι και η μέριμνα για αυτούς οφείλει να είναι ισοδύναμη και διαμορφωμένη ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κλάδου τους. Αυτή είναι η λειτουργία ενός ισχυρού κοινωνικού κράτους, από το οποίο βρισκόμαστε μακριά. Συγκεριμένα για τον πολιτισμό, η χαρτογράφηση των ανθρώπων του και η εξασφάλισηαποζημίωσής τους, από όσο γνωρίζω, στην πράξη υπήρξε αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Πέρα από την οικονομική μέριμνα, το δεύτερο σκέλος σε σχέση με τη διαχείριση της πανδημίας είναι η ένταξη του τομέα του πολιτισμού, των επιχειρήσεων και των εργαζομένων του στον γενικότερο σχεδιασμό. Συμβολικά αλλά και πρακτικά, ο πολιτισμός σε μεγάλο βαθμό αγνοήθηκε και στα εκάστοτε «ανοίγματα» υποσκελίστηκε, υποθέτω περισσότερο λόγω του οικονομικού αντίβαρου που θα έφερνε στην οικονομία και λιγότερο λόγω υγειονομικών αιτιών.

Ε. Γεωργίου: Δεν μπορούμε να μιλάμε για διαχείριση, όταν το ίδιο το υποκείμενο που βρίσκεται σε κρίση δεν είναι ορατό. Για να διαχειριστεί κανείς ένα φαινόμενο, μια συνθήκη, πρέπει να είναι σε θέση να τη δει. Οι τέχνες και ο πολιτισμός είναι ο μοναδικός χώρος, που βρίσκεται σε μόνιμο lock down, με την εξαίρεση κάποιων εκδηλώσεων το καλοκαίρι. Για μήνες αφελώς απορούσα, κυριολεκτικά  αδυνατούσα να συλλάβω, γιατί δεν ανταποκρίνεται η πολιτεία στα δίκαια αιτήματα των εργαζομένων; Και η αλήθεια είναι, ότι ποτέ δεν θα πάψει να με σοκάρει το απόλυτα, τελικά, προφανές: δεν την ενδιαφέρει. Γνωρίζετε, πώς επιβιώνουν οι εργαζόμενοι στον κλάδο μας; Αν είναι τυχεροί, λαμβάνουν με μεγάλες καθυστερήσεις 534 € τον μήνα, επίδομα που δόθηκε μετά από πολύ ισχυρές πιέσεις απ’ τους Support Art Workers, τα σωματεία και τους συλλόγους εργαζόμενων στον πολιτισμό. Ποιος μπορεί να θεωρεί ότι είναι αρκετό αυτό το ποσό, για να διασφαλίσει την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη, τα προς το ζην, το ενοίκιο, τους λογαριασμούς τους; Αναμφίβολα, η πανδημία έφερε στην επιφάνεια χρόνιες παθογένειες του χώρου. Μα αυτό, από μόνο του, θα καθιστούσε το momentum μια καταπληκτική ευκαιρία! Σε μια ιστορική συγκυρία, λίγες μέρες μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, συσπειρώθηκαν 25.000 εργαζόμενοι στον χώρο του πολιτισμού, οι Support Art Workers, οργανώθηκαν σύλλογοι και κινήσεις όπως οι «Κάτω απ’ τη Σκηνή», προτάθηκαν στο Υπουργείο Πολιτισμού σχέδια δράσης, αναλυτικές εκθέσεις, ώστε να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα στήριξης του πληττόμενού μας κλάδου, προτάσεις συγκρότησης ενός-ανύπαρκτου μέχρι σήμερα- σχεδίου πολιτιστικής πολιτικής. Ο διάλογος ανάμεσα στους εργαζόμενους συνεχίζεται, οι δομές στήριξης και αλληλεγγύης πολλαπλασιάζονται. Ο κρατικός μηχανισμός τηρεί σιγήν ιχθύος.

Χ. Ματσαγκάνη: Ο πολιτισμός και οι άνθρωποι που τον υπηρετούν στην ιστορική αυτή συγκυρία της πανδημίας έχουν υποστεί ένα πολύ σοβαρό πλήγμα.  Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πόσο θα επηρεάσει το μέλλον του πολιτισμού στη χώρα μας και τι αποτύπωμα θα αφήσει. Μια πολύ ευχάριστη έκπληξη μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, ήταν τα γρήγορα αντανακλαστικά των ανθρώπων που εμπνεύστηκαν ένα κίνημα το οποίο ακολουθήσαμε (σχεδόν) όλοι και όλες, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Οι Support Art Workers, οι εργαζόμενοι του πολιτισμού που ξαφνικά τον Μάρτιο του 2020 βρεθήκαμε χωρίς δουλειά, χωρίς κανένα προβλεπόμενο επίδομα, στο έλεος ενός Υπουργείου που έδειξε να αγνοεί την ύπαρξή μας. Μιλώντας για το θέατρο, κάπως παράδοξο στη χώρα που όχι μόνο το γέννησε αλλά και που η θεατρική παραγωγή τα τελευταία χρόνια είναι τόσο μεγάλη ώστε είναι αδύνατον να αγνοείς την ύπαρξη ενός σημαντικού αριθμού κατηγορίας επαγγελματιών. Το κίνημα αυτό αξιοποιώντας παραδοσιακούς τρόπους πίεσης (συγκεντρώσεις και πορείες, και μάλιστα σε ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο περιβάλλον αμέσως μετά την καραντίνα αλλά με μεγάλη προσοχή και σεβασμό στα μέτρα προστασίας) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατάφερε να ευαισθητοποιήσει το ευρύ κοινό και να κάνει αισθητή την παρουσία του στο ΥΠΠΟΑ, εξασφαλίζοντας επιδόματα για τους άνεργους, extra επιχορηγήσεις για παραστάσεις, και άνοιγμα των θεάτρων και συναυλιών το προηγούμενο καλοκαίρι έστω και με πολύ μικρό όριο προσέλευσης. Το πρόβλημα παρόλα αυτά παραμένει και είναι σημαντικό και πολυδιάστατο. Το δεύτερο, και πολύ πιο αυστηρό και μακροχρόνιο lockdown, δεν άφησε περιθώριο για περαιτέρω κινητοποιήσεις και βρισκόμαστε σήμερα σχεδόν ένα χρόνο μετά με τα θέατρα κλειστά, τους συναυλιακούς χώρους κλειστούς, τις σχολές και τα ωδεία κλειστά και (πάλι) καμία αναφορά στον πολιτισμό και το θέατρο, (τη στιγμή που άλλα ΚΑΔ ανοίγουν σιγά-σιγά ή τουλάχιστον συζητιέται να ανοίξουν). Μετράμε λοιπόν ένα χρόνο καλλιτεχνικής αδράνειας και οικονομικής πίεσης. Και δεδομένου ότι  με τα αυστηρά μέτρα προστασίας (τα οποία και τηρήθηκαν ευλαβικά με το πρώτο τους άνοιγμα), δεν αποτελεί επικίνδυνο περιβάλλον για τη μετάδοση του ιού στο ερώτημα «γιατί δε συζητιέται και το άνοιγμα του πολιτισμού» δεν υπάρχει καν απάντηση. Ή η απάντηση είναι ότι εμείς δε συνεισφέρουμε τόσο στην ανάκαμψη του ΑΕΠ της χώρας, ώστε να μας υπολογίζουν.

Ε. Σκρομπόλα: Νομίζω ότι η πολιτειακή διαχείριση της πανδημίας αναφορικά με τα μέτρα που έχουν παρθεί μόνο θετικό πρόσημο δεν έχει αφήσει στη συνείδηση όλων μας. Πέρα από τη δεινή οικονομική θέση πολλών καλλιτεχνών και επαγγελματιών της τέχνης οι οποίοι καλούμαστε  να ζήσουμε με επιδόματα των 534 ευρώ, αυτό που είναι άκρως λυπητερό είναι ότι απουσιάζει από τη δημόσια συζήτηση οποιαδήποτε αναφορά για τον πολιτισμό και την επανεκκίνησή του.

Λόγω της θέσης σας στην επικοινωνία έρχεστε σε επαφή με όλους τους ανθρώπους μιας παραγωγής ή ενός χώρου. Μιλήστε μας για την κατάσταση «πίσω από τα φώτα» και το ρόλο των ανθρώπων που εργάζονται μέχρι να φτάσει ο θεατής να δει μια παράσταση.

Δ. Ανέστη: Έχει πολύ ενδιαφέρον η διαδικασία δημιουργίας μιας παράστασης. Συνεργάζονται πολλοί άνθρωποι με διαφορετικούς ρόλους και ταλέντα αλλά όχι αναγκαστικά με διακριτή συνεισφορά. Σε γόνιμες συνθήκες συνεργασίας, ο ένας τροφοδοτεί τον άλλο να πραγματοποιήσει το κομμάτι του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πιστεύω ότι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν είναι ανεξάρτητο από τις συνθήκες παραγωγής του. Η ομαδικότητα, ο σεβασμός και ο επαγγελματισμός είναι βασικές προϋποθέσεις. Όσον αφορά στον δικό μου ρόλο, είναι σημαντικό η επικοινωνία να είναι οργανικό μέρος της παράστασης, όχι μια αναγκαστική παράμετρος ή μπελάς που προστίθεται την τελευταία στιγμή. Μόνο ως αναπόσπαστο μέλος της ομάδας γνωρίζεις σε βάθος μια δουλειά, την επικοινωνείς με ουσιαστικό τρόπο και μπορείς να καταφέρεις να βρει το κοινό της.

Ε. Γεωργίου: Για όλους όσοι δεν γνωρίζουν- όπως αποδείχθηκε, των Υπουργείων Πολιτισμού και Εργασίας συμπεριλαμβανομένων- τα πολιτιστικά γεγονότα φέρουν την υπογραφή ανθρώπων που εμπνέονται, σχεδιάζουν, κουβαλούν, σκηνοθετούν, χτίζουν στρατηγικές, κάνουν αριθμητικές πράξεις, χορογραφούν, γράφουν έργα ή διασκευάζουν παλαιότερα, μεταφράζουν, στέλνουν δελτία Τύπου και προγραμματίζουν συνεντεύξεις, ζωγραφίζουν, αναζητούν ταιριαστά ρούχα και αντικείμενα, φροντίζουν τον ήχο, υποδεικνύουν στο κοινό τις θέσεις του, βάφουν, φωτογραφίζουν ή τραβούν βίντεο, επιμελούνται τη δραματουργία, αναζητούν χορηγίες, συνθέτουν μουσική, κάνουν κρατήσεις, επισκευάζουν ζημιές, επιμελούνται το μακιγιάζ και τα μαλλιά των ηθοποιών, καθαρίζουν τους χώρους, κατασκευάζουν μάσκες, δημιουργούν ξεχωριστά οπτικά εφέ, βοηθούν όλους τους παραπάνω. Η λίστα είναι μακρά. Τα πρόσωπα που εργάζονται στις τέχνες και τον πολιτισμό, μετέχουν περισσότερο ή λιγότερο ενεργά στη δημιουργία ενός καλλιτεχνικού γεγονότος, ρίχνουν  περισσότερο ή λιγότερο φως σε αυτό που οι θεατές βλέπουν επί σκηνής, κάτω από έναν προβολέα.

Χ. Ματσαγκάνη: Από την πρώτη ανάγνωση του έργου μέχρι την πρεμιέρα μιας παράστασης ένα πλήθος ανθρώπων (ανάλογα και με το μέγεθος της παραγωγής) εργάζονται πυρετωδώς: το γραφείο παραγωγής, το τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας, η καλλιτεχνική ομάδα: φωτιστές, ενδυματολόγοι, σκηνογράφοι, φωτογράφοι, video artists, συνθέτες, μουσικοί, κινησιολόγοι (που συνήθως είναι χορευτές), γραφίστες, βοηθοί σκηνοθέτη, χειριστές κονσόλας ήχου και φώτων κτλ και το θέατρο ή ο χώρος που θα παρουσιαστεί το έργο, με όλους τους εργαζόμενους σε αυτό. Αν και το τελικό αποτέλεσμα φαίνεται να βαραίνει περισσότερο ηθοποιούς και σκηνοθέτες, λογικό εφόσον είναι και αυτοί που «εκτίθενται» περισσότερο, παρόλα αυτά η καλλιτεχνική ομάδα «πίσω από τα φώτα» αλλά και οι συντελεστές της παραγωγής, φέρουν μεγάλο βάρος για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα μιας παράστασης, θέλω να πω ότι μια θεατρική παράσταση είναι το αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας.

Σε μια άρτια καλλιτεχνικά παράσταση από σκηνοθετική και ερμηνευτική άποψη, ένας κακός σχεδιασμός φώτων, μια άστοχη μουσική ή κουστούμια και σκηνικά που δεν συνάδουν με την εποχή ή το κοινωνικό πλαίσιο του έργου, καταλαβαίνετε ότι συντελούν σε ένα κακό αποτέλεσμα. Επίσης, ο ρόλος της παραγωγής και της επικοινωνίας είναι πάρα πολύ σημαντικός. Το τμήμα παραγωγής αναλαμβάνει όλα τα ζητήματα οργάνωσης, κι έχει την ευθύνη για τα πάντα: από τις συμβάσεις των συντελεστών και την επίλυση σοβαρών τεχνικών περιβλημάτων που θα προκύψουν, μέχρι τα props της σκηνής και το να υπάρχουν μπουκαλάκια νερό στα καμαρίνια.  Το τμήμα επικοινωνίας αναλαμβάνει την προβολή και ανάδειξη της παράστασης στο στοχευμένο και ευρύ κοινό, μέσα από όλα τα διαθέσιμα κανάλια επικοινωνίας (media, social media, street advertising κτλ) και τη διατήρηση στην επικαιρότητα μέχρι να πέσει η αυλαία. Τα τελευταία πριν την πανδημία χρόνια μέσα σε ένα περιβάλλον πολύ ανταγωνιστικό λόγω των χιλιάδων παραστάσεων η δουλειά του επικοινωνιολόγου αποτελεί σημαντική θέση ευθύνης. Μέσα στο πλαίσιο των συζητήσεων για τον πολιτισμό τους τελευταίους μήνες διάβασα κάπου για εμάς μια πολύ ωραία φράση: «οι πίσω από τη σκηνή,  οι αφανείς ήρωες μιας παράστασης». 

Ε. Σκρομπόλα: Η αλήθεια είναι ότι η επικοινωνία δεν σχετίζεται άμεσα με το κομμάτι της παραγωγής μιας παράστασης. Είναι δυο δρόμοι που εκτείνονται παράλληλα και συναντιούνται σε σημεία. Από τη στιγμή που το σώμα μιας παράστασης πάρει μια συγκεκριμένη μορφή, ερχόμαστε εμείς να χτίσουμε την εικόνα της και να την προωθήσουμε περαιτέρω.

Που πιστεύετε ότι θα μας αφήσει όλη αυτή η ιστορία και ποια θέση έχει ο πολιτισμός στο αύριο της κοινωνίας μας;

Δ. Ανέστη: Αυτή την περίοδο, όπως και σε προηγούμενες περιόδους κρίσης, αναρωτιέμαι περισσότερο τι είδους πολιτισμό θέλω να έχουμε στην κοινωνία μας. Θέλουμε μόνο μεγάλες παραγωγές, συγκεντρωμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα υπό την αιγίδα καλλιτεχνικών φορέων και ιδρυμάτων, μια ομοιογενή σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή; Για μένα, είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστούν οι συνθήκες για πολιτιστικό πλουραλισμό, για βιώσιμες μικρότερες παραγωγές, μικρότερους αλλά ενεργούς χώρους, ανεξάρτητη, πειραματική σκηνή, νέους δημιουργούς και ό,τι συνεπάγεται όλο αυτό. Ας μην ξεχνάμε την πολιτιστική αξία του underground, το οποίο με τη σειρά του θα τροφοδοτήσει τη mainstream κουλτούρα και ίσως γίνει το επόμενο ρεύμα. Οι νέοι καλλιτέχνες χρειάζονται χώρο να υπάρξουν και να παράγουν έργο.  Σε σημαντικό βαθμό, ο πειραματισμός έχει τις ρίζες του σε μικρές παραγωγές, όπου το οικονομικό ρίσκο είναι μικρότερο και η καλλιτεχνική ελευθερία μεγαλύτερη. Αυτό το κομμάτι του πολιτισμού κινδυνεύει να αφανιστεί τώρα και πιστεύω ότι αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε. Ο πολιτισμός είναι σαν ένα οικοσύστημα. Όλα τα πεδία παραγωγής τέχνης είναι σημαντικά και αλληλένδετα, αν πληγεί κάποιο, θα  διασαλευτεί ολόκληρη η ισορροπία του.

Ε. Γεωργίου: Είναι πολλοί οι άγνωστοι σε αυτή την εξίσωση. Φαντάζομαι ότι, όπως μετά από κάθε πανδημία που πλήττει την ανθρωπότητα, οι άνθρωποι θα μετρήσουν τις πληγές τους, θα ανασκουμπωθούν, θα αναζητήσουν τα πατήματά τους και θα προχωρήσουν, ο καθένας με όσα μέσα διαθέτει. Και εκεί, όμως, θα φανεί η πάστα από την οποία είμαστε φτιαγμένοι. Ελπίζω να είμαστε γεροί, να χτίσουμε ό,τι γκρεμίστηκε με καλύτερα υλικά απ’ αυτά που είχαμε στα χέρια μας μέχρι τώρα, με αυτοεπίγνωση και υπευθυνότητα. Και αυτό, είναι σε τεράστιο βαθμό στο χέρι μας, στα όρια που θα βάλουμε, στις εργασιακές συνθήκες και τα δικαιώματα που θα διεκδικήσουμε. Αλλά αυτό, αδιαμφισβήτητα, δεν μπορούμε να το κάνουμε χωρίς κρατική υποστήριξη. Η αλήθεια είναι, πως δεν νοείται πολιτισμός χωρίς ανθρωπισμό και σε αυτή τη φάση στην ιστορία της χώρας μας, τα πλήγματα που έχουν υποστεί και οι δυο είναι πολύ βαθιά.

Χ. Ματσαγκάνη: Η πανδημία ήρθε και μας βρήκε σε ένα δημιουργικό πανδαιμόνιο, έναν οργασμό παραγωγής τέχνης (αναφέρομαι σε όλες τις τέχνες), με τη χώρα μας να βρίσκεται επάξια σε μια ανοδική θέση στον ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό χάρτη. Έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος από τότε, ένα μεγάλο διάστημα χαμένου χρόνου, παύσης και αναμονής με τις εξελίξεις να είναι τόσο ρευστές και ραγδαίες, ώστε κανείς στην πραγματικότητα να μην μπορεί να προβλέψει τι θα αφήσει όλο αυτό σε σχέση με τον πολιτισμό, και πως θα είναι η επόμενη μέρα. Κατά τη γνώμη μου υπάρχουν πολλοί άξονες συζήτησης σε σχέση με την πανδημία και τη θέση του πολιτισμού την επόμενη μέρα, θα αναφέρω μερικούς που αφορούν κυρίως το θέατρο και τις παραστατικές τέχνες: πρώτον, αν θα μπορέσουν τα θέατρα, οι εταιρείες παραγωγής καλλιτεχνικών θεαμάτων, αλλά και οι ανεξάρτητες καλλιτεχνικές ομάδες να συνεχίσουν από εκεί που σταμάτησαν πχ πόσο ακόμη θα αντέξουν οι χώροι να παραμένουν κλειστοί με τα πάγια έξοδα να τρέχουν, και οι εργαζόμενοι στον πολιτισμό σε κατάσταση ανεργίας. Δεύτερον, οι νέες τάσεις που έχει φέρει η πανδημία πχ στο θέατρο έχουμε το φαινόμενο των διαδικτυακών παραστάσεων που χαίρουν ιδιαίτερης απήχησης στο κοινό, αλλά ταυτόχρονα προβληματίζουν όλον τον θεατρικό κόσμο σε σχέση με το μέλλον του θεάτρου. Τρίτον, σε ποιο βαθμό αυτή η πανδημία θα αποτελέσει κάποια στιγμή παρελθόν, δηλ πότε θα βρεθούμε σε μια κανονικότητα χωρίς μάσκες, αποστάσεις και περιορισμούς, και πόσο ο κόσμος θα έχει επηρεαστεί στις κοινωνικές του σχέσεις και γενικά στις συνήθειες του.  Ένα άλλο ζήτημα είναι η καλλιτεχνική ώσμωση μέσα σε ένα πρωτόγνωρο περιβάλλον, και πως οι καλλιτέχνες θα το αποτυπώνουν σε καλλιτεχνική δημιουργία. Μία τόσο πρωτόγνωρη και σαρωτική εμπειρία είναι αδύνατον να μην έχει ήδη επηρεάσει την τέχνη σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι αδύνατον οι καλλιτέχνες να συνεχίσουν να δημιουργούν λες και δεν έγινε τίποτα.  Κλείνοντας την απάντηση, θα πω ξανά το ίδιο: αν και για εμάς τους εργαζόμενους στον πολιτισμό αποτελεί το πιο επίκαιρο ζήτημα και μας απασχολεί σοβαρά, δυστυχώς κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει την επόμενη μέρα.

Ε. Σκρομπόλα: Θέλω να ελπίζω πως αυτή η ιστορία δεν θα μας αφήσει μόνο το Netflix. ‘Ότι την επόμενη φορά που θα μας «χειραγωγήσουν» με την απειλή μιας πανδημίας, θα έχουμε στην φαρέτρα μας περισσότερα όπλα να τους αντιμετωπίσουμε μιας και  τώρα αποδειχθήκαμε όλοι μας εξαιρετικά πειθήνιοι. Με ποιους τρόπους; Σίγουρα πάντως με περισσότερη παρουσία όλων μας, αν θέλουμε πραγματικά ο πολιτισμός να παίζει σημαντικό ρόλο στο αύριο της κοινωνίας μας.

Θέλω ένα σχόλιό σας για τα όσα διαδραματίζονται στο χώρο του θεάματος με τις αποκαλύψεις και τις καταγγελίες που γίνονται για εργασιακό εκφοβισμο, λεκτική και σωματική βία. 

Δ. Ανέστη: Η ερώτηση καλύπτει μεγάλο φάσμα κοινωνικών φαινομένων με κοινές συνισταμένες. Οι πρόσφατες καταγγελίες δημιουργούν ένα προηγούμενο, σηματοδοτούν μια αλλαγή. Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό ότι η έμφυλη βία ως ζήτημα αναδύεται στη δημόσια σφαίρα, ξεκινά ένας ευρύτερος διάλογος και εμπεδώνονται νέοι όροι συζήτησης, καταρρίπτονται άγραφοι νόμοι, αποφορτίζεται το βάρος που παραδοσιακά πέφτει στο θύμα. Νομίζω έτσι δημιουργείται μια νέα βάση συζήτησης, αναπτύσσονται κοινωνικά αντανακλαστικά, καθιερώνονται νέες πρακτικές και πρότυπα. Κλονίζεται στην πράξη ένα παγιωμένο σύστημα σχέσεων και ένα καθεστώς σιωπηλής ανοχής και ατιμωρησίας και αυτό είναι ελπιδοφόρο.  Ταυτόχρονα, επειδή αυτά τα φαινόμενα απορρέουν από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιό τους οφείλουμε με αυτή τη συγκυρία, που έχει ορμή και μαζικότητα, να εξετάσουμε τις πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας που διέπουν την κοινωνία μας, και συνολικότερα  τις σχέσεις εξουσίας που καλλιεργούν την ανισότητα και την αδικία, στην εργασία και σε άλλες εκφάνσεις της  ζωής μας. Και αυτές τις σχέσεις να ανατρέψουμε δημόσια και ιδιωτικά.  

Ε. Γεωργίου: Το εργασιακό περιβάλλον οφείλει να λειτουργεί ως πλαίσιο προστασίας για τους εργαζόμενους σε κάθε κλάδο, σε κάθε πόστο, είτε μιλάμε για άντρες είτε για γυναίκες. Η παρενόχληση, η αποπλάνηση, η λεκτική, σωματική, ψυχολογική βία δεν έχουν θέση σε κανέναν χώρο. Καμία θεωρία για τις αιτίες που εκθέτουν τους ανθρώπους σε αυτούς τους κινδύνους, δεν νομιμοποιεί τέτοια φαινόμενα. Είναι μια σπουδαία, ιστορική ευκαιρία, να σπάσει ο κύκλος της κακοποίησης. Όσοι νιώσουν έτοιμοι να μιλήσουν για το τραύμα τους, πρέπει να είναι ασφαλείς, να τύχουν της προσοχής και του σεβασμού μας. Το ίδιο και όσοι επιλέξουν να σωπάσουν, να κρατήσουν τις πληγές τους καλυμμένες. Η δικαιοσύνη οφείλει να παίξει τον ρόλο της, μακριά από λαϊκά δικαστήρια και ηδονοβλεπτικές τάσεις. Οι κακοποιητικές συμπεριφορές, οι διακρίσεις και τα στερεότυπα πρέπει να εκλείψουν, οι εγκληματίες πρέπει να μπουν στη φυλακή.

Ένας αέρας αισιοδοξίας πνέει τις τελευταίες εβδομάδες, ακόμα και μέσα στο ζοφερό τοπίο των αλλεπάλληλων αποκαλύψεων και καταγγελιών. Μια νέα εποχή έχει ξεκινήσει για το Σ.Ε.Η., νέα, δυναμικά μέλη συνεργάζονται με τα έμπειρα, παλαιότερα, δίνοντας καθημερινά μάχες σε πολλά πεδία, όπως αυτό της κακοποίησης μέσα στην εργασία, νέες πρωτοβουλίες, όπως οι wom.a, ξεκινούν έναν αγώνα καταπολέμησης των έμφυλων στερεοτύπων και της έμφυλης βίας στον τομέα του πολιτισμού, η λίστα μεγαλώνει. Το νήμα, όμως, πρέπει να το πιάσουμε απ’ την αρχή, εκπαιδεύοντας τα παιδιά μας, (επαν) εκπαιδεύοντας τους εαυτούς μας. Γιατί έχουμε όλοι μας μια πολύ σημαντική υποχρέωση: να μην ξεχάσουμε. Κι αυτό είναι αποκλειστικά και μόνο δική μας ευθύνη.

Χ. Ματσαγκάνη: Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό θέμα που μας έχει σχεδόν εξ’ ολοκλήρου απασχολήσει τις τελευταίες μέρες. Ας ελπίσουμε ότι θα βρουν τη δύναμη να μιλήσουν όλοι και όλες όσοι έχουν υποστεί σωματική/ψυχολογική/σεξουαλική βία, και φυσικά είμαστε δίπλα τους με κάθε τρόπο,  όχι μόνο για να τιμωρηθούν οι ιθύνοντες για τις πράξεις τους, (είτε ποινικά είτε με την απομάκρυνσή τους από τον χώρο) αλλά, και, κυρίως για να δημιουργηθεί στο άμεσο μέλλον ένα ασφαλές πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα μπορούν να καταγγέλλονται άμεσα οι συμπεριφορές βίας και εκφοβισμού , ώστε κάποιος να το σκεφτεί πολύ σοβαρά πριν επιτελέσει την όποια κακοποιητική ή εγκληματική του πράξη, απλά επειδή (νομίζει ότι) μπορεί.  Κι επειδή διαβάζω και ακούω τι θα απογίνει το θέατρο με όλη αυτήν την ιστορία, θα ήθελα να επισημάνω ότι υπάρχουν επίσης (και θα υπάρχουν ευτυχώς πάντα και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες)  και είναι πολλοί, οι πραγματικοί εργάτες του θεάτρου, οι φωτεινοί άνθρωποι  που υπηρετούν την τέχνη τους με σοβαρότητα και ήθος, αυτοί που σέβονται τους συνεργάτες τους,  και κατ’ επέκταση το κοινό τους. Το Θέατρο είναι μια ολόκληρη κοινότητα, που δεν αποτελείται μόνο από 10-20 ανθρώπους, ούτε οι άνθρωποι αυτοί με τις εγκληματικές τους πράξεις πρόκειται να το σπιλώσουν, πιστεύω αντιθέτως ότι όλη αυτή η ιστορία όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, θα έχει καλό τέλος, με την έννοια ότι βρισκόμαστε σε μια συγκυρία που μπορεί να οδηγήσει σε μια νέα εποχή, όπου οι εξουσιαστικές σχέσεις, οι εκφοβισμοί, οι απειλές και οι παρενοχλήσεις θα αποτελέσουν παρελθόν και οι σχέσεις συνεργασίας, σεβασμού και αξιοπρέπειας θα είναι αυτονόητες.  Κλείνοντας να πω ότι το #metoo πρέπει να διευρυνθεί  και σε άλλους εργασιακούς χώρους, καθώς η εκμετάλλευση θέσης εξουσίας είναι ένα φαινόμενο που  παρατηρείται σε όλους σχεδόν τους τομείς, και ασφαλώς  δεν είναι «προνόμιο» του χώρου του πολιτισμού.

Ε. Σκρομπόλα: Εύχομαι γυναίκες, άντρες αλλά και άνθρωποι που δεν επιθυμούν να προσδιορίζονται με βάση το φύλο να συνεχίσουν να υψώνουν τη φωνή τους καταγγελτικά απέναντι σε κάθε είδους προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς τους και να αντιστέκονται σε οποιαδήποτε μορφή ψυχολογικής ή λεκτικής βίας στο εργασιακό τους περιβάλλον. Και μην ξεχνάμε βέβαια, ότι αμέσως μετά τις εξελίξεις που συντάραξαν το χώρο του θεάματος, ενέργειες όπως η σύσταση της WOM.A  για την ανάδειξη των ζητημάτων ανισότητας στις Τέχνες, η σύσταση Πειθαρχικού Συμβουλίου στο ΣΕΗ και η δημιουργία ενός κώδικα δεοντολογίας στις Τέχνες από το Υπουργείο Πολιτισμού έρχονται - επιτέλους- να συνδράμουν θεσμικά τον αγώνα αυτόν ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή κατάχρησης της εξουσίας. 

Μια ευχή σας για το 2021!

Δ. Ανέστη: Είναι ευχή και ταυτόχρονα επιδίωξη: υγεία, σοφία, συλλογικότητα! Και μια αισιόδοξη σκέψη, όσο υπάρχει ζωή παίζεται το παιχνίδι, όσο υπάρχει ζωή έχουμε περιθώριο δημιουργικής δράσης.

Ε. Γεωργίου: Να βγούμε από την πανδημία υγιείς, να έχουμε αυτοσεβασμό, υπευθυνότητα, ενσυναίσθηση και πίστη στις δυνάμεις μας.   

Χ. Ματσαγκάνη: Είναι πολύ τολμηρή! Να πάω σε  συναυλία με χιλιάδες κόσμο χωρίς μάσκα.

Ε. Σκρομπόλα: Εύχομαι ανατροπές, μετατοπίσεις και επαναστάσεις να συγκλονίσουν το 2021!