Επίσκεψη στην αναδρομική έκθεση του Κ. Παρθένη στην Εθνική Πινακοθήκη

Η Εθνική Πινακοθήκη τιμώντας το ξεχωριστό ταλέντο του ζωγράφου Κωνσταντίνου Παρθένη εγκαινίασε την προηγούμενη εβδομάδα την έκθεση  «Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1867), Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του». Είναι η πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση, με 150 πίνακες και 70 σχεδια, που με πολύ ζήλο ετοίμαζε η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, στοχεύοντας να αναδείξει τη σύνθετη, αλληγορική πνοή του καλλιτέχνη. Μεγάλο μέρος των εκθεμάτων ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη, καθώς δόθηκαν εκεί ως κληροδοτήματα από τα παιδιά του ζωγράφου. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτά μπορεί κανείς να εντοπίσει και άλλα έργα, προερχόμενα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, καλύπτοντας έτσι με το συνολικό αποτέλεσμα μια ευρεία γκάμα της δημιουργικής πορείας του Παρθένη, στην οποία διακρίνονται με απλότητα όλα τα βήματά της, από τη γέννησή ως την κατάληξή της.

Στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα σημειώνει χαρακτηριστικά: «Η καλλιτεχνική δημιουργία του Παρθένη χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταμορφώσεις. Μόνο ο Πικάσο μπορεί να παραβληθεί μαζί του σε αυτό τον τομέα. Άλλωστε, ο Έλληνας μοιράζεται με τον Ισπανό ομότεχνό του και ένα άλλο σπάνιο προνόμιο: ότι και οι δυο καλλιτέχνες καταφέρνουν να διατηρούν μια στιλιστική σταθερά, έναν ευανάγνωστο γενετικό κώδικα, ένα άμεσα αναγνωρίσιμο ύφος που διαπερνά και ενοποιεί τις πολύτροπες αναζητήσεις τους.  Η Secession, η απόσχιση, η ρήξη, είναι ένα κίνημα που μετεωρίζεται ανάμεσα στον 19ο και στον 20ό αιώνα. Οι καλλιτέχνες του θεωρούν ότι ανοίγουν με το έργο τους τον νέο αιώνα, αλλά στην πραγματικότητα κλείνουν και αποχαιρετούν τον παλιό. Ο Παρθένης σφραγίστηκε από αυτό το πνεύμα και, παρόλο που γνώρισε τα κινήματα του μοντερνισμού, το έργο του θα ισορροπεί και θα ταλαντεύεται, με θαυμαστό τρόπο είναι αλήθεια, πάνω σ’ αυτό το κρίσιμο υπαρξιακό δίλημμα. Ο συμβολισμός και οι αλληγορίες που, με μικρά διαλείμματα, σφραγίζουν ολόκληρη τη δημιουργία του Παρθένη, η διακοσμητική προδιάθεση πολλών έργων του, η εμμονή του με τη γραμμή και τη χαρακτηριστική κυματοειδή καμπύλη, οι σχηματοποιήσεις, η ανάδυση της εικόνας στην επιφάνεια είναι κληρονομιά της βιεννέζικης θητείας του. Τα έργα αυτά υψώνουν θυμίαμα θαυμασμού στον Γκούσταφ Κλιμτ (1862-1918), τον πιο επιφανή εκπρόσωπο του κινήματος, με τόσο πρόδηλο τρόπο που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν απορία ως προς την πατρότητά τους» και καταλήγει υποστηρίζοντας τη συγκεκριμένη επιλογή για την παρουσίαση του καλλιτέχνη τη δεδομένη χρονική στιγμή: «ο Παρθένης κατέχει μια ξεχωριστή θέση στο ομαδικό ασυνείδητο του μέσου Έλληνα. Είναι ταυτισμένος με μια οραματική Ελλάδα, που αγκαλιάζει έναν  εξαϋλωμένο χώρο, εποικημένο από τον μύθο και την ιστορία του».

Οι πληροφορίες για τις σπουδές και τη ζωή του καλλιτέχνη είναι ποικίλες και αλληλοσυγκρουόμενες. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον Μάιο του 1878. Πρωτοδιδάχθηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Αίγυπτο, όντας ακόμα έφηβος. Η ουσιαστική του, ωστόσο, επαφή γίνεται στη Βιέννη, όπου θα σπουδάσει στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών (1897-1903). Εμφανής είναι εξάλλου η επίδραση του βιενέζικου τοπίου στις απαρχές της ζωγραφικής του τέχνης, με τα δάση της χώρας να κυριαρχούν στο έργο του. Στην Ελλάδα ήρθε για πρώτη φορά το 1903, συμμετέχοντας στη Διεθνή Έκθεση Αθηνών, στην οποία κέρδισε το αργυρό βραβείο. Ως επί το πλείστον την πενταετία που ακολούθησε ασχολήθηκε με την αγιογράφηση ναών. Η θρησκευτική πίστη, η απεικόνιση αγίων μορφών και σχετικής θεματικής είναι έκδηλα στις -πρώτες του ειδικά- μεγάλου μεγέθους δημιουργίες. Επόμενος σταθμός του ήταν το Παρίσι, όπου συνδέθηκε με την υψηλή κοινωνία. Το διάστημα 1915-1917 ζει στην Κέρκυρα. Εκεί γοητεύεται από το θαλασσινό τοπίο και τις φυσικές ομορφιές του νησιού, απεικονίζοντας αμφότερα στις τότε δημιουργίες του. Το 1917 εγκαθίσταται στην πρωτεύουσα και μαζί με άλλους επιφανείς θα δημιουργήσουν την ομάδα «Τέχνη». Το 1920 τιμάται με το "Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών", βραβείο που τον καθιερώνει ως έναν από τους σημαντικούς ζωγράφους της εποχής, δεχόμενος ταυτόχρονα τα πυρά των συντηρητικών ακαδημαϊκών κύκλων κατηγορώντάς τον για υπέρμετρο μοντερνισμό και ανορθογραφία. Έκτοτε γνώρισε αρκετές διακρίσεις, ιδίως στο εξωτερικό (Μπιενάλε Βενετίας 1937, Διεθνής Έκθεση Παρισιού 1938). Στην εξέλιξη της θεματολογίας του συναντά κανείς μυθολογικές σκηνές, προσωπογραφίες -κυρίως συγγενικών και φιλικών του προσώπων-, τη νεκρή φύση, ενταγμένα σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζει τα νεότερα ρεύματα της ζωγραφικής, τον ιμπρεσιονισμό, τον μεταϊμπρεσιονισμό, τον συμβολισμό, την Art Nuaveau, δίνοντας ευρωπαϊκό, ανανεωτικό αέρα στον ελληνικό χώρο της τέχνης. Το 1929 διορίζεται Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, χώρος στον οποίο δίδαξε για μια εικοσαετία περίπου. Μαθητές του υπήρξαν ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος, ο Τέτσης και αρκετοί άλλοι ονομαστοί ζωγράφοι. Εν συνεχεία αποκόβεται από τα εγκόσμια και κλείνεται στον εαυτό του, ζώντας λιτή ζωή. Αυτή η λιτότητα αποπνέεται έκτοτε και στην  τέχνη του, καθώς χρησιμοποιεί πια αδρές γραμμές και ελάχιστα χρώματα. Πεθαίνει στις 25 Ιουλίου του 1967.

Η έκθεση για τον Κ. Παρθένη προετοιμαζόταν εδώ και τέσσερα χρόνια. Ήταν πρωταρχικό μέλημα της εκλιπούσας διευθύντριας, ενώ την επιμέλειά της έχει αναλάβει η Ζίνα Καλούδη. Σημαντική ήταν η συμβολή της διευθύντριας Συλλογών και επιμελήτριας Έφη Αγαθονίκου, όπως και της επίτιμης διευθύντριας Συλλογών και βαθιάς γνώστριας του έργου του Παρθένη Όλγας Μεντζαφού. Την αρχιτεκτονική μελέτη και τη σκηνογραφική παρουσίαση της έκθεσης ανέλαβε η ομάδα των αρχιτεκτόνων Γιώργος Παρμενίδης, Χριστίνα Λονγκεπέ, Ιφιγένεια Μάρη.

 

Κωνσταντίνος Παρθένης. Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του

Νέα Εθνική Πινακοθήκη

Διάρκεια: 5/7 - 28/11

* κείμενο - φωτογραφίες Νίκος Ρουμπής