Υφαντογραφήματα. Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα

Υφαντογραφήματα : Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα.
Σύγχρονη τέχνη στη βιτρίνα του Συλλόγου Εκπαιδεύσεως Νεανίδων.

Ο Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων (Σ.Ε.Ν.) εγκαινιάζει τη σειρά εκδηλώσεων «Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα. Σύγχρονη τέχνη στη βιτρίνα του Σ.Ε.Ν», σε επιμέλεια της Έφης Φαλίδα, με πρώτη την εικαστική παρέμβαση «Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν» της Σεβαστιάνας Κωνστάκη, με κολλάζ, υφάσματα, νήματα, σχέδια με μελάνι σε ριζόχαρτο, αντικείμενα από το αρχείο του Σ.Ε.Ν. και μια χειροποίητη καλλιτεχνική έκδοση.

Καθώς ο ΣΕΝ γιορτάζει φέτος τα 150+2 χρόνια από την ίδρυσή του, επιδιώκει να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο, «συνομιλώντας» με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Τα  «Υφαντογραφήματα. Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα» - μία  σειρά εκδηλώσεων  γύρω από την ιδέα της  τεχνίτρας (craftwoman) και της  χειροτεχνίας της  (artisanship) - αφορά την παρουσίαση  τεσσάρων εικαστικών έργων στη βιτρίνα και στο εσωτερικό του πωλητηρίου του Σ.Ε.Ν., στην ιστορική Στοά του παλιού θεάτρου ΚΕΝΤΡΙΚΟΝ, Κολοκοτρώνη 3α, Αθήνα

Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η ανάδειξη και ο διάλογος με τη γυναικεία χειροτεχνία και τη συμβολή της στην οικονομία της χώρας των νεότερων χρόνων.  

Ο κύκλος συνεργασιών εγκαινιάστηκε στις 27 Ιανουαρίου με την εικαστική παρέμβαση «Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν» της Σεβαστιάνας Κωνστάκη, η οποία με τα κολλάζ της επιχειρεί να σκηνοθετήσει  το παρόν διαμέσου της παράδοσης και  συμπληρώνει το έργο της με μία εγκατάσταση εργαλείων και άλλων αντικειμένων από τη συλλογή του ΣΕΝ .

Τα «Υφαντογραφήματα»,σε επιμέλεια της δημοσιογράφου και ανεξάρτητης επιμελήτριας τέχνης Έφης Φαλίδα, έχουν  ως αφετηρία τον διάλογο των καλλιτεχνών με το αρχείο και τα τεχνουργήματα του ΣΕΝ, προκειμένου να γεφυρωθεί το ιστορικό των δράσεων του ΣΕΝ με το δημιουργικό παρόν.

Οι εικαστικοί  προσκαλούνται να επισκεφθούν και να εμπνευσθούν από το αρχείο του ΣΕΝ όπως και  από τα αντικείμενα του πωλητηρίου. Και όπου είναι εφικτό να δημιουργήσουν ένα έργο από κοινού με τις τεχνίτρες που συνεργάζονται με το Σ.Ε.Ν. Η διαδρομή αυτής  της επίσκεψης  καταλήγει στη βιτρίνα του πωλητηρίου, όπου θα εκτίθεται το έργο τέχνης συμμετέχοντας στη σειρά καλλιτεχνικών συνομιλιών-συνυφάνσεων   που αποκαλούμε «Υφαντογραφήματα».

«Η ανάδειξη της χειροποίητης εργασίας, της ραφιναρισμένης λεπτομέρειας  στις εξειδικευμένες τεχνικές,  η επεξεργασία της αδρής πρώτης ύλης και ο μετασχηματισμός της σε ένα θαυμαστό διακοσμητικό ή λειτουργικό αντικείμενο σήμερα, στον αιώνα των ηλεκτρονικών συναλλαγών και της ψηφιακής επικοινωνίας- αποκτά ιδιαίτερη σημασία», σημειώνει η Επιμελήτρια.   Το εξειδικευμένο άγγιγμα των έμπειρων χεριών πάνω στα πράγματα είναι προνόμιο. Το κέντημα, το πλέξιμο, η ύφανση δεν είναι απλά γυναικείες εργασίες , αλλά πράξεις δημιουργίας και ενδυνάμωσης, εργαλεία προσωπικής έκφρασης και οικονομικής ανεξαρτησίας.

Η τέχνη των χεριών είναι μία ανθρώπινη εμπειρία. Κάτω από την επιφάνεια του δέρματος τους συμβαίνει μία διαδικασία παραγωγής που η ζωντάνια της μεταφέρεται στο αντικείμενο, ξεπερνώντας τον ορίζοντα του χρόνου. Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ρίτσαρντ Σέννετ στο βιβλίο του « Ο Τεχνίτης» το εκφράζει διαφορετικά: «το χέρι δίνει την ικανότητα στον άνθρωπο για μία ολόκληρη ζωή υλικής εξερεύνησης». Ο Φινλανδός αρχιτέκτονας Γιουχάνι Πάλλασμαα στο δοκίμιο του «Τα μάτια του δέρματος» θα παρατηρήσει ότι το άγγιγμα  είναι ο αισθητηριακός τρόπος ολοκλήρωσης της εμπειρίας του κόσμου  και του εαυτού  συμπεραίνοντας : «όλες οι αισθήσεις , συμπεριλαμβανομένης της όρασης, είναι επεκτάσεις της απτικής αίσθησης. Το γεγονός αυτό μπορεί να αναγνωριστεί στην πανάρχαια αποτίμηση της αφής ως «μητέρας των αισθήσεων». Ποιητικά το αποδίδει και η Ελένη Βακαλό στο «Άνθρωποι της γης» με τους στίχους της … Της μάνας γης η ανάσα χτυπάει στον ίδιο ρυθμό της καρδιάς μας.

Στην πρώτη εικαστική παρέμβαση, η Σεβαστιάνα Κωνστάκη προτείνει τη δημιουργία μίας θεατρικής  σκηνής όπου τον ρόλο των δραματικών προσώπων (dramatis personae) έχουν τα επιλεγμένα αντικείμενα.  Η ίδια  επισημαίνει: «Η βελόνα, «το έμβλημα της γυναικείας εργασίας», είναι το βασικό αντικείμενο της χειρουργού, της μοδίστρας, της κεντήστρας. Η εγκατάσταση συντίθεται από  πειραματικές παραλλαγές επανασύνδεσης και ερμηνείας του σώματος που ενεργεί και αισθάνεται με τα χέρια. Κρατώντας τη βελόνα τα χέρια γίνονται εργαλείο όρασης, διεκδίκησης και απόλαυσης».

Οι «Χειρογραφιες του Σ.Ε.Ν» επιχειρούν μία κριτική της νοσταλγίας για ένα φανταστικό παρελθόν. Ένα παρελθόν στο οποίο πίστευαν ότι η  δαντελοποιία, η υφαντική, το κέντημα, η ραπτική, το πλέξιμο και όποιες άλλες μορφές χειροτεχνίας  ήταν οικονομικά βιώσιμες  επιτρέποντας  στις γυναίκες να εργάζονται στα σπίτια τους, όπου αφοσιώνονταν στην τέχνη τους (craft), την οικογένειά τους και το νοικοκυριό τους.

Η  γυναικεία εργαλειοθήκη  την οποία παρουσιάζει η καλλιτέχνης αποτελείται από  ρόκες, σφοντύλια, σαΐτες, χτένια, τροχαλίες, δείγματα υφαντών σε αργαλειό . Μία συλλογή εργαλείων μοναδικών για κάθε τεχνίτρα, σκαλισμένα με το χέρι, συνήθως από ξύλο, άλλοτε περίτεχνα στολισμένα ή ζωγραφισμένα, κάποια φέρουν πάνω τους ονόματα, ημερομηνίες, ευχές, αφιερώσεις. Με μία άλλη ματιά τα εργαλεία αυτά  είναι τα ίχνη που άφησαν εκείνες που μαθήτευσαν στο Σ.Ε.Ν, δημιουργώντας ένα σχήμα  επιβίωσης για να συνεισφέρουν στην βελτίωση του οικογενειακού εισοδήματος αν όχι στη δική τους οικονομική ανεξαρτησία.

Η ιστορία του υπεραιωνόβιου Συλλόγου και ο ρόλος του στη γυναικεία χειραφέτηση και την γυναικεία εκπαίδευση περιγράφεται στη μελέτη «Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων, Από τον 19o στον 21o αιώνα», της ομότιμης καθηγήτριας Οικονομικής και Κοινωνι­κής Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Λυδίας Σαπουνάκη-Δρακάκη και της αρχιτέκτονος, διδάκτορος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών του Πανεπι­στημίου Θεσσαλίας Μαρίας Λουίζας Τζόγια-Μοάτσου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα με την ενίσχυση του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και διατίθεται στο Πωλητήριο.

Σεβαστιάνα Κωνστάκη -Βιογραφικό Σημείωμα

Η Σεβαστιάνα Κωνστάκη (Ρόδος, 1989) είναι αρχιτέκτων/designer. Είναι υπότροφος του 3ου προγράμματος  υποστήριξης καλλιτεχνών Artworks 2020 (ΊΣΝ). Σπούδασε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2013) και ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό δίπλωμα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού με τίτλο ΙNSTEAD-Parapoesis στο ίδιο πανεπιστήμιο (2016). Η καλλιτεχνική και ερευνητική πρακτική της κινείται στον χώρο του ενδιάμεσου. Περιλαμβάνει αντικείμενα-αφηγήσεις για την επανασύνδεση του σώματος με τις φαντασιώσεις του, όπως πλεκτά/γλυπτά ρούχα, κολάζ, χάρτες, σχέδια, και καλλιτεχνικά βιβλία με απεικονιστικά εργαλεία που πηγάζουν από τη διασταύρωση αρχιτεκτονικής, τέχνης και μόδας. Συνεργάζεται με καλλιτέχνες από το ευρύτερο φάσμα των τεχνών· εικαστικών, παραστατικών, ερμηνευτικών και κοινωνικών.

Είναι ιδρύτρια του ατελιέ Studio Asevia (https://studioasevia.com/). Στο παρελθόν ήταν υπεύθυνη του καλλιτεχνικού σχεδιασμού και επιμέλειας των προγραμμάτων «Looming Together» και «Το Παραβάν» στο Victoria Square Project (2021), υπήρξε βοηθός διοργάνωσης της documenta14 (2017) και υπεύθυνη διεύθυνσης και συντονισμού του Victoria Square Project (2017–2018). Έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις όπως στις «Broken Heart Syndrome» (Two Thirds Projects Space, 2022), «Women Move: Imaginary and real encounters» (Noucmas, 2022), «(Συν)Εργαστήριο για την ιθαγένεια: ΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟ(Σ)ΚΑΛΟΥΝ ΕΡΓΑ» (Victoria Square Project, 2022), «Womanhoods» (Noucmas, 2021) και «Emfylo-ποιείν: to construct the Gender» (a.antonopoulou.art, 2019). Συνεργάστηκε με τις 2WO+1NE=2 για τη συλλογή SS’ 23 Tinos και την επιμελήθηκε μαζί με την Κατερίνα Χάρου την επιτελεστική παρουσίαση της «Το χειροποίητο νησί» (Death disco, 2023). Αυτό το διάστημα η έχει σχεδιάσει την εγκατάσταση «Χειρογραφίες του Καστελλορίζου» που παρουσιάζεται στο Λύκειο Ελληνίδων (Δημοκρίτου 14, Αθήνα).

Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων: www.senedu.gr