ΝΕΑ

«Ίππος: το άλογο στην Αρχαία Αθήνα», μια συναρπαστική έκθεση στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών

2022-01-31 «Ίππος: το άλογο στην Αρχαία Αθήνα», μια συναρπαστική έκθεση στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση για τη σημασία του αλόγου στην Αρχαία Ελλάδα, οργανωμένη από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, άνοιξε τις πύλες της την προηγούμενη εβδομάδα. Σε αυτήν την -για όλη την οικογένεια- έκθεση αξίζει να αφιερώσει κανείς λίγο από τον χρόνο του για να πληροφορηθεί και κυρίως να συνειδητοποιήσει την ιδιαίτερη σχέση που έδενε τον άνθρωπο της Αρχαίας Ελλάδας με τον -ίσως- πιο πιστό του φίλο, το άλογο! Στοχοθεσία της έκθεσης, την οποία επιμελήθηκε η καθηγήτρια Jenifer Neils, Διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, είναι να παρουσιάσει στο κοινό, με τα 50 περίπου εκθέματά της, τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής, ζωοαρχαιολογικής και ιστορικής έρευνας, για την καλύτερη κατανόηση της σημασίας του αλόγου στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία.

Το άλογο ήταν το πιο θαυμαστό και πολύτιμο ζώο στην Αρχαία Ελλάδα. Ενδεικτικό είναι ότι οι Αρχαίοι Έλληνες έδιναν στα παιδιά τους ονόματα που περιλάμβαναν το συνθετικό «ίππος» (Φίλιππος, Κάλλιππος κ.ά.). Αλλά ακόμα και δύο από τους βασικότερους Ολύμπιους θεούς φέρουν τον χαρακτηριστικό προσδιορισμό: Αθηνά Ιππία και Ίππιος Ποσειδών, καθώς ήταν στενά συνδεδεμένοι με τα φτερωτά τους άλογα. Η επιστημονική ονομασία των αλόγων στα αρχαία ελληνικά ήταν «λοφούροντα», δηλαδή ζώα που είχαν ουρά με μακριές τρίχες. Το σύνηθες ύψος τους ήταν 1.35μ. - 1.40μ. και είχαν τρίχωμα διαφόρων χρωμάτων από το οποίο προέκυπτε και η ονομασία τους: μέλος (μαύρο), πυρρός (ξανθοκόκκινο), ξανθός (καφετί), βαλιός (πιτσιλωτό). Ζούσαν κατά μέσο όρο 25 χρόνια, όμως από την ηλικία των 20 ετών σταματούσαν να τα χρησιμοποιούν στον πόλεμο και τους αγώνες.

To άλογο απεικονίζεται σε ποικίλες μορφές της τέχνης -αγγεία, γλυπτά, νομίσματα, πυξίδες, σαρκοφάγους-, σε όλο το μήκος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Από την εποχή κιόλας της προϊστορίας το άλογο εμφανίζεται ως ακούραστος σύντροφος του ανθρώπου στους αγώνες του για την επικράτηση (πόλεμος), αλλά και σε δραστηριότητες όπως ήταν οι ιππικοί αγώνες, οι οποίοι εντάχθηκαν ως αναπόσπαστο μέρος των τότε αθλητικών διοργανώσεων (αρχής γενομένης από τους Ολυμπιακούς), ενώ λόγω της σπουδαιότητάς τους σταδιακά φτιάχτηκαν και ειδικοί χώροι για τη διεξαγωγή τους, με αποκορύφωση τη ρωμαϊκή περίοδο, όπου οι ιππόδρομοι έλαβαν τον χαρακτήρα περίτεχνου οικοδομήματος. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα άλογα στην αρχαιότητα δεν χρησιμοποιούνταν για υποζύγια ή στην καλλιέργεια της γης, δείγμα της ανώτερης αξίας τους για τον άνθρωπο.

Ο Όμηρος, πρώτος, κάνει σχετικές αναφορές, προσδίδοντας μεταφυσικές ιδιότητες στα άλογα του Αχιλλέα, εικόνες που έχουμε από τη ζωφόρο του Παρθενώνα και αναπαριστούν την πομπή των Παναθηναίων αριθμούν στην ιερότερη τελετουργία της πόλης τη συμμετοχή άνω των 200 αλόγων, αναφορές στον Πλάτωνα κάνουν λόγο για την επίδρασή του αλόγου στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του ατόμου, ο σπουδαίος ιστορικός Ξενοφών στο έργο του Περί Ιππικής κάνει λόγο για τους σωστούς τρόπους εκπαίδευσης και φροντίδας των αλόγων (η απόκτηση και η συντήρησή του ήταν μια αρκετά δαπανηρή υπόθεση και έτσι μόνο η αριστοκρατική τάξη μπορούσε να τα αποκτήσει), ενώ ο στρατηλάτης Μέγας Αλέξανδρος, όπως πληροφορούμαστε από τον γεωγράφο Παυσανία, θάβεται μαζί με το διάσημό του Βουκεφάλα, το μόνο άλογο που έφτασε στην ηλικία των 30 ετών.

Στην ελληνική τέχνη οι προτομές αλόγων απεικονίζονται σε αντικείμενα διαφόρων μεγεθών και σχημάτων. Ένα λόγου χάρη χαρακτηριστικό είδος αγγείου του 6ου αιώνα φέρει την ονομασία αμφορέας προτομής αλόγου και μόνο στην περιοχή της Ακρόπολης έχουν βρεθεί πάνω από εκατό τέτοιου είδους αγγεία. Στην πλειοψηφία τους τα άλογα διακρίνονται από λεπτό κεφάλι, τοξωτό λαιμό και καπούλια, λιγνό σώμα και ψηλά πόδια. Από τα πιο δημοφιλή αντικείμενα ήταν τα ειδώλια αλόγων, τα περισσότερα για χρήση παιδικών παιχνιδιών. Κάποια από αυτά φέρονται πάνω σε τροχούς, παραπέμποντας στη γνωστή ιστορία του Τρωικού πολέμου με τον Δούρειο Ίππο. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι πολλά παράξενα μυθολογικά όντα αλλά και ηρωικές μορφές έχουν ως βάση τους το σώμα αλόγου (π.χ. ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο του Ποσειδώνα, ή ο σοφός Κένταυρος Χείρωνας, με σώμα αλόγου και ανθρώπου, δάσκαλος του Αχιλλέα).

Περίοπτη θέση στην έκθεση κατέχει ένας σκελετός αλόγου, από τα πλέον πρόσφατα ευρήματα του νεκροταφείου του αρχαίου Φαλήρου, πρώτου λιμανιού της Αθήνας. Ανάμεσα σε 1961 ανθρώπινες ταφές -αρκετές αφορούν αλυσοδεμένους κρατούμενους που είχαν εκτελεστεί- βρέθηκαν και εκείνες δεκαοχτώ αλόγων. Ο πλήρης σκελετός που βρίσκεται στην έκθεση αποδεικνύει την προσοχή που είχαν ταφεί τα άλογα, τοποθετημένα σαν να ήταν σε κίνηση. Για την αιτιολογία του θανάτου τους μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν μέχρι στιγμής, καθώς τα οστά προσδιορίζουν την πολύ νεαρή ηλικία τους (4-7 ετών), ενώ δεν διαφαίνονται τραυματισμοί (λόγου χάρη από ιππικούς αγώνες). Καθώς το ενδεχόμενο των φυσικών αίτιων έχει αποκλειστεί, η θυσία προς τον Ποσειδώνα, θεό των αλόγων και της θάλασσας ή η ταφική προσφορά σε νεκρούς ιδιοκτήτες, ώστε να τους συνοδεύσουν στη μετά θάνατον ζωή, φαίνονται ως οι επικρατέστερες εκδοχές.

Πολλά από τα εκθέματα ταξίδεψαν από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Ακρόπολης, Μουσείο Βραυρώνας, Αρχαία Αγορά, Κεραμεικός) αλλά και του εξωτερικού (Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας, Κρατικό Μουσείο Βάδης κ.ά.). Ένα από τα φιλοξενούμενα αριστουργήματα είναι η περίτεχνη χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας, που ανήκε κάποτε στον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων.

Την έκθεση πλαισιώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες. Σχεδιασμένες λεζάντες για τους μικρούς επισκέπτες θα τους βοηθήσουν να περιηγηθούν και να ανακαλύψουν διάφορα αντικείμενα: παιδικά παιχνίδια και αγγεία διακοσμημένα με συναρπαστικές σκηνές αρματοδρομίας. Επιπλέον μπορεί να βρει κανείς το παιδικό βιβλίο της Jenifer Neils με τίτλο AVRA, an Amazing Greek Horse, εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία ενός αρχαίου αλόγου. Με την ευκαιρία της έκθεσης η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας διοργανώνει μια σειρά 6 διαλέξεων, όπου ειδικοί της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης θα εξετάσουν πτυχές της σχέσης αλόγου και αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας. Το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να τις παρακολουθήσει μέσω ΖΟΟΜ, είτε από την ιστοσελίδα ή το κανάλι της Σχολής.

Γοητευμένοι από την έκθεση μοιραζόμαστε μαζί σας με το φωτορεπορτάζ μερικά από τα αριστουργήματά της και σας προτρέπουμε να τη βάλετε στο πρόγραμμά σας!