Ώρα (και) για διάβασμα: Αναγνωστικές προτάσεις για παιδιά & εφήβους

Ως «αντίδοτο» στο κυρίαρχο νέο δεδομένο στη ζωή όλων, στις αμέτρητες ώρες αφοσίωσης στις οθόνες, προτείνουμε μια λίστα με δεκαπέντε κλασικά ελληνικά βιβλία, παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, διαχρονικά έργα για νεαρούς αναγνώστες και όχι μόνο, δώρα ιδανικά (και) για τις γιορτές.

Η εκδοτική προσπάθεια που έχει γίνει στον τομέα αυτό είναι αξιόλογη, καθώς κανείς μπορεί να βρει καθιερωμένους συγγραφείς και τα δημιουργήματά τους, σε σύγχρονο πλαίσιο, με ποικιλία μορφών, κατάλληλα προσαρμοσμένα, ανάλογα με την ηλικία, τα γούστα και τις επιθυμίες του αναγνωστικού κοινού (π.χ. εικονογραφημένες εκδόσεις, άλλες που συνοδεύονται από ερωτήσεις κατανόησης και ασκήσεις που ωθούν σε αυτοδημιουργία). Για τον λόγο αυτό οι εκδόσεις που παρατίθενται είναι ενδεικτικές.

Ανατρέχοντας λοιπόν σε παλιές μνήμες, επισκεφτήκαμε βιβλιοπωλεία, (ξανα)εντοπίσαμε αναγνώσματα και προτείνουμε:

 

βιβλία για μαθητές Δημοτικού

Παπαντωνίου Ζαχαρίας, Τα ψηλά βουνά, Μίνωας, 2011 (ενδεικτική έκδοση για ηλικίες 8-10 ετών)

Έργο ορόσημο για την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας και την αναγνωστική μνήμη χιλιάδων Ελλήνων. Με απλή αφήγηση, ζωντανή γλώσσα, χωρίς διδακτικούς τόνους, εξιστορεί τις περιπέτειες 26 παιδιών, που περνούν μόνα τους τις καλοκαιρινές διακοπές στα βουνά της Ευρυτανίας. Εκεί, μέσα στις ομορφιές της ελληνικής φύσης, «διδάσκονται» την ομαδικότητα, την αλληλοβοήθεια, τον σεβασμό, αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα τις μικρές και μεγάλες δυσκολίες της καθημερινότητάς τους. Εξίσου σημαντικό -για την ιστορία κυρίως- γεγονός, είναι ότι η πρώτη έκδοση του βιβλίου σημειώθηκε το 1917 και από την ίδια χρονιά και για σειρά ετών αποτελούσε το αναγνωστικό εγχειρίδιο της Τρίτης Τάξης του Δημοτικού σχολείου, ήταν μάλιστα το πρώτο σχολικό αναγνωστικό στη δημοτική γλώσσα, στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που καθιέρωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Έκτοτε έχουν κυκλοφορήσει πάμπολλες εκδόσεις.

 

Δέλτα Πηνελόπη, Τρελαντώνης, ΕΣΤΙΑ 2011 / επίμετρο Άλκη Ζέη (ενδεικτική έκδοση για ηλικίες 9-11 χρονών)

Στο αυτοβιογραφικό αυτό μυθιστόρημα η συγγραφέας μας μεταφέρει τις αναμνήσεις της παιδικής της ηλικίας, όταν μαζί με τα αδέρφια της φιλοξενήθηκαν στον Πειραιά για τις θερινές τους διακοπές. Ο μικρός πρωταγωνιστής, ο ατίθασος και σκανταλιάρης Αντώνης, δεν είναι άλλος από τον μικρότερο αδερφό της, ενώ και η ίδια γίνεται αναγνωρίσιμη μέσα από τον χαρακτήρα της Πουλουδιάς, της αδερφής του. Στις σελίδες του μυθιστορήματος συναντάμε μία μικρή κοινωνία παιδιών με αντιπαλότητες, συμμαχίες, διαμάχες και βέβαια πολλά δάκρυα. Οι μικρότεροι θεωρούν τον Αντώνη πρότυπό τους για την ευστροφία του να σκαρφίζεται «ηρωικές» σκανδαλιές, ενώ οι μεγάλοι αγανακτούν μαζί του για τους μπελάδες που τους δημιουργεί. Διασκεδαστική είναι η σχέση του παιδιού με την αυστηρή θεία του. Ευδιάκριτες είναι και οι αρετές του: φιλαλήθης, αναλαμβάνει πάντοτε τις ευθύνες για τις πράξεις του -αταξίες εν προκειμένω-, κερδίζοντας εν τέλει τον θαυμασμό και την αγάπη μικρών και μεγάλων.

 

Σωτηρίου Διδώ, Μέσα στις φλόγες, Κέδρος 2011

Η Αλίκη Μάγη, είναι ένα νεαρό κορίτσι με πλούσια φαντασία, που ξεκινάει ένα ταξίδι με αφετηρία έναν παραμυθένιο κόσμο, για να βρεθεί γρήγορα στον πραγματικό, ανάμεσα σε λογής περιπέτειες, οικογενειακές, πολεμικές, κοινωνικές. Μια συναρπαστική διήγηση από την ηρωίδα - αφηγήτρια που ξεκινά από την ανέμελη ζωή μιας εύπορης οικογένειας στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας, φωτογραφίζει τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, αλλά και τις τραγικές στιγμές που θα ακολουθήσουν, τη Μικρασιατική καταστροφή και τον δρόμο της προσφυγιάς. Το έργο αποτελεί ένα μοναδικό ταξίδι στην ιστορία και στην μνήμη, όπως δίνονται παραστατικά από την πολυβραβευμένη συγγραφέα και είναι ιδανικό ανάγνωσμα για μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού.

 

Λουντέμης Μενέλαος, Ένα παιδί μετράει τα άστρα, Πατάκης 2014

Το βιβλίο αναφέρεται στις περιπέτειες ενός φτωχού και ορφανού αγοριού, του Μέλιου Καδρά. Το αφεντικό του δεν τον αφήνει να μορφωθεί,  για να μην αποσπάται η προσοχή του από τη δουλειά. Ο δάσκαλος του χωριού θα συνειδητοποιήσει τη θέληση του παιδιού για μάθηση και θα του δώσει κάποια βιβλία. Ο Μέλιος, όσες φορές και αν τα διαβάσει, συγκλονίζεται από το περιεχόμενό τους. Η όρεξή του για μάθηση θα τον προδώσει στο αφεντικό, που θα του απαγορεύσει να συναντήσει ξανά τον δάσκαλο. Ο Μέλιος δραπετεύει από το στενό περιβάλλον του χωριού και αναζητά ολομόναχος την τύχη του στην πόλη, προκειμένου να πάει σε σχολείο. Στη μεγαλούπολη θα βιώσει πολλά αντίθετα συναισθήματα, το δίκιο και το άδικο, την αγάπη και το μίσος, την καλοσύνη και την κακία, τη φιλία και την έχθρα. Μόνιμοι αλλά πιστοί  συνοδοιπόροι σε αυτό του ταξίδι θα είναι ένα βιβλίο και η δίψα για μάθηση.

 

Ζέη Άλκη, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, Μεταίχμιο 2011

27 Οκτωβρίου 1940: Η μέρα που άλλαξε για πάντα τη ζωή του εννιάχρονου Πέτρου, καθώς τότε πεθαίνει το τριζόνι του. Την επόμενη θα τον ξυπνήσει η φωνή της μητέρας του και οι σειρήνες, ο πόλεμος αρχίζει, ήρθε η ώρα να μάθει τι σημαίνει η λέξη, πέρα από τα βιβλία που την είχε συναντήσει μέχρι στιγμής. Θα τον βιώσει κάθε μέρα και με κάθε τρόπο, μαζί με τους γονείς του, τη μεγαλύτερη αδελφή του, τον παππού του, αρχίζοντας έναν μεγάλο «περίπατο», στην Αθήνα της Κατοχής, στα δύσκολα χρόνια της πείνας, των συσσιτίων, του φόβου, των διωγμών. Με οδηγό τους αγαπημένους του ήρωες από την ελληνική ιστορία ο νεαρός Πέτρος και η παρέα του δε διστάζουν να πάρουν μέρος στην Αντίσταση, με σύνθημα -στα λόγια και στην πράξη- μια καινούργια, καλύτερη ζωή.

 

Σαρή Ζωρζ, Ο θησαυρός της Βαγίας, Πατάκης 2013

Είναι το πρώτο βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, το περιεχόμενο του οποίου ξεκίνησε ένα καλοκαίρι στην Αίγινα ως παιχνίδι με τα παιδιά της. Έτσι, οι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι πέρα για πέρα αληθινοί: τα παιδιά της και οι φίλοι τους, το ίδιο ισχύει και για τα μέρη που θα βιώσουν τις περιπέτειές τους. Έχουμε λοιπόν ως πυρήνα μία παρέα παιδιών, που περνάει τις καλοκαιρινές της διακοπές στην Αίγινα. Εκεί τους επισκέπτεται μια οικογενειακή φίλη από το Παρίσι, η οποία δουλεύει ως βοηθός ψυχιάτρου. Αποστολή της είναι να ταυτοποιήσει κάποια στοιχεία που επαναλαμβάνει ένας Γερμανός ασθενής, ο οποίος πάσχει από αμνησία μετά την έκρηξη νάρκης που πάτησε στην Αίγινα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Λέξεις σκόρπιες, που προσπαθούν και τα παιδιά να ενώσουν για να βγάλουν από νόημα. Ώσπου κάποια μέρα επισκέπτονται στη Βαγία την οικογένεια Χαλδαίου, στο σπίτι της οποίας έμενε τον καιρό εκείνο ο Χανς. Εκεί πληροφορούνται ότι αυτός κάποτε είχε κλέψει από την οικογένεια χρυσές λίρες. Έτσι αρχίζει η αναζήτηση ενός χαμένου θησαυρού, που οδηγεί τα παιδιά σε απρόσμενες και συνεχείς περιπέτειες. Μαζί με αυτά αναδύονται το φως και ο ήλιος της Ελλάδας, η χαρά και η ανεμελιά των παιδικών χρόνων, οι δυσκολίες της ενήλικης καθημερινότητας. Το βιβλίο μυστήριου έγινε μια από τις πλέον επιτυχημένες παιδικές σειρές της ΕΡΤ, επεισόδια της οποίας μπορεί κανείς να παρακολουθήσει στο διαδίκτυο.

 

Σίνου Κίρα, Το ασημένιο μενταγιόν, Κέδρος 2011

Η μικρή Μαρίνα βρίσκει τυχαία ένα ασημένιο μενταγιόν και το φοράει με καμάρι όταν ξεκινάει με τους γονείς της για μια εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη. Κάτι παράξενο όμως συμβαίνει μ' αυτό το κόσμημα, καθώς δεν μπορεί να καταλάβει γιατί προκαλεί το έντονο ενδιαφέρον του ξεναγού και ορισμένων συνταξιδιωτών της. Όταν όμως το νεαρό κορίτσι πέφτει θύμα κλοπής, η υπόθεση παίρνει άλλες διαστάσεις και αποδεικνύεται εξαιρετικά περίπλοκη. Οι μικροί αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να ταξιδέψουν στην Πόλη, ζώντας ταυτόχρονα την αγωνία και τις περιπέτειες της μικρής ηρωίδας, όπως καταγράφονται από μια συγγραφέα που θεωρούσε το παιδικό βιβλίο ως τον καλύτερο και πιο πιστό φίλο της ζωής της.

 

Ψαραύτη Λίτσα, Τα δάκρυα της Περσεφόνης, Πατάκης 2012

Σε ένα νησί του Αιγαίου ζουν δύο ανήσυχα παιδιά. Κάπου απόμερα υπάρχει κρυμμένο ένα άγαλμα. Πώς όμως αυτό συνδέεται με τον γνωστό μύθο της Δήμητρας και της κόρης της, της Περσεφόνης; Παράξενα κι ασυνήθιστα φαινόμενα συμβαίνουν στο νησί όσο το άγαλμα δεν είναι φανερό. Μόλις όμως η Μάνα σμίξει με την Κόρη, όλα θα ξαναγίνουν ήσυχα και καθημερινά. Μόνο η ζωή των δύο παιδιών, του Παντελή και της Αγγέλας, θα είναι διαφορετική από δω και στο εξής. Ένας καινούριος κόσμος ανοίγεται μπροστά τους, γεμάτος ερωτηματικά και ανησυχίες, χαρές και αγωνίες. Μια τρυφερή ιστορία που διαδραματίζεται σε έναν κόσμο όπου το πραγματικό σμίγει με το φανταστικό και οι αρχαίοι μύθοι ζωντανεύουν για να μαγέψουν και να παρασύρουν τις καρδιές των παιδιών.

 

βιβλία για εφήβους

Μυριβήλης Στράτης, Βασίλης ο Αρβανίτης, ΕΣΤΙΑ 1999

Αρχές εικοστού αιώνα σε ένα ορεινό χωριό της Λέσβου. Εκεί ζει ένα αγόρι, γνωστό με το παρατσούκλι «Βασίλης ο Αρβανίτης». Πρώτος στα γλέντια και στα παιχνίδια, πρώτος και στους καβγάδες με τους συντοπίτες του, Έλληνες και Τούρκους. Ο νεαρός Βασίλης, αποφασίζει να εκδικηθεί για τον θάνατο του Ζαχαριά, το πρωτοπαλίκαρο των Ρωμιών. Θα ακολουθήσουν πολλά επεισόδια, τα οποία θα αποδείξουν τη σωματική και την ψυχική του δύναμη. Ωστόσο, ο ήρωας μας δεν πολεμά μόνο με εχθρούς ή με όσους κάνουν κακό, κάποια στιγμή αποφασίζει να τα βάλει με τον ίδιο τον Θεό, για να ακολουθήσει ένας μαρτυρικός θάνατος. Η νουβέλα αυτή του Μυριβήλη έχει χαρακτηριστεί από κορυφαίους ξένους ελληνιστές ως ένα από τα πιο δυνατά και πρωτότυπα κείμενα της σύγχρονης ευρωπαικής λογοτεχνίας λόγω της δυναμικότητας, της ζωντάνιας, του «ζωγραφικού» της πλούτου.

 

Λυμπεράκη Μαργαρίτα, Τα ψάθινα καπέλα, Καστανιώτης 2002

Το βιβλίο, που ως ένα σημείο μπορεί να θεωρηθεί αυτοβιογραφικό, έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Ο κύριος χώρος δράσης είναι η  εξοχική -τότε- Κηφισιά και τα περίχωρά της. Η έφηβη Κατερίνα, σε πρώτο πρόσωπο παρουσιάζει την κοινή με τις άλλες δύο αδερφές της, την  Ινφάντα και τη Μαρία, διαδρομή ζωής, όπως απλώνεται κατά την εφηβεία τους, σε τρία καλοκαίρια. Σε πρώτο πλάνο συναντάμε τις σκέψεις, τα όνειρα και τις σχέσεις των νεαρών κοριτσιών. Ανάμεσά τους δρουν και άλλα πρόσωπα, όπως η μητέρα, η θεία, ο παππούς, η Πολωνέζα γιαγιά τους, ένας καπετάνιος, που ασκούν ρόλο καταλυτικό. Το μυθιστόρημα εύστοχα έχει ειπωθεί ότι αποτελεί ένα ταξίδι αυτογνωσίας και μύησης από την εφηβική ηλικία στην πρώτη νεότητα. Όταν μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στην Γαλλία (1950) χαρακτηρίστηκε ως «μυστικός ήλιος που λάμπει σε ορισμένους μόνο τόπους», ένδειξη του γοητευτικού περιεχομένου, του ενθουσιασμού και της ευχάριστης ανησυχίας που προκαλεί στους νεαρούς -κατά κύριο λόγο- αναγνώστες.

 

Σαμαράκης Αντώνης, Ζητείται Ελπίς, Ψυχογιός 2013

Οι πολυμεταφρασμένες ιστορίες του βιβλίου είναι συγκινητικές και βαθιά ανθρώπινες και ίσως αυτό εξηγεί τη διαχρονική απήχησή τους σε όλες τις ηλικίες του αναγνωστικού κοινού. Αυλές, γραμμές τρένων, έρημοι δρόμοι, γειτονιές, καφενεία, γραφεία, στρατόπεδα, σκοτεινά λεωφορεία, ξεχασμένα τετράδια, περιοδικά, εφημερίδες, λαχεία, σκισμένα χαρτιά, με αυτά τα απλά συστατικά πλάθει τις σύντομες -και εκ του αποτελέσματος ευκολοδιάβαστες- ιστορίες του ο Σαμαράκης, στο -ίσως- καλύτερο εξ όλων των βιβλίων του. Με ύφος απλό και αρκούντως κατανοητό για τις εφηβικές ηλικίες, θεμελιώδη συναισθήματα, όπως η μοναξιά, η αγάπη, ο φόβος, η αλληλεγγύη και κυρίως η ελπίδα διατρέχουν τις σελίδες ενός έργου, που ο συγγραφέας του έμεινε γνωστός στην εγχώρια λογοτεχνική ιστορία με το προσωνύμιο «αιώνιος έφηβος».

 

Φακίνου Ευγενία, Αστραδενή, Κέδρος 2012

Η Αστραδενή είναι ένα 11χρονο κορίτσι που μεγαλώνει στη Σύμη. Οικονομικά προβλήματα αναγκάζουν την οικογένειά της να μετακομίσει στην Αθήνα. Η νέα της ζωή, όπως διαμορφώνεται, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του νησιού. Στην πρωτεύουσα οι άνθρωποι κάνουν άλλες δουλειές, οι ρυθμοί είναι ταχείς και κανένας δε γνωρίζει και δεν ενδιαφέρεται για τον άλλο. Μοναδική της παρέα είναι η ζωηρή της σκέψη. Είναι όμως αρκετή η απόδραση στη φαντασία για να αντιμετωπιστεί η σκληρότητα της πραγματικότητας; Αυτό θα κληθούν να διαπιστώσουν οι νεαροί αναγνώστες, περιδιαβαίνοντας σε εικόνες από την παραδοσιακή ζωή της επαρχίας, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα οικεία τους περιβάλλοντα και τρόπους ζωής  από τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

 

Γρηγοριάδου Σουρέλη Γαλάτεια, Πριν από το τέρμα, Πατάκης 2012

Σε μια φτωχογειτονιά μεγαλώνουν τρεις φίλοι. Αυτοί, η μπάλα, τα παιχνίδια, η καθημερινότητά τους, τα όνειρα και οι φιλοδοξίες για «κοινωνική άνοδο». Όμως ποιους και πόσους συμβιβασμούς και υποχωρήσεις καλούνται να κάνουν για να φτάσουν «ψηλά»; Τι αντίτιμο πρέπει να πληρώσουν στα κυκλώματα που τους υπόσχονται γη και ύδωρ; Υπάρχει, άραγε, επιστροφή για δρόμους που φαίνονται να οδηγούν σε αδιέξοδο; Ένα συναρπαστικό εφηβικό μυθιστόρημα, που μέσα από τις σελίδες του θίγονται ζητήματα καίρια, όπως η εσωτερική μοναξιά και οι φιλοδοξίες των σύγχρονων νέων, οι παγίδες που καραδοκούν.

 

Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου Λότη, Στο τσιμεντένιο δάσος, Πατάκης 2013

Η Κόννη, μια δεκαεξάχρονη Ελληνίδα που ζει στο εξωτερικό, έρχεται στην πυκνοδομημένη Αθήνα, το «τσιμεντένιο δάσος», για να περάσει τις καλοκαιρινές της διακοπές κοντά στην άρρωστη γιαγιά της. Σ’ αυτό το αλλιώτικο «δάσος» η νεαρή κοπέλα συνηθίζει να φοράει πάντα κάτι κόκκινο. Σύντομα, ως μια μοντέρνα «κοκκινοσκουφίτσα», θα συναντήσει στο πρόσωπο ενός ατόμου υπεράνω κάθε υποψίας, έναν σύγχρονο «λύκο», που στόχο έχει να την σύρει στον κόσμο των ναρκωτικών. Ένας «φύλακας άγγελος» θα εμφανιστεί την ύστατη στιγμή και με την παρουσία του θα δράσει καταλυτικά στην ιστορία και στην εξέλιξή της. Η συγγραφέας έχει τιμηθεί με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Εφηβικού - Νεανικού βιβλίου.

 

Κορδόση Ακακία, Η τριλογία της Αβρούπολης, Τα νοερά καλοκαίρια, Πικραμένος Γιάννης 2011

Η βραβευμένη, τόσο στην Ελλάδα, όσο και από τη Γαλλική Ακαδημία, συγγραφέας Ακακία Κορδόση παρακολουθεί τη ζωή της Αλίκης, από τα εφηβικά της χρόνια, μέχρι την τρίτη δεκαετία της. Στο Πρώτο καλοκαίρι δύο παιδιά μαγεύονται από μια επιστολή που καταφθάνει από το μακρινό παρελθόν και ακολουθούν τη φαντασίωση ενός ονειροπόλου τεχνίτη. Στο Δεύτερο καλοκαίρι μια παρέα εφήβων πραγματοποιεί την πολυπόθητη εκδρομή τους στο νησάκι μιας λιμνοθάλασσας. Στο τελευταίο μέρος της τριλογίας, Τα άλλα καλοκαίρια, το περιεχόμενο αφορά μια ερωτική ιστορία και ένα αισθηματικό αδιέξοδο. Η ηρωίδα διέρχεται τις περιόδους της ζωής της με χρωματικούς αλληγορικούς συμβολισμούς: μετά τη ροζ, θα ακολουθήσει η γαλάζια εποχή, έπεται η ασημένια, αυτή της εφηβείας, για να καταλήξει στην κόκκινη, εκεί που την περιμένει η βίαια ενηλικίωση. Το μεγαλύτερο μέρος της τριλογίας λαμβάνει χώρα στην Αβρούπολη, μια ιδεατή πόλη που έχει μια ζεστή λιμνοθάλασσα. Η ιστορία τελειώνει σε έναν άλλο χώρο, πραγματικό, στην Αθήνα. Με ανθρωποκεντρική γραφή, λιτό και ταυτόχρονα «ευγενές» ύφος, παρακολουθούμε τα χρόνια της αθωότητας και της ενηλικίωσης και πώς εξελίσσονται μέσα σε αυτά η φιλία, ο έρωτας, η οικογένεια, η ζωή, ο θάνατος.