Αντώνης Βούλτσος, στον δρόμο για ποιότητα ζωής

Οι άνθρωποι με αναπηρία αποτελούν την μεγαλύτερη μειονότητα στον κόσμο σημειώνοντας το 15% του παγκοσμίου πληθυσμού. Στην Ελλάδα η έλλειψη υποδομών για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την επίτευξη για ποιότητα ζωής. 

Χρειάζεται υπομονή, επιμονή, αφοσίωση και τεράστια αποθέματα αγάπης μέσα σου για να αναλάβεις ένα τέτοιο έργο όπως αυτό που κατάφερε μόνος του ο Αντώνης Βούλτσος. Μου μίλησε για την πορεία του όλα αυτά τα χρόνια που ασχολείται με άτομα με νοητική υστέρηση και τις κατακτήσεις τους μετά από σκληρή δουλειά. Τον ακολούθησα στον δρόμο ενώ συνόδευε έναν μαθητή του προσφέροντάς του όλες αυτές τις πολύτιμες οδηγίες που θα τον βοηθήσουν να γίνει ένας ανεξάρτητος άνθρωπος.

Πες μου λίγα λόγια για εσένα και για τις σπουδές που έχεις κάνει.

Οι σπουδές μου είναι πάνω στην ειδική αγωγή και στην λογοθεραπεία. Αργότερα σπούδασα και  θέατρο το οποίο συσχετίζω με την ειδική αγωγή τελευταία. Στην ειδική αγωγή ασχολούμαι κυρίως με τον αυτισμό όλα αυτά τα χρόνια. Αυτός ήταν ο αρχικός μου σκοπός από μικρός, εφόσον ήρθαν έτσι οι συγκυρίες της ζωής που με οδήγησαν προς αυτό. Έχω μεγαλώσει στα Χανιά κι όλα τα χρόνια του δημοτικού είχα ένα συμμαθητή και έναν πολύ καλό μου φίλο που τον προστάτευα και τον βοηθούσα στα μαθήματα, τον Δημήτρη, ο οποίος είχε νοητική υστέρηση.  Παρακολούθησε κανονικά όλες τις τάξεις του Δημοτικού και στη συνέχεια μπήκε στις τάξεις ένταξης. Είχα μια καθημερινή επαφή για έξι χρόνια με αυτό το παιδί ενώ τότε, το 80, ήταν πολύ καινούργια πράγματα όλα αυτά.  Επίσης γείτονας μου ήταν ένα άλλο παιδί με σύνδρομο down όπως και μέσα στην οικογένειά μου, χωρίς όμως να τον έχω γνωρίσει γιατί είχε αποβιώσει, είχα έναν ξάδελφο συνονόματο με νοητική καθυστέρηση.

Όλες λοιπόν αυτές οι συγκυρίες με οδήγησαν προς αυτή την κατεύθυνση. Ήθελα να κάνω όμως και τα δύο, και την ειδική αγωγή αλλά και το θέατρο από πολύ μικρός. Θυμάμαι εκείνα τα χρόνια στο Δημοτικό ζητούσα από τους γονείς μου να μου αγοράζουν βιντεοκασέτες σε σχέση με τον αυτισμό. Αργότερα ζητούσα βιβλία και όταν πήγα γυμνάσιο γύρω στο 96 ψάξανε και βρήκαν στην Αθήνα το βιβλίο της  Uta Frith «Αυτισμός». Κι έτσι μπήκα πιο βαθιά σε αυτό το κομμάτι. Θα έλεγα ότι  ήμουν από μικρός "ταγμένος". Στη συνέχεια το 2000 ανέβηκα στην Αθήνα, ξεκίνησα τις σπουδές μου τον Οκτώβρη και ήδη το Δεκέμβρη μια καθηγήτρια του Κολλεγίου μου είχε κάνει πρόταση για δουλειά! Οπότε ουσιαστικά από το 2000 δουλεύω με μικρά διαλείμματα λόγω στρατολογικής θητείας.

 Πού ξεκίνησες να δουλεύεις;

 Σε ένα σωματείο ειδικό, φιλανθρωπικό, ένα από   τα πολλά που δυστυχώς έχουν κλείσει λόγω της   οικονομικής κρίσης. Ξεκίνησα να δουλεύω με την   ημιαυτόνομη διαβίωση με ενήλικα άτομα, στο  φάσμα του αυτισμού, υψηλής λειτουργικότητας. Η   εκμάθηση η οποία περιλαμβάνει πράξεις  αυτονόητες για εμάς, είχε να κάνει με το πώς να   αυτονομούν στην καθημερινότητα τους. Είτε αυτό  αφορούσε την κυκλοφορική αγωγή, το πώς να  ετοιμάσουν ένα πρόχειρο γεύμα, να καθαρίσουν  το σπίτι, να διαχειριστούν τα οικονομικά του  συγκεκριμένου φορέα. 

Πηγαίναμε επίσης εκδρομές, οργανώναμε εκδηλώσεις και γιορτές. Ήταν σαν μια νέα οικογένεια. Τότε ήταν παρασκευαστικό και γι’ αυτό λεγόταν ημιαυτόνομη διαβίωση. Ο φορέας υπάρχει ακόμα, όμως η δομή δεν υφίσταται.  Για να συνεχιζόταν η λειτουργία του έπρεπε να συντηρηθεί από κονδύλια ευρωπαϊκά ή κρατικά ή από τις συντάξεις των γονιών που όπως όλοι ξέρουμε έχουν υποστεί φοβερές περικοπές.

Στη συνέχεια πώς πορεύτηκες;

Δούλεψα σε πολλούς χώρους, σε κέντρα αναπτυξιακών διαταραχών όπου ασχολήθηκα με την πρώιμη παρέμβαση.

Τι είναι ακριβώς ή πρώιμη παρέμβαση;

Αφού το παιδί πάρει τη διάγνωση, η οποία τότε που δούλευα εγώ γινόταν γύρω στα 3 έτη ενώ τώρα ευτυχώς γίνεται νωρίτερα, ήμουν εγώ αυτός που έπαιρνε την ευθύνη της εκπαίδευσης του παιδιού σε όλους τους τομείς με συμβουλές και αντίστοιχη μετάθεση στις  αντίστοιχες ειδικότητες. Ήμουν λοιπόν υπεύθυνος μιας τάξης και μαζί με τους θεραπευτές όριζα πόσες ώρες θα γίνει η λογοθεραπεία, η εργοθεραπεία και μαζί μου η ειδική διαπαιδαγώγηση η οποία αφορούσε πολλούς τομείς όπως η επικοινωνία, η κοινωνικοποίηση και διάφορα άλλα κομμάτια που έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη του παιδιού.

Η τωρινή σου δουλειά με τί έχει να κάνει και πώς ξεκίνησε;

 Μετά από 15 χρόνια σε αυτό τον χώρο και δουλεύοντας  με τα δυο άκρα ηλικιακά, δηλαδή με την πρώιμη και τους εφήβους, διαπίστωσα ότι υπάρχει ένα κενό στην ελληνική πραγματικότητα. Με απασχολούσε το τι κάνουν αυτά τα παιδιά μετά τα είκοσι, αφού τελειώσουν τις υποχρεωτικές εκπαιδεύσεις και τις χίλιες θεραπευτικές παρεμβάσεις που τους επιβάλλουμε είτε εμείς οι θεραπευτές είτε οι γονείς, στο να περπατήσουν, να μιλήσουν, και γενικά να τρέξουν  να προλάβουν το τρένο που λέγεται τυπικός πληθυσμός. Οπότε πριν 3 χρόνια αποφάσισα να ξεκινήσω κάτι μόνος μου, στο δρόμο και σε πραγματικές συνθήκες  το οποίο έχω φτιάξει και δομήσει μόνος μου με όλη την ευθύνη αλλά και με όλη την χαρά που εμπεριέχει αυτό. Δυστυχώς δεν σεβόμαστε τις ανάγκες των ατόμων με ειδική αναπηρία. Μέχρι πρότινος η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, γινόταν μέσα σε ένα γραφείο, στα χαρτιά και με τη χρήση ενός τάμπλετ. Ίσως γινόταν κάποια προσομοίωση αλλά πάντα σε ένα προστατευόμενο περιβάλλον που προσωπικά το θεωρώ και λίγο ψεύτικο. 

Ήθελα λοιπόν να γίνει έξω. Φυσικά υπάρχει προεργασία σε χώρο πριν βγούμε στον δρόμο. Πρώτα θα μιλήσουμε και θα εξηγήσω τι είναι ο δρόμος, τι είναι τα φανάρια, ποιοι είναι οι κανόνες της κυκλοφορικής ζωής και στη συνέχεια θα το κάνουμε πράξη. Το ίδιο ισχύει και για τις φοβίες όταν χρειάζεται να κάνω παρεμβάσεις για διαμόρφωση συμπεριφορών. Για παράδειγμα ένα άτομο με φοβίες στα σκυλιά, πρώτα θα μιλήσουμε γι αυτό και βαθμιαία θα έρχεται σε επαφή με το φοβικό ερέθισμα. Έπειτα θα δούμε βίντεο, όταν θα έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο που θα το έχουμε δουλέψει αρκετά, θα δούμε σκυλιά σε απόσταση ασφαλείας , ασφάλεια που ορίζει το ίδιο το παιδί είτε σε μια αυλή, είτε στο απέναντι πεζοδρόμιο ή με λουρί, και καταλήγουμε στο να έρθουμε σε επαφή με το σκυλί, να το χαϊδέψουμε και να το πάμε και βόλτα. Στην ιδανική περίπτωση να αποκτήσουμε και σκυλί. Έχει συμβεί αυτό και είναι πολύ όμορφο και συγκινητικό.

Περιέγραψε μου μια καθημερινή μέρα δουλειάς.

Καμία μέρα δεν είναι ίδια με κανέναν μαθητή ακόμα κι αν τους ξέρω χρόνια. Υπάρχουν ημέρες εντάσεων και κρίσεων που είναι και οι πιο συχνές. Ημέρες δηλαδή με αισθητηριακές δυσκολίες οι οποίες είναι έντονες σε άτομα στο αυτιστικό φάσμα και γίνεται ένας εφιάλτης διότι αυτοί οι μαθητές μου δεν μπορούν να φιλτράρουν όπως εμείς τα διάφορα ηχητικά ερεθίσματα. 

 Για παράδειγμα αν βρεθείς με ένα άτομο στο   φάσμα του αυτισμού στην Ομόνοια, δεν μπορεί να   απομονώσει τη δική μου φωνή που του δίνω   κάποιες οδηγίες για να περάσουμε το φανάρι γιατί   ακούει όλες τους θορύβους γύρω του ακόμα και   το μετρό που περνάει από κάτω. Δουλεύω   ατομικά, με την ώρα, το οποίο όμως πάλι   καθορίζεται ανάλογα με τη δραστηριότητα που   έχουμε να κάνουμε. Αν για παράδειγμα πάμε   σινεμά θα είναι διπλή. Αν πάμε παραλία μπορεί   να είμαστε και τρεις ώρες μαζί ή παραπάνω. Όλες οι δραστηριότητες έχουν τον τίτλο "βόλτα" όμως και εγώ και οι γονείς των παιδιών γνωρίζουμε ότι πίσω από τον τίτλο κρύβονται οι στόχοι. Για παράδειγμα να μπει το παιδί σε ένα αυτοκίνητο, να αντέξει την αναμονή μέχρι τον προορισμό, να έρθει σε επαφή με την άμμο, να κολυμπήσει στο νερό, να έρθει σε επαφή με ανθρώπους, με ζώα, να χειριστεί τα χρήματα για να πάρει ένα κουλούρι. Όλα αυτά είναι δουλειά.

Οι καιρικές συνθήκες τι ρόλο παίζουν;

Είμαστε στο δρόμο ότι καιρό κι αν κάνει κι αυτό παλεύω συνήθως για να καταφέρω περισσότερο  τους γονείς παρά τους μαθητές οι οποίοι είναι πάντα πιο θετικοί παρόλες τις φοβίες που μπορεί να έχουν . Δεν γίνεται όμως να δουλέψουμε μια φοβία όπως είναι η βροχή ή ο κεραυνός αν δεν βρεθούμε έξω και εκτεθούμε σε αυτό το ερέθισμα. Για τους γονείς υπάρχει πάντα ο φόβος και η υπερπροστασία όπως υπάρχει πάντα στον δυτικό πολιτισμό, πόσο περισσότερο για τα άτομα με αναπηρία. Ό,τι καιρικές συνθήκες υπάρχουν λοιπόν είμαστε έξω. Αν είναι ακραία τα πράγματα, η ασφάλεια είναι το αυτοκίνητό μου.

Ποια είναι η σχέση σου με τους γονείς; Πόσο σε εμπιστεύονται;

Οι γονείς οι οποίοι επιλέγουν τον δικό μου τρόπο για να εκπαιδευτούν τα παιδιά τους γνωρίζουν εξαρχής πως δουλεύω. Άρα έρχονται σε εμένα αποφασισμένοι. Όσοι έχουν τις αμφιβολίες τους δεν έρχονται γιατί δουλεύω, αν μου επιτραπεί ο όρος, "αναρχικά" λίγο. Δηλαδή δεν δουλεύω με τις αρχές ενός θεραπευτή ο οποίος θα σε δεχτεί με τα όμορφα ρούχα του στο γραφείο του, θα σου μιλήσει στο πληθυντικό χρησιμοποιώντας επιστημονικούς όρους. Φυσικά έχω κι εγώ το επιστημονικό υπόβαθρο αλλά θα μιλήσω στη γλώσσα τους, θα βγω στους δρόμους και στις πραγματικές συνθήκες μαζί με το παιδί τους  με τα καθημερινά μου ρούχα. Τα γνωρίζουν λοιπόν όλα αυτά εξαρχής, γνωρίζουν την δουλειά μου κι έρχονται συστημένοι για να δουλέψουμε όλα αυτά που χρειάζεται το παιδί τους. Συνεπώς δεν υπάρχουν δυσκολίες στην επικοινωνία μας.

Ποιες είναι οι συμπεριφορές που συναντάς στο δρόμο, εσύ αλλά και τα παιδιά που συνοδεύεις;

Έχω δουλέψει με όλες τις ηλικιακές γκάμες, δηλαδή από 2,5 ετών μέχρι και 45 ετών,  κι έχω συναντήσει όλες τις συμπεριφορές. Έχω δουλέψει με πάρα πολύ βαριές περιπτώσεις, με μεγάλη αναπηρία, με τύφλωση, κώφωση κι εννοείται νοητική. Επίσης έχω δουλέψει  με πολύ λειτουργικά παιδιά, όπως για παράδειγμα μια μαθήτρια μου είναι πλέον και γειτόνισσα μου και είμαι πολύ χαρούμενος και συγκινημένος που την βλέπω καθημερινά. Είναι ένα πολύ λειτουργικό κορίτσι, που έχει και σχέση με ένα αγόρι από τον τυπικό πληθυσμό,  δουλεύει και ασχολείται με το βόλεϊ. Ο στόχος μου όλα αυτά τα χρόνια που δουλεύω  είναι ότι επιτέλους πρέπει αυτά τα άτομα να βγουν έξω. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσοι είναι οι άνθρωποι με αναπηρία που ζουν κλεισμένοι στα σπίτια τους ή σαπίζουν σε ιδρύματα χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο. Είναι τραγικό. Οι γονείς δεν τα βγάζουν είτε από φόβο είτε επειδή νιώθουν άβολα κι επειδή φυσικά οι συνθήκες δεν ευνοούν. Αυτό το συναντώ καθημερινά. 

 Δεν συζητώ για πεζοδρόμια που υστερούν στην   ειδική ράμπα για τα καροτσάκια ή τα ειδικά   διαμορφωμένα για τους τυφλούς, δεν συζητώ για   τη νοοτροπία του να παρκάρουν σε χώρους για   άτομα με αναπηρία, κλπ. Το μεγάλο θέμα είναι   φυσικά η νοοτροπία. Καθημερινά στις βόλτες   έρχομαι αντιμέτωπος με επιθετικούς συμπολίτες   μου οι οποίοι μπροστά σε μια επιληψία ή μια   έντονη κρίση ενός μαθητού μου δεν ξέρουν να   είναι διακριτικοί. Θα παρέμβουν, θα σχολιάσουν ή   θα μπουν στη διαδικασία να τσακωθούν μαζί μου   ακόμα και να με απειλήσουν με καταγγελία διότι δεν γνωρίζουν και δεν είναι ενημερωμένοι σχετικά με αυτή την ειδική ομάδα ανθρώπων. Εγώ εκείνη τη στιγμή δεν είμαι υπό τη προστασία κάποιου ιδρύματος ή κάποιου επιστημονικού φορέα  που θα εξηγούσε ενδεχομένως ότι συμβαίνουν αυτές οι συμπεριφορές των παιδιών κατά τη διάρκεια μιας εκπαίδευσης. Νομίζουν ότι τσακώνομαι με το παιδί ενώ εγώ προσπαθώ να το συγκρατήσω, να το ηρεμήσω ανάλογα με το περιστατικό και να του δώσω όλη μου την προσοχή. Έχω να αντιμετωπίσω δυστυχώς και την νοοτροπία των περαστικών. Αυτό που με ενοχλεί ακόμα περισσότερο και που δεν έχει αλλάξει από το 2000 μέχρι σήμερα είναι πως μας κοιτούν σαν να είμαστε εξωγήινοι.

Πιστεύω ότι υπάρχουν και άνθρωποι με πιο σωστή συμπεριφορά, σωστά;

Ναι και είναι αρκετοί, όπως κι αυξάνονται όταν κινούμαστε σε συγκεκριμένες περιοχές. Μας βλέπουν ξανά και ξανά, μας συνηθίζουν και κατανοούν καλύτερα αυτά τα περιστατικά. Μας φέρονται και πάρα πολύ ευγενικά. Κι εκεί πάλι προηγείται μια εκπαίδευση. Οπουδήποτε πάω προετοιμάζω το περιβάλλον. Αν για παράδειγμα γνωρίζω ότι θα βγω ένα απόγευμα με τον μαθητή μου ο οποίος θέλει να ψωνίσει κρουασάν από το περίπτερο, θα έχω μιλήσει πρώτα με τον άνθρωπο στο περίπτερο για να του εξηγήσω την περίπτωση.

Στα μαγαζιά ξέρουν σε ποιο ποτηράκι θα μας φέρουν το ρόφημα για να μην το σπάσει το παιδί, πώς θα ζητήσει το παιδί αυτό που θέλει ώστε να μην γίνει λάθος στην εξυπηρέτηση, ότι τα χρήματα μπορεί να του πέσουν και ότι άλλο χρειάζεται να γνωρίζουν για να είναι σωστή η συνεργασία. Κυρίως αυτό που διαπιστώνω είναι ότι η δουλειά που κάνω είναι το 30% με τον μαθητή μου και 70% με το κοινωνικό σύνολο. Το ίδιο συμβαίνει και στο σχολείο όπου είμαι συνοδός ενός παιδιού. Εκεί έχω την ευλογία να έχω 21 επτάχρονους συνεργάτες οι οποίοι είναι συνεκπαιδευτές μου αυτή τη στιγμή στην δουλειά που κάνω με τον μαθητή μου τον Μάριο. Στην ουσία κάνω παράλληλη στήριξη σε ένα σχολείο στη δευτέρα δημοτικού. Εξηγώ στους μαθητές τις δυσκολίες του μαθητή μου, συζητάμε για τις παρεμβάσεις που θέλω να κάνουν, κι εκείνοι το εφαρμόζουν. Έτσι τον βοηθούν να ενταχθεί, μιας κι ο σκοπός μου είναι να αποδεσμευτεί από εμένα και να ξεκινήσει να είναι αυτόνομος ώστε στην πέμπτη δημοτικού να μπορεί να πηγαίνει χωρίς παράλληλη στήριξη.

Πώς ακριβώς γίνεται αυτό;

Εννοώ ότι σε έναν επτάχρονο για παράδειγμα δεν μπορώ να του εξηγήσω τι είναι η αισθητηριακή υπερφόρτωση που μπορεί να νιώθει ο μαθητής μου. Όταν με ρωτάει όμως "γιατί μου επιτίθεται και με δέρνει" του εξηγώ ότι αυτό δεν είναι επιθετικότητα και δεν τον μισεί αλλά το κάνει διότι εκείνη τη στιγμή το σώμα του νιώθει μία πίεση. Η επόμενη ερώτηση είναι "τι μπορώ να κάνω;" Του λέω λοιπόν ότι αυτό που μπορεί να κάνει είναι να τον πάρει μια σφιχτή αγκαλιά, να τον ζουλάει και να τον γαργαλάει . Έτσι εγώ γνωρίζω από επιστημονικής πλευράς  ότι ο μαθητής μου θα πάρει τα αισθητηριακά ερεθίσματα που θα τον ικανοποιήσουν για να ηρεμήσει κι αντίστοιχα ο συμμαθητής του θα έχει προσφέρει κάτι, θα έχει νιώσει όμορφα και δεν θα έχει δεχτεί επιθετική συμπεριφορά από τον μαθητή του. Κάπως έτσι πορευόμαστε. Ο σκοπός μου είναι να βγουν έξω αυτά τα άτομα, να τους συνηθίσει ο κόσμος διότι η εμπειρία μου μου δείχνει ότι αν συναντάμε κάποιον συχνά τότε μας γίνεται οικείος και μας είναι ευπρόσδεκτο όλο αυτό. Ταυτόχρονα να μπορούμε να συνδιαλλαγούμε, να συνυπάρχουμε. Να μπορεί δηλαδή ο τυπικώς οριζόμενος πληθυσμός να συμπορευτεί με τα άτομα με αναπηρία.  

Ποια είναι  τα αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών; Είναι ενθαρρυντικά; Είσαι ικανοποιημένος;

Η δουλειά μας έχει αρκετή ματαίωση. Αυτό συμβαίνει,  διότι κάτι το οποίο έχεις δουλέψει και το έχει κατακτήσει ο μαθητής, υπάρχει περίπτωση να έρθουν κάποιες συγκυρίες και μετά από ένα διάστημα αυτές οι δεξιότητες να πέσουν πάλι στο μηδέν και να χρειαστεί να ξεκινήσεις από την αρχή. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Υπάρχουν παρεμβάσεις που παίρνουν λίγες εβδομάδες κι άλλες που διαρκούν χρόνια για να δεις αποτέλεσμα. Ωστόσο την τελευταία τριετία που δουλεύω μόνος μου, έχοντας κάνει κάποια εκπαίδευση πάνω στην επιστήμη του συμπεριφορισμού στην πειραματική κι εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς, ο τρόπος που δουλεύω είναι πλέον πολύ αποτελεσματικός. Τα προηγούμενα χρόνια δυστυχώς δεν είχα αυτή την ευκαιρία. Οτιδήποτε εργαλείο είχα ήταν καθαρά εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό. Τώρα ξέρω ότι έχω έναν πολύ συγκεκριμένο επιστημονικό υπόβαθρο από πίσω, το οποίο δουλεύω με μαθηματική ακρίβεια. Δηλαδή θέτω στόχους, αφού πρώτα έχω ερευνήσει όλες τις παραμέτρους που έχουν οδηγήσει το παιδί σε αυτή του την δυσκολία και μπαίνω σε μια διαδικασία επίτευξη στόχων βήμα βήμα.

Στατιστικώς τι ποσοστό επιτυχίας θα έβαζες στη δουλειά σου;

Εξαρτάται από τις παρεμβάσεις. Υπάρχουν παρεμβάσεις που επιτεύχθηκαν και έχουν 100% επιτυχία και αναφέρομαι σε δύσκολες περιπτώσεις όπως στο να μάθει ένα 15χρόνος με νοητική υστέρηση ποδήλατο. Μια διαδικασία  που μπορεί για τον τυπικό πληθυσμό να είναι εύκολη, το να την     κατακτήσει όμως στα 16 του χρόνια ένα άτομο με νοητική υστέρηση είναι τεράστια επιτυχία. Επίσης το να ξεπεράσει ένα άτομο τη φοβία του με τη θάλασσα είναι επίσης μια μεγάλη επιτυχία. Είχα έναν μαθητή ο οποίος δεν ήθελε να ακούσει τη λέξη θάλασσα, κι αυτή τη στιγμή στα 17 του χρόνια κολυμπάει στη θάλασσα και πάει και στο κολυμβητήριο! Μας πήρε όμως 3,5 χρόνια για να το καταφέρουμε. Το χρονικό περιθώριο είναι ρευστό. Στην περίπτωση αυτή του μαθητή και άλλων μαθητών που έχουν καταφέρει μια τέτοια κατάκτηση το αποτέλεσμα είναι ότι χαίρονται τη ζωή. Γενικά όποιος άνθρωπος ξεπεράσει τους φόβους του, είναι ελεύθερος! Φυσικά πρέπει να είναι κι έτοιμος να δεχτεί τις ευθύνες αυτής της ελευθερίας. Αυτός είναι ο σκοπός μου. Να ζουν αυτά τα άτομα όμορφα και να έχουν ποιότητα ζωής. Επειδή οι ίδιοι δεν μπορούν να ορίσουν τι τους φοβίζει, τι είναι αυτό που τους κάνει να έχουν τη συγκεκριμένη δυσκολία, εκεί παίζω εγώ τον καθοριστικό ρόλο σε συνεργασία με τους γονείς και το περίγυρο και μπαίνουμε σε μια διαδικασία παρεμβάσεων που πρέπει όλοι να τις ακολουθούμε ευλαβικά. Γι αυτό είπα προηγουμένως ότι οι γονείς έρχονται συστημένοι διότι γνωρίζουν ότι πρέπει να δουλέψουν πολύ σκληρά και οι ίδιοι.

 Ποια είναι η σχέση σου με αυτά τα παιδιά; Σε   εμπιστεύονται στο σημείο να σου   εκμυστηρευτούν   διάφορα; Νιώθεις ότι   κατέχεις έναν σημαντικό ρόλο   στη ζωή τους;   Σου το έχουν πει;

 Αυτό συμβαίνει με όλους μου τους μαθητές και   ειδικά με αυτούς που δουλεύω ατομικά τα   τελευταία χρόνια. Οι σχέσεις είναι πολύ ισχυρές   διότι αν μη τι άλλο μπαίνω στα σπίτια τους και   γίνομαι ένα μέρος της καθημερινότητας τους αλλά   και της οικογένειας. Υπάρχει δέσιμο, αλλά πρέπει  να βάζεις όρια συνεχώς ακόμα κι αν το γνωρίζουν. Ένας θεραπευτής πρέπει πάντα να προσέχει και να βάζει τα όρια του διότι μπορεί εκεί να υπάρξουν διάφορες παρεξηγήσεις. Ανά τακτικά χρονικά διαστήματα, όταν εγώ έχω ολοκληρώσει τις παρεμβάσεις με τους μαθητές μου, πιθανότητα να ζητήσω σε κάποιον άλλο θεραπευτή να συνεχίσουν μαζί έτσι ώστε να μην καταλήξει με μένα μια μακροχρόνια συνεργασία η οποία ενέχει κινδύνους, π.χ. να λειτουργήσω για αυτούς ως αδερφός, ως πάρα πολύ καλός φίλος, να λειτουργήσω για τους γονείς ως ένα γιος που δεν έχουν, κλπ. Βγαίνουν διάφορες τέτοιες συμπεριφορές οι οποίες θέλουν προσοχή και σωστό χειρισμό για να μην προσβάλλεις κανένα αλλά κι εσύ ο ίδιος να το έχεις ως βάρος. Επίσης δεν γίνεται να με παίρνουν για παράδειγμα τρεις η ώρα τα ξημερώματα για να με ρωτήσουν κάτι ενώ δεν τίθεται θέμα υγείας ή πρώτης ανάγκης. Είναι πιο δύσκολο να κόψεις κάτι αν δεν το κάνεις εξαρχής. Μπορεί να ακούγεται αυστηρό αλλά αυτά είναι τα όρια και δεν πρέπει να ξεπερνιούνται. Είμαι ο θεραπευτής και η σχέση μας είναι επαγγελματική κι ας δουλεύω με τον πιο ανθρώπινο τρόπο.

Πού γίνεται η πρώτη επαφή;

Γίνεται στο σπίτι του μαθητή. Σε ένα οικείο για εκείνον περιβάλλον αφού έχει να συναντήσει ένα καινούργιο πρόσωπο, με παρουσία των γονιών. Είναι το πιο ασφαλές περιβάλλον για όλους μας. Σιγά σιγά θα γίνει η μετάβαση στο δωμάτιό του όπου μπορούμε να παίξουμε με ανοιχτή την πόρτα ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση και στη συνέχεια να μείνουμε μόνοι μας και να κλείσουμε και την πόρτα, αργότερα να βγούμε στην αυλή και στη συνέχεια στο δρόμο.  Πάντοτε καταλαβαίνω πότε είναι στιγμή για το επόμενο βήμα. Η σχέση και η εμπιστοσύνη χτίζονται σταδιακά. Το παιδί είναι χαρούμενο, περίεργο αλλά και το πλαίσιο που έχουν ήδη προετοιμάσει οι γονείς είναι ήδη ενισχυτικό: "θα έρθει ένας κύριος ο οποίος θα παίξει μαζί σου και θα πηγαίνετε βόλτες". Άρα ήδη ταυτίζομαι με μια ώρα ελευθερίας για το παιδί μέσα στις τόσες δραστηριότητες και απαιτήσεις. Γι’ αυτόν είμαι μια όαση. Αυτό είναι πολύ θετικό για εμένα και με διευκολύνει όταν πρέπει να γίνει κάτι πιο δύσκολο. Το παιδί ανταποκρίνεται πιο εύκολα από το να βρισκόταν σε ένα κέντρο λογοθεραπευτικής θεραπείας.

Έχει τύχει να πας σε κάποιο σπίτι και να μη σε δεχτεί καλά το παιδί;

Φυσικά. Έχει τύχει να πάω σε ένα σπίτι όπου οι γονείς όταν πήρα ιστορικό δεν μου είχαν αναφέρει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να αντικρίσω κάτι άλλο, όπως έναν μαθητή ο οποίος τρύπησε τη γλώσσα με το δάχτυλό του. Μια μορφή αυτοτραυματικής συμπεριφοράς την οποία συνήθιζε να κάνει και δεν με είχαν ενημερώσει. Όταν είδα το αίμα προσπάθησα να τον καθησυχάσω και μετά από λίγο όμως αποχώρησα και φυσικά δεν συνεργαστήκαμε.  

Ποιες δραστηριότητες προτιμούν τα άτομα αυτά;

Τα παιδιά αλλά και οι έφηβοι όπως και οι ενήλικες επιλέγουν ελεύθερα πράγματα όπως να πάμε σε μια παραλία, να περπατήσουν στην άμμο, να παίξουν με χώματα και να λερωθούν. Αυτή είναι και η βασική αρχή της δουλειάς μου, κάτι άλλο για το οποίο ενημερώνω εξαρχής τους γονείς για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις: "οι μαθητές μαζί μου θα λερώνονται και θα χτυπάνε" γιατί αυτό είναι το φυσιολογικό και είναι η πιο σοφή διαδικασία μάθησης που εμπεριέχει το παιχνίδι. Όταν το ακούσει κάποιος μπορεί να το θεωρήσει δεδομένο, όμως όλα αυτά τα χρόνια που δουλεύω, δεν είναι. Δεδομένο ήταν στην προηγούμενη γενιά. Στην δική μας όχι δυστυχώς. Πέρσι λοιπόν που πήγα σε αυτό το δημοτικό, παρατήρησα ότι οι συνομήλικοι συμμαθητές του παιδιού που συνοδεύω δεν μπορούσαν να εκτελέσουν βασικές δεξιότητες. Έπεφταν στις σκάλες, και δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στα μαθήματα ψυχοκινητικής αγωγής που τους έκανε με πολλή αγάπη ο γυμναστής. Τα παιδιά πλέον δεν τρέχουν ελεύθερα ούτε βλέπουν καλά όπως οι προηγούμενες γενιές διότι είμαστε όλοι οθονόβιοι και κλεισμένοι μέσα στο σπίτι. "Διαμερισματοποιημένοι" όπως λέω εγώ. Το οπτικό νεύρο εξασθενεί. Αλλιώς είναι να περιορίζεται η όρασή σου από μια οθόνη κι αλλιώς είναι να κοιτάς τον ορίζοντα. 

Οπότε οι μαθητές επιλέγουν ελεύθερα πράγματα. Ωστόσο οι γονείς τα κατακεραυνώνουν με δραστηριότητες και θεραπείες, κι αν τους δώσουν την ευκαιρία να εκτονωθούν αυτό γίνεται σε έναν κλειστό παιδότοπο με έντονα χρώματα και δυνατή μουσική όπου εκεί βγαίνουν ζωώδεις συμπεριφορές τις οποίες στη συνέχεια μεταφέρουν στο σπίτι και στο σχολείο. Είναι η εύκολη λύση όμως διότι οι γονείς σήμερα δεν περνούν ουσιαστικό και ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους κι αυτό φαίνεται αργότερα στις δεξιότητές τους.

Μίλησε μου για τα δικά σου τα συναισθήματα

Είναι μια πορεία πολλών χρόνων με πολλές διακυμάνσεις. Πολλή ματαίωση όπως ανέφερα αλλά και πολλή χαρά φυσικά. Επίσης έχει πόνο, τουλάχιστον στους χώρους που επέλεξα εγώ να δουλεύω. Δεν ξεκίνησα να δουλεύω στην ελίτ, με παιδιά ευκατάστατων οικογενειών, με υψηλή λειτουργικότητα που θα είχε και τις αντίστοιχες απολαβές. Μπήκα αμέσως στα πολύ βαθιά. Έχω συναντήσει πολύ σπάνια σύνδρομα τα οποία δεν είμαι σε θέση να αναφέρω γιατί είναι ένα με δυο περιστατικά στην Ελλάδα και θα στοχοποιήσω συγκεκριμένα άτομα.

Θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας κάποια περιστατικά;

Ένα έντονο περιστατικό που θυμάμαι γιατί ήταν στην αρχή της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας και με σημάδεψε, ήταν όταν δέχτηκα να κάνω την πρακτική  μου σε ένα φορέα με άτομα με ειδικές ανάγκες όπου ζήτησα να μπω σε μια συγκεκριμένη τάξη από περιέργεια, γιατί σε αυτή την τάξη δεν έμπαινε κανένας να κάνει πρακτική. Μου είπαν ότι τα παιδιά είναι πάρα πολύ επιθετικά αλλά μιας κι εγώ ήμουν αποφασισμένος το δέχτηκαν, λέγοντάς μου όμως ότι θα έπρεπε να παρθούν και τα αντίστοιχα μέτρα ασφαλείας. Την επόμενη μέρα πήγα λοιπόν για να ξεκινήσω. Ήρθε ο επόπτης ο οποίος φρόντισε να είναι καλυμμένο όλο μου το σώμα με ρούχα. Έπρεπε να φοράω και το μπουφάν, όπως μου έδωσε γάντια μηχανής κι ένα κράνος του μποξ με μπροστινή επένδυση με καουτσούκ στο στόμα και στη μύτη! Ο λόγος ήταν ότι ένα από αυτά τα επιθετικά παιδιά είχε την τάση να δαγκώνει κι έπρεπε να ληφθούν προφυλάξεις. Όντως συνέβη αυτό αλλά τότε ήμουν 20 χρονών και δεν με άγγιζε τίποτα. Και μέχρι πριν 5-6 χρόνια αν με ρωτούσε κάποιος, όταν έκλεινε η πόρτα του σπιτιού μου, όλα αυτά έμεναν απέξω. Το στάδιο μετάβασης γινόταν κατά τη διάρκεια της διαδρομής με το αυτοκίνητο μέχρι το σπίτι, όπου γινόταν η αποφόρτιση εστιάζοντας σε αυτά που είχα να κάνω. Ήμουν ο ιδανικός γι’ αυτή τη δουλειά. Μεγαλώνοντας οι ευαισθησίες μου μεγάλωσαν κι αυτές και πολλές φορές το "κουβαλάω" και στο σπίτι.

Θεωρείται αδυναμία αυτό στον χώρο σου;

Αναγκαστικά συμβαίνει. Επειδή δεν συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια δεν σημαίνει ότι είναι κανόνας. Ο κανόνας λέει ότι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτές τις ειδικές ομάδες αναγκαία θα κουβαλήσουν μέσα τους διάφορα. Οφείλουν όμως, κι εκεί είναι το σημαντικό, να το διαχειριστούν με τον καλύτερο τρόπο. Είτε κάνοντας την προσωπική τους ψυχοθεραπεία, είτε με κάποια δραστηριότητα που τους αποφορτίζει, οπωσδήποτε όμως αυτό πρέπει να βγει και να μην μείνει μέσα. Όλα λειτουργούν συσσωρευτικά. Οι θεραπευτές δεν δουλεύουν με τον τυπικό πληθυσμό. Δουλεύουν με ανθρώπους οι οποίοι έχουν πάρα πολλές ανάγκες ψυχοσυναισθηματικές κάθε τύπου οι  οποίες πρέπει να καλυφθούν. Το ποσοστό είναι δυσανάλογο, δίνω 70 παίρνω 30 για παράδειγμα, οπότε είναι απαραίτητο να βρίσκεις τρόπους να αποφορτιστείς για να μην "καείς" όπως λέμε εμείς στον χώρο και για να είσαι ψυχικά υγιής. Αλλιώς μετά είναι μη αναστρέψιμο. Φυσικά είναι μια δουλειά που δεν μπορείς να κάνεις 40 χρόνια αποκλειστικά. Εγώ είμαι 36 χρονών, αθλούμαι και προσέχω πάρα πολύ. Είμαι όπως ένας αθλητής που θα προετοιμαστεί πάρα πολύ καλά πριν τον αγώνα. Παρόλα αυτά παρατηρώ ότι το σώμα μου δεν έχει την ίδια ανταπόκριση όπως όταν ήμουν 25 χρονών, οπότε αντίστοιχα δεν αναλαμβάνω περιπτώσεις μαθητών πιο εύσωμων ή που να εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά την οποία δεν θα μπορώ να χειριστώ. Διότι  τότε δεν θα μπορώ να διασφαλίσω ούτε ότι το παιδί θα πάει σπίτι του, ούτε ότι το περιβάλλον γύρω δεν θα πάθει ζημιά, ούτε ότι εγώ δεν θα χτυπήσω. Πρέπει να προσέχουμε τον εαυτό μας για να υπάρχουμε για τους επόμενους μαθητές. Είμαστε άνθρωποι οι οποίοι  έχουμε επιλέξει πολύ συνειδητά να κάνουμε αυτή τη δουλειά και δεν είμαστε αναλώσιμο προϊόν.

 Κάποιο χαρούμενο ή αστείο περιστατικό;

 Θα πω για κάτι που συνέβη προ καιρού και λίγο   παράτολμο. Ο μαθητής μου με τον οποίο   δουλεύουμε μαζί καιρό τις διάφορες φοβίες του με   τα καιρικά φαινόμενα, μου ζήτησε μια μέρα να   πάμε στη θάλασσα. Είχαμε ξαναπάει, του ήταν   οικείο, όμως πρώτη φορά εκδήλωσε την επιθυμία   ο ίδιος να πάμε και αυτό ήταν κατάκτηση! Οπότε   στην πρώτη παραλία που βρήκαμε σταματήσαμε.   Μου λέει θα ανέβω στα βράχια γιατί είμαι πάρα   πολύ δυνατός, πιο δυνατός κι από εσένα και δεν φοβάμαι ούτε το γκρεμό ούτε τη θάλασσα. Πολύ ωραία του λέω, θα ανέβω κι εγώ γιατί κι εγώ είμαι δυνατός. Παραπάτησα όμως και παρά λίγο να πέσω. Ευτυχώς με κράτησε ο Άγγελος! Έχει τύχει άλλες φορές να μου πει κάποιος μαθητής μου με σοβαρό ύφος: Αρκετά δουλέψαμε μαζί, δεν σε χρειάζομαι πλέον μπορώ να πάω και μόνος μου πλέον στο σχολείο, σε ευχαριστώ πάρα πολύ για όλα αυτά που έκανες για εμένα.

Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;

Το κεφάλαιο της ειδικής αγωγής για εμένα σιγά σιγά θα κλείσει και την θέση του θα πάρει ένας χώρος προσωπικής ανάπτυξης για ενήλικες με τρεις πυλώνες ενδιαφέροντος: (1) θεραπεία μέσω τέχνης (2)life coaching για αθλητές και καλλιτέχνες και (3) μία κινητή ομάδα εμψύχωσης και ενίσχυσης για φροντιστές, νοσηλευτές καθώς και ομάδες εμψύχωσης και υποστήριξης για τα αδέρφια των ατόμων με αναπηρία. Αυτό το τελευταίο πρότζεκτ είναι κάτι που σχεδιάζω καιρό και θα το κάνω ο ίδιος, ενώ το σύνολο των πιο πάνω υπηρεσιών θα γίνεται από επιστήμονες με τις αντίστοιχες ειδικότητες. 

Υπάρχει κάτι άλλο σημαντικό που θα ήθελες να αναφέρεις;

Άλλο ένα σημαντικό κομμάτι που ήθελα να θέσω είναι το ταμπού σε σχέση με την σεξουαλικότητα των ατόμων με αναπηρία, ένα κομμάτι που είχα την τύχη και την ευκαιρία να εκπαιδευτώ αν και δεν είμαι εργοθεραπευτής ή φυσικοθεραπευτής, διότι εκείνοι οφείλουν να χειρίζονται. Στην Ελλάδα συνεχίζει και κατέχει την τελευταία θέση το συγκεκριμένο θέμα αν και είναι ανάγκη όλων των ανθρώπων. Πολλές φορές τα άτομα με αναπηρία δεν είναι σε θέση να ορίσουν αυτοί τις επιθυμίες τους αλλά οι γονείς και οι κηδεμόνες τους, οι οποίοι βάζουν ως προτεραιότητα θεραπείες λόγου έργου μαθησιακών δεξιοτήτων, κοινωνικοποίησης και αφήνουν έξω από το παιχνίδι την ερωτική ανάγκη και επιθυμίες των εφήβων και ενηλίκων ατόμων. Στην αρχή της πορείας μου είχα την ευκαιρία να εκπαιδευτώ από μια ομάδα Γάλλων επιστημόνων πάνω σε θέματα που αφορούν την ενημέρωση και την εκπαίδευση των ανθρώπων αυτών σε τομείς όπως η αυτοϊκανοποίηση αλλά και η ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη, κάτι το οποίο εφάρμοζα κ εφαρμόζω μετά από αίτημα αυτών με τους οποίους συνεργάζομαι. Προσπαθώ πάρα πολύ προς ένα καλύτερο δρόμο ωστόσο βρίσκω συχνά κλειστές πόρτες και κλειστά αυτιά κυρίως σε περιπτώσεις που θέτω εγώ το θέμα της σεξουαλικότητας. Συχνά οι γονείς έρχονται σε αμηχανία και πιστεύουν πως αν συμβεί δε θα μπορούν να το διαχειριστούν. Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν αυτή την δουλειά και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε άτομα με αναπηρία με σεβασμό, φτάνει να το ψάξουν. Ελπίζω πως αν και άλλοι θεραπευτές του χώρου στραφούν προς αυτή την κατεύθυνση υπάρχουν πολλές ελπίδες να σπάσει αυτό το ταμπού. Εξάλλου όλοι όσοι κάνουμε ανθρωπιστικό επάγγελμα έχουμε ένα στόχο: ποιοτική κι ευτυχισμένη ζωή!

Ποιο είναι το μήνυμά σου προς τους αναγνώστες του deBóp;

 Οι άνθρωποι ας κάνουν παιδιά μόνο όταν έχουν φροντίσει και μεγαλώσει το παιδί που κρύβουν μέσα τους. Όσο για αυτούς που έχουν ήδη κάνει θα τους έλεγα να πετάξουν επιτέλους το σωσίβιο της υπερπροστασίας γιατί έτσι τελικά πνίγουν τα παιδιά τους.

Προκαταλήψεις, αρνητισμός και άγνοια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που συναντάει ο Αντώνης Βούλτσος στην καθημερινότητα του, στον αγώνα που κάνει για να χαρίσει στα άτομα με νοητική υστέρηση ποιότητα ζωής. Αν κι εσείς τον συναντήσετε κάποια φορά στο δρόμο, θα παρατηρήσετε με πόση αγάπη και ζήλο αφιερώνει τον χρόνο του σε αυτούς τους ανθρώπους κι αρκούν μερικά μόνο λεπτά για να γεμίσει κάποιος από αυτή την ξεχωριστή ενέργεια που διαθέτει ο Αντώνης. Συγχαρητήρια Αντώνη που κάνεις τον κόσμο μας καλύτερο, είσαι ένας πραγματικός ήρωας της πόλης μας!

“Εάν δεν κάνεις τη ζωή κάποιου άλλου καλύτερη, τότε χάνεις τον χρόνο σου. Η ζωή σου θα γίνει καλύτερη κάνοντας τις ζωές των άλλων καλύτερες.” ~Will Smith~

Κείμενο - Φωτογραφίες: Μαρία Μιχαλινού