Η Φαίδρα Παπανικολάου για την παράσταση το Γαϊτανάκι της Ζωρζ Σαρρή

Μετά από δύο κύκλους επιτυχημένων παραστάσεων με τη «Σολομώντεια Λύση», σε Αθήνα και Περιφέρεια, καθώς και τη συμμετοχή της στο 7ο Bobos Arts Festival στο Μέγαρο Μουσικής, ο Θίασος Λαϊκού Θεάτρου MATICAPI συνεχίζει το ταξίδι του στον κόσμο των παιδιών με «Το Γαϊτανάκι», με αφορμή κιόλας τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση της Ζωρζ Σαρρή.

Εδώ, συζητάμε με την ηθοποιό Φαίδρα Παπανικολάου, η οποία συμμετέχει στην παράσταση, για την αλληλεγγύη και την αγάπη που μας διδάσκει το κείμενο και πολλά ακόμη.

«Το Γαϊτανάκι» της Ζωρζ Σαρρή είναι η παράσταση στην οποία πρωταγωνιστείτε φέτος. Τι συναισθήματα σας γεννήθηκαν όταν διαβάσατε και πάλι αυτό το σπουδαίο έργο;

Αρχικά να σας ευχαριστήσω για τη φιλοξενία και την ευκαιρία που μου δίνετε να μιλήσω γι’ αυτό το σπουδαίο έργο και την συγγραφέα του.

Η Ζωρζ Σαρρή, μαζί με την Άλκη Ζέη, παραμένουν οι δύο γυναίκες συγγραφείς που συνδέθηκαν άρρηκτα με την παιδική και εφηβική ελληνική λογοτεχνία, χαρίζοντας μας έργα όχι μόνο καλλιτεχνικής αλλά και ιστορικής αξίας. Ένα τέτοιο έργο είναι και το Γαϊτανάκι . Η υπόθεση του είναι εμπνευσμένη από την δίκη και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη που έγινε στις 30 Μαρτίου 1952, ημέρα Κυριακή και ώρα 04:10 τα χαράματα. Τέσσερις κομμουνιστές, ο Νίκος Μπελογιάννης, ο Νίκος Καλούμενος, ο Δημήτρης Μπάτσης και ο Ηλίας Αργυριάδης εκτελέστηκαν δια τυφεκισμού με τα φώτα των προβολέων των φορτηγών που τους μετέφεραν. Η ώρα και η ημέρα της εκτέλεσης ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστη (οι εκτελέσεις γινόταν πάντα με το πρώτο φως του ήλιου και ποτέ μέρα Κυριακή ακόμα και από τους ΝΑΖΙ). Η δίκη είχε κινητοποιήσει όλη την υφήλιο. Σε χρονικό διάστημα μίας εβδομάδας, η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε περίπου 250.000 τηλεγραφήματα από όλο τον κόσμο, με τα οποία επώνυμοι και μη, ζητούσαν να μην εκτελεσθεί ο Μπελογιάννης. Ανάμεσά τους, ο Σαρλ ντε Γκολ και σχεδόν όλες οι προσωπικότητες της γαλλικής πολιτικής ζωής, 159 βουλευτές των δύο μεγάλων κομμάτων της Μεγάλης Βρετανίας, οι Πωλ Ελυάρ, Ζαν Κοκτώ, Ζαν-Πολ Σαρτρ, Ναζίμ Χικμέτ, Πάμπλο Πικάσο και Τσάρλι Τσάπλιν. Παρέμβαση υπέρ του Μπελογιάννη έκανε και ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Σπυρίδων αναφέροντας πως: «Έχω συγκλονιστεί από το ηθικό μεγαλείο του Μπελογιάννη. Το θεωρώ ανώτερο και από των πρώτων χριστιανών, γιατί ο Μπελογιάννης δεν πιστεύει ότι υπάρχει μέλλουσα ζωή». Η θανατική καταδίκη δεν άλλαξε ποτέ, ούτε δόθηκε χάρη από τον βασιλιά Παύλο, παρά τις διεθνείς εκκλήσεις. Έμεινε γνωστός στην Ιστορία ως «Ο Άνθρωπος με το γαρύφαλλο». Και στο έργο μας είναι ο κυρ Νικόλας ο Γαρύφαλλος.

Είναι εκπληκτικό πως όλο αυτό το ιστορικό βάρος, η Ζωρζ Σαρρή, κατάφερε να το κάνει ένα παιδικό έργο, με χαρακτηριστικά παραμυθιού και να μιλήσει για το κεντρικό μήνυμα, που είναι το πάθος και ο αγώνας για την Παγκόσμια Ειρήνη. Το έργο σαφώς δεν επιλέχτηκε τυχαία . Μετά την Σολομώντεια  Λύση, που η ιστορία είναι παρόμοια με αυτή του κύκλου με την κιμωλία του Μπρεχτ (πρόκειται για τον ίδιο κινέζικο μύθο) και που πραγματεύεται την σημασία της ηθικής στάσης του ανθρώπου στην διάρκεια ενός πολέμου, ο θίασός μας συνεχίζει ν’ αναζητά έργα και τρόπους, για να προσεγγίσει αυτό το τεράστιο θέμα. Διερευνούμε τις δυνατότητες, τις δυνάμεις αν θέλετε, που δίνουν οι συνειδητές επιλογές που κάνει ένας άνθρωπος στις ακρότατες συνθήκες* τέτοιες που καλούμαστε να ζήσουμε σήμερα. Η συγκίνηση για μας είναι ανείπωτη, καθώς αισθανόμαστε την ευθύνη που έχουμε ως άνθρωποι με την ιδιότητα του καλλιτέχνη , του εκπαιδευτικού , του γονέα. Αλλά και τυχεροί και υπερήφανοι που κατορθώνουμε σ’ αυτή την συγκυρία, να κάνουμε τα παιδιά να γελάνε, να τραγουδάνε και να φεύγουν γεμάτα με αισιοδοξία και σπουδαία μηνύματα. 

Ποιος είναι ο ρόλος σας και πώς τον προσεγγίσατε;

Κάνω πολλούς ρόλους: έναν στρατιώτη, την ορντινάντσα του δημάρχου, τον αστυνόμο – μάρτυρα κατηγορίας και μια κυρία-μητέρα που έχασε το παιδί της στον πόλεμο (είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπάρχει λέξη να προσδιορίζει την μητέρα που έχασε το παιδί της, όπως για παράδειγμα υπάρχει η λέξη χήρα ή ορφανή για αντίστοιχες απώλειες ). Με την σκηνοθεσία του Γιώργου Τσαγκαράκη και τα κείμενα του Γιάννη Καλατζόπουλου, ο οποίος έχει εντάξει το τραγούδι στα έργα του, χρησιμοποιούμε πολλά στοιχεία του λαϊκού θεάτρου,  κλόουν, καραγκιόζη, επιθεώρησης. Αυτά τα στοιχεία μας δίνουν πολλές δυνατότητες. Κυρίως, όμως, να απομυθοποιήσουμε τις λογιών λογιών εξουσίες. Με την διακωμώδηση, φτάνουμε στον βαθύτερο πυρήνα τους. Έτσι τα παιδιά, αβίαστα, μιας και εξαλείφεται το αίσθημα του κινδύνου άρα και του φόβου, χρησιμοποιούν την κριτική σκέψη, διαμορφώνοντας την άποψη τους σε σχέση με τα γεγονότα, αυτά καθαυτά.  

Ο Κυρ-Γαρύφαλλος, ο κεντρικός χαρακτήρας, έχει την ιδέα να σμίξει όλον τον κόσμο, ανεξάρτητα από χρώμα, θρησκεία ή φυλή. Τι μέσα επιστρατεύει για να τα καταφέρει;

Ο κυρ Γαρύφαλλος, γέρος και σοφός ακούγοντας κάποια κοριτσάκια να τραγουδάνε «αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια, κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ μεγάλος κι ολόκληρη τη γη μας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ» αποφασίζει να κάνει πράξη την ιδέα του τραγουδιού. Μόνο που πρέπει να ξαναγίνει νέος για να ταξιδέψει και να μεταδώσει την ιδέα του σ’ όλο τον κόσμο. Βρίσκει έναν επιστήμονα, τον γιατρό Ξανανιώνη που έχει τα χάπια Νεοζίλ. Ο γιατρός πείθεται κι αποφασίζει να χαρίσει τα πανάκριβα χάπια στον Νικόλα τον Γαρύφαλλο, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο υπέροχος σκοπός. Το ταξίδι ξεκινά και συνεχίζεται, μέχρι να γίνει αυτό το ωραίο , το μεγάλο, το συγκλονιστικό όνειρο, πραγματικότητα.  

Στον δρόμο του συναντά πολλά εμπόδια. Πώς τα προσπερνά;

Εδώ το μήνυμα είναι ένα «Μην τα παρατάς. Όταν το δίκιο είναι με το μέρος σου, μην παραιτείσαι. Όταν ο σκοπός είναι μεγάλος, τότε αξίζει τον κόπο να ζήσεις γι’ αυτόν.» Δεν είναι μια τυφλή πίστη, αυτό που οδηγεί τις πράξεις μας στον αγώνα για ένα ειρηνικό μέλλον. Είναι η πεποίθηση ότι, αυτό το μέλλον αξίζει να γίνει πραγματικότητα, είναι η αγάπη για τη ζωή, η βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει ζωή χωρίς ειρήνη. Στο διήγημά της η Σαρρή, δίνει προτεραιότητα στο μέλλον του κόσμου , που δεν είναι άλλο από τα παιδιά. Δεν παλεύουμε για κάτι αόριστο, φανταστικό , άπιαστο. Παλεύουμε για τη ζωή μας και τη ζωή των παιδιών. Αυτό το μήνυμα είναι οδηγός, για να νικηθούν όλα τα εμπόδια.

Tι μηνύματα μπορούν να πάρουν οι μικροί θεατές από τη στάση του απέναντι στη ζωή;

Οι μικροί θεατές μόνο κερδισμένοι μπορεί να βγουν παρακολουθώντας τη ζωή ενός ήρωα του καιρού μας. Κυρίως, έκτος φυσικά από την αγάπη ν’ αγωνίζεσαι για την ιδέα σου, θα δουν και μια προέκταση της βίας, που δεν την έχουν φανταστεί ή αν θέλετε δεν την έχουν κατανοήσει ως τέτοια. Η Τέχνη και στην προκειμένη το θεατρικό έργο μεγεθύνοντας τα συμβάντα και απομονώνοντας τα ζητήματα, μας δίνει τη δυνατότητα να τα εξετάσουμε πιο ψύχραιμα, αφού δεν είμαστε εμείς που υφιστάμεθα τις συνέπειες. Πού οδηγεί λοιπόν η έλλειψη εμπιστοσύνης ή η έλλειψη ελευθερίας του λόγου; Πού οδηγεί ο παραλογισμός μιας απαίτησης; Τι σημαίνει να μην μπορείς να επικοινωνήσεις τις ιδέες σου;  Τι συμβαίνει όταν σου απαγορεύουν ν’ αγωνιστείς για το δίκιο του κόσμου σου; Θα επιμείνω , στο ότι πρόκειται για πολύ σημαντικό έργο, που όμως σαφώς τα παιδιά είναι σε θέση ν’ αφομοιώσουν τα μηνύματα , πολλά περισσότερα απ’ όσα ίσως, απ’ όσα εγώ αναφέρομαι, μέσα από τα μάτια ενός ενήλικα.

Τι μέσα χρησιμοποιείτε στην παράσταση για ν’ αγγίξετε σκληρά και δύσκολα θέματα, όπως ο πόλεμος και ο ρατσισμός;

Οπωσδήποτε, η κωμωδία  κι όπως προανέφερα, στοιχεία ειδών του λαϊκού θεάτρου είναι η λύση που με ασφάλεια επιστρατεύεται σε τέτοιου είδους ζητήματα. Επίσης τα ρούχα και τα σκηνικά, που με πολύ φροντίδα και χιούμορ, έχοντας την ιδέα του κόμικ, πραγματοποίησε η εικαστικός Βικτώρια Νταρίλα. Ένα άλλο δομικό στοιχείο της παράστασης είναι τα τραγούδια, σε στοίχους Γιάννη Καλατζόπουλου και πρωτότυπη μουσική για το έργο μας, της Νατάσας Μουσάδης. Και φυσικά, η πρόθεση, η στοχευμένη και από το κείμενο και από την σκηνοθεσία,  όχι να μιλήσουμε για τον πόλεμο ή το ρατσισμό αλλά για την εξάλειψή τους. Εμείς, επιλέξαμε αυτό το έργο, που είναι θεατρική διασκευή του διηγήματος από τον Γιάννη Καλατζόπουλο, για ένα βασικό λόγο. Για να προτείνουμε το φως αντί για το σκοτάδι , το γέλιο αντί για το κλάμα, τον αγώνα αντί για την παραίτηση. Στη σκηνή το θέμα είναι πώς βγαίνεις από τις δυσκολίες και πώς μες στη δυσκολία υπάρχει η ομορφιά της αγάπης, της αλληλεγγύης , του ονείρου , του σχεδίου, με ένα λόγο της ανθρώπινης συνείδησης που αλλάζει δραστικά τον ρου της Ιστορίας.

Ασχολείστε πολλά χρόνια με το παιδικό θέατρο. Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που έχετε συναντήσει και ποια η μεγαλύτερη χαρά;

Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι η ίδια που αντιμετωπίζουμε σε όλες τις πλευρές της ζωή μας. Κυρίως η έλλειψη πόρων, η έλλειψη υποδομών, η δυσκολία πρόσβασης στον τελικό αποδέκτη μας. Η μεγαλύτερη χαρά είναι όταν ξεπερνάμε αυτά τα εμπόδια και καταφέρνουμε ν’ αποσπάσουμε την προσοχή και το γέλιο, να μοιραστούμε με τους μικρούς και τους μεγάλους θεατές μας την συγκίνηση και τη χαρά, να ενωθούμε στην κοινή εμπειρία που δίνουν τα μεγάλα κείμενα. Ειδικά στο Γαϊτανάκι , που και για τους γονείς σημαίνει πολλά και τους ξυπνάει μνήμες από τα παιδικά τους χρόνια. Είναι σπουδαία η στιγμή , που όλοι μαζί, ηθοποιοί και κοινό τραγουδάμε το τραγούδι. Ας κλείσουμε με το μήνυμα του έργου. Μια ορισμένη μέρα , μια ορισμένη ώρα, να δώσουμε τα χέρια και ν’ αγκαλιάσουμε όλοι μαζί τη γη μας και να χορέψουμε μονιασμένοι κι αγαπημένοι.

Photo credits: @akisvalergakis

Όλες οι λεπτομέρειες για την παράσταση εδώ.