«ΚΑΛΛΟΣ. Η υπέρτατη ομορφιά», μια αριστουργηματική έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Αν δεχτούμε τον ορισμό της έννοιας «κάλλους» ως την υπέρτατη ομορφιά*, για να υπογραμμίσουμε την αισθητική απόλαυση που προκαλεί η τελειότητα του ανθρώπινου σώματος ή του φυσικού περιβάλλοντος, τότε η νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης κυριολεκτεί, υπακούοντας πλήρως στον προσδιορισμό και συμπληρώνοντάς τον με ποικιλία: κάλλος θεών, δαιμόνων, ηρώων, αθλητών και θνητών, κάλλος εκτεινόμενο στην Αρχαϊκή, Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή.

Η αριστουργηματική έκθεση με τίτλο «ΚΑΛΛΟΣ. Η Υπέρτατη Ομορφιά» άνοιξε τις πύλες της την περασμένη εβδομάδα και θα διαρκέσει  έως τις 16 Ιανουαρίου 2022. Η έκθεση αποτελεί αποχαιρετιστήριο δώρο του πρώην Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και νυν Γενικού Διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης Νικόλαου Σταμπολίδη σε συνεπιμέλεια με τον Ιωάννη Φάππα.  

Το αρχαιοελληνικό κάλλος είναι ένα ιδεώδες που αναπτύχθηκε στην αρχαία ελληνική σκέψη, εκφράστηκε αρχικά μέσα από τα ποιήματα των επικών (8ος αι. π.Χ.) και λυρικών (7ος - 6ος αι. π.Χ.) ποιητών ως εξωτερική ομορφιά και αποκρυσταλλώθηκε σταδιακά μέσα από κείμενα φιλοσόφων από τον 6ο αι. π.Χ. και εξής, οι οποίοι αναφέρθηκαν σε αυτό ως συνδυασμό της φυσικής εμφάνισης και των αρετών της ψυχής, ενώ ο Πλάτωνας το χαρακτήρισε ως ηθική τελειότητα (αμήχανον κάλλος). Σε αυτήν την έκταση του κάλλους επικεντρώνεται και η έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αναδεικνύοντας κατά κύριο λόγο τη συμβολή της αρχαίας Ελλάδας στον καθορισμό της έννοιας της ομορφιάς έως σήμερα. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στη συνέντευξη τύπου για την παρουσίαση της έκθεσης ο Καθηγητής κύριος Σταμπολίδης, δίνοντας ταυτόχρονα και το πνεύμα στοχοθεσίας της εν λόγω συλλογής «η παρούσα έκθεση σε καλεί όχι μόνο να κοιτάξεις αλλά, κυρίως, να δεις την ομορφιά μέσα από έργα υψηλής αισθητικής που γέννησαν οι Αρχαίοι Έλληνες σε μια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας τους. Όμως, όπως κι αν περιγράψει κανείς με λόγια, όπως κι αν ντύσει με λόγια ένα ή περισσότερα υπέροχα δημιουργήματα, αυτά θα παραμένουν γυμνά περιμένοντας τη χαρά των ματιών καθενός θεατή να τα ντύσει κάθε φορά με τα δικά του αισθήματα και νοήματα, παραδίδοντας την ψυχή του στην αισθητική εποπτεία. Ατενίζοντας την ομορφιά, ουσιαστικά ατενίζεις τον εαυτό σου, αυτόν που είσαι και αυτόν που θα ήθελες να είσαι εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά».

Τριακόσιες και πλέον εμβληματικές αρχαιότητες - αγάλματα, αγγεία, όστρακα κάτοπτρα, κοσμήματα, αρωματοδοχεία ληκύθια, χρηστικά είδη καλλωπισμού (κρέμες, χρώματα κτλ), εργαλεία κόμμωσης, όπως σιδερένια ψαλίδια, χτενάκια κ.ά.-, ως επί το πλείστον από τον 7ο ως τον 1ο αιώνα π.Χ., από πενήντα δύο μουσεία, συλλογές και Εφορείες Αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, αντικείμενα από την Ιταλία, το Βατικανό και τη Σικελία παρουσιάζονται, τα περισσότερα από αυτά, για πρώτη φορά εκτός των τειχών τους. Η  επιλογή της γεωγραφικής προέλευσης των αντικειμένων κάθε άλλο παρά τυχαία ήταν: τα εκθέματα προέρχονται από ολόκληρη τη μητροπολιτική και νησιωτική Ελλάδα για να γίνει αντιληπτή η έκταση της έννοιας του «κάλλους» στην αρχαιότητα σε ευρύ κοινό, από το σύνολο σχεδόν των τότε πόλεων-κρατών, καθώς και από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Αντιστοίχως τα εκθέματα από τη Μεγάλη Ελλάδα αποδεικνύουν τη διασπορά της έννοιας και στις αποικίες της Δύσης.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε 10 ενότητες, όπου η κάθε μία έχει σχεδιαστεί σύμφωνα με μία θεματική προσέγγιση, παρουσιάζοντας έργα από διαφορετικές περιόδους. Πιο συγκεκριμένα:

 

Αρχαϊκό και κλασικό κάλλος

Κατά κύριο λόγο συναντάμε γλυπτά της Αρχαϊκής και Κλασικής περιόδου που εστιάζουν στην ανθρώπινη μορφή αλλά και στην έννοια του ήθους, άμεσα συνδεδεμένη με την ομορφιά της ψυχής (ήθος). Ξεχωρίζουν, ανάμεσα σε άλλα, η Κόρη της Ακροπόλεως, καθώς και η προτομή γυναικείας μορφής από ταφικό μνημείο της Ρόδου.

 

Θεϊκό κάλλος

Η ομορφιά πηγάζει από τους θεούς. Κανένας θνητός δεν διαθέτει μεγαλύτερη ομορφιά από αυτούς, η δήλωση για κάτι τέτοιο από πλευράς του αποτελεί ύβρη που οδηγεί στην τιμωρία. Επίσης, κάθε θεός έχει το δικό του χαρακτηριστικό που προσδιορίζει την τέλεια ομορφιά του: ο Δίας τη μεγαλοπρέπεια, η Ήρα τη σοβαρότητα, η Αφροδίτη την ομορφιά του προσώπου και του σώματος, η Αθηνά τη σοφία, ο Άρης τη ρώμη, ο Ποσειδών τη δύναμη της φύσης, ο Απόλλων τη γαλήνια ομορφιά, η Άρτεμις την αυστηρότητα. Στα γλυπτά που κατά κύριο λόγο περιλαμβάνει η ενότητα αυτή ξεχωρίζουν οι κεφαλές του Διονύσου από τη Θάσο και του Απόλλωνος-Ηλίου από τη Ρόδο.

Κάλλος θνητών

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική σκέψη, το κάλλος των ανθρώπων ενυπάρχει σε κάθε ηλικία και χάρη σε αυτή την ιδιότητα αρκετοί από τους θνητούς έγιναν αθάνατοι. Μυθικές, αλλά και υπαρκτές μορφές της αρχαιότητας, γνωστές για τη φυσική ομορφιά τους, όπως ο Άδωνις, η Ωραία Ελένη, ο Μέγας Αλέξανδρος αλλά και ομοιώματα κοινών θνητών της καθημερινής ζωής πλαισιώνουν την ενότητα αυτή, που θα την χαρακτηρίζαμε ως την πλέον ανθρωποκεντρική.

 

«Καλοί»  και  «καλές» στην αρχαιότητα

Ο έπαινος της φυσικής ομορφιάς ανδρών και γυναικών της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ελλάδα, ομοίως αθλητών πολεμιστών, εταίρων, ως ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τυγχάνει αναγνώρισης είναι η θεματική αυτής της ενότητας που αποτυπώνεται μέσα από επιγραφές χαραγμένες σε αγγεία ή γραμμένες με χρώμα επάνω σε λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη κ.λπ.

Αθλητικό κάλλος

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται έργα όπου πρωταγωνιστεί η σωματική και ψυχική δύναμη, που καθιστούν τον άνθρωπο ικανό να αντεπεξέρχεται στις κακουχίες και στις απαιτήσεις των αγωνισμάτων, σε συνδυασμό με την ευγενή άμιλλα και τα θαυμαστά επιτεύγματά του στον στίβο. Κεφαλές στεφανωμένων αθλητών μαζί με παραστάσεις από τους χώρους Γυμνασίων, αθλητικά σύνεργα για την καθαριότητα και την προσωπική υγιεινή των αθλητών, πλαισιώνουν κατά κύριο λόγο τη θεματική αυτή.

 

Ηρωικό κάλλος

Στην ενότητα αυτή προβάλλεται το «εσωτερικό-ηρωικό κάλλος» που δεν άλλο από το πνεύμα  αυτοθυσίας για χάρη του κοινού καλού, οι πράξεις ηρωισμού στον πόλεμο αλλά και στην περίοδο ειρήνης. Οι ήρωες βρίσκονται ένα επίπεδο πάνω από τους κοινούς θνητούς και συχνά γίνονται ημίθεοι. Περίοπτη θέση κατέχει ο Ηρακλής και ακολουθούν άλλοι ονομαστοί ήρωες και ηρωίδες, όπως ο Αχιλλέας, ο Μελέαγρος, αλλά και η Αταλάντη, η φημισμένη και πανέμορφη κυνηγός, οι Αμαζόνες.

Αρπαγές κάλλους και συνευρέσεις

Η έλξη από την ομορφιά ωραίων ανθρώπων οδηγεί θεούς και ήρωες στο να τους κυνηγήσουν για να συνευρεθούν μαζί τους. Πλείστες είναι οι αναφορές της μυθολογίας σε τέτοιου είδους περιπτώσεις: Δίας και Γανυμήδης, Δίας και Ευρώπη, Θησέας και Αντιόπη κ.ά.

 

Καλλιστεία θεοτήτων

Ο Πάρις, πρίγκιπας της Τροίας, καλείται να αποφασίσει ποια είναι η πιο όμορφη θεά και να της δώσει ένα μήλο ως ένδειξη της νίκης της. Τον διαγωνισμό κερδίζει η Αφροδίτη, η θεά της ομορφιάς, που υπόσχεται στον Πάρι να του χαρίσει την πιο όμορφη θνητή, την Ελένη, βασίλισσα της Σπάρτης. Τρεις μοναδικού κάλλους προτομές των γυναικείων θεοτήτων που συμμετέχουν στον διαγωνισμό, της Ήρας, της Αθηνάς και της Αφροδίτης κυριαρχούν στην ενότητα αυτή.

Δαιμονικό κάλλος

Η ελληνική μυθολογία παρουσιάζει ποικίλα τερατογενή όντα, όπως η Σφίγγα, η Μέδουσα, η Σκύλλα, οι Σάτυροι, που στην αρχική τους απεικόνιση εμφανίζονται με άγρια και άσχημη όψη, με την πάροδο ωστόσο των χρόνων εξανθρωπίζονται και αποκτούν ομορφιά. Ανάμεσά τους οι εκπληκτικής ομορφιάς Σφίγγα του Θέρμου, της Αμφίπολης, οι Σκύλλες της Όστια και της Ελεύθερνας.

 

Ωραίοι άωροι

«Ωραίοι» (<ώρα) είναι οι νέοι που βρίσκονται στην ώρα τους, στο αποκορύφωμα της νεότητάς τους και «άωροι» αυτοί που η μοίρα-θάνατος τους πήρε πριν φτάσουν στο σημείο αυτό της ζωής τους. Δύο επιτύμβιες στήλες, μια αρχαϊκή ενός νέου από το Ακραίφνιο της Βοιωτίας και μια κλασική, μιας νέας από την Καλλικράτεια Χαλκιδικής, συνυπάρχουν και συνομιλούν στην ενότητα αυτή.

Καλλωπισμός

Στην ενότητα αυτή, μέσα από μια σειρά αντικειμένων καθημερινής χρήσης και ακολουθώντας την ομηρική περιγραφή για τον καλλωπισμό της Ήρας, παρουσιάζεται η διαδικασία του καλλωπισμού σε όλα της τα στάδια, από το λουτρό, τη χρήση αρωμάτων και αλοιφών, την περιποίηση προσώπου και σώματος, την κόμμωση, μέχρι την ένδυση και τον στολισμό. Ξεχωρίζουν τα αγγεία με σκηνές πώλησης αρωμάτων, καθώς και σπάνιο παλαίτυπο με κείμενο του Θεοφράστου για την παρασκευή και χρήση των αρωμάτων της αρχαιότητας.

Τέλος, αξίζει προσοχής και αναφοράς και ο πολύ αξιόλογος κατάλογος της έκθεσης, συνταγμένος από τους δύο επιμελητές, με αναλύσεις των έργων, επεξηγηματικά κείμενα, εισαγωγικές σημειώσεις και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

 

*Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

 

«ΚΑΛΛΟΣ. Η Υπέρτατη Ομορφιά»

Ημερομηνίες: 29 Σεπτεμβρίου – 16 Iaνουαρίου 2022

Είσοδος:15€, μειωμένο εισιτήριο: 10€

Ελεύθερη είσοδος για τους Φίλους του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης

 

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00, Πέμπτη: 10.00-20.00, Κυριακή: 11.00-17.00, Τρίτη: Κλειστό

Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, με τη γενναιόδωρη υποστήριξη της L’Oréal.

 

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Νεοφύτου Δούκα 4 / Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου 1
106 74, Αθήνα
Τηλ.: (+30) 210 7228321-3
W: www.cycladic.gr
Facebook: CycladicArtMuseum

 Instagram: Cycladic_museum