ΕΜΣΤ | Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;
Από τον Δεκέμβριο του 2023 έως το φθινόπωρο του 2024, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) παρουσιάζει-σε τρία μέρη-έναν κύκλο εκθέσεων αποκλειστικά αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες, υπό τον ευρύτερο τίτλο-ομπρέλα Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; (What if Women Ruled the World;) εμπνευσμένο από το έργο της Yael Bartana, (2017). Με μια νέα παρουσίαση της συλλογής σε έναν ολόκληρο όροφο του Μουσείου, την πρώτη παρουσίαση επιλεγμένων έργων από τη Δωρεά Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και με μια σειρά από δεκατέσσερις ατομικές εκθέσεις Ελληνίδων και διεθνών καλλιτέχνιδων διαφορετικών γενεών, τους επόμενους μήνες όλο το Μουσείο, θα καταληφθεί σταδιακά από τη γυναικεία καλλιτεχνική δημιουργία.
Το εκθεσιακό αυτό πρόγραμμα περιστρέφεται γύρω από ένα υποθετικό ερώτημα που επαναλαμβάνεται συχνά: τι θα συνέβαινε αν η διακυβέρνηση του κόσμου είχε θηλυκά χαρακτηριστικά, αν βασιζόταν στην ενσυναίσθηση, τη φροντίδα, την κατανόηση και όχι στον ανταγωνισμό, την βία, και την διαρκή αναζήτηση της ισχύος; Άραγε θα ήταν καλύτερος ο κόσμος μας; Μήπως κάτι τέτοιο θα σήμαινε το τέλος των πολιτικών και ένοπλων συγκρούσεων και αδιεξόδων; Θα ήταν σε καλύτερη μοίρα τα ανθρώπινα δικαιώματα; Οι οικονομικές πολιτικές θα ήταν κοινωνικά πιο δίκαιες και με ευαισθησία για το περιβάλλον και τους μη ανθρώπινους συντρόφους μας; Θα υπήρχαν περισσότερες συζητήσεις και συμβιβασμοί; Ή μήπως θα γινόμασταν μάρτυρες των ίδιων ανθρώπινων ελαττωμάτων, της διαφθοράς και των καταχρήσεων εξουσίας στις οποίες επιδίδονται όσοι κατέχουν κρίσιμες θέσεις λήψης αποφάσεων; Σε μια εποχή κατά την οποία βλέπουμε την ενίσχυση ανδροκρατούμενων αυταρχικών διακυβερνήσεων σε διάφορα μέρη του κόσμου, που οδηγούν σε κοινωνική και πολιτική πόλωση και αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις, μοιάζει να είναι η κατάλληλη στιγμή για να προβληματιστούμε πάνω σε αυτά τα ερωτήματα που επανέρχονται ολοένα και συχνότερα (στον δημόσιο διάλογο).
Το συγκεκριμένο εγχείρημα είναι πρωτοβουλία της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ, Κατερίνας Γρέγου, και αποσκοπεί να επανεξετάσει ριζικά το πώς θα ήταν ένα μουσείο εάν τα περισσότερα έργα της συλλογής του είχαν δημιουργηθεί από γυναίκες καλλιτέχνιδες. Όπως επισημαίνει η ίδια: «Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπήρξε ποτέ ένα οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στις εικαστικές τέχνες και οι γυναίκες καλλιτέχνιδες περιθωριοποιούνται συστηματικά για δεκαετίες, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτελεί μια σημαντική δήλωση και, ταυτόχρονα, αποκατάστασης μιας μεγάλης ανισότητας. Σε μια εποχή που γινόμαστε μάρτυρες αναζωπύρωσης των επιθέσεων κατά των δικαιωμάτων των γυναικών (όπως π.χ. η ανατροπή της απόφασης ορόσημο του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Roe vs. Wade, το 1973) το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης και της έμφυλης ισότητας, σε όλους τους τομείς, είναι πιο επείγον από ποτέ άλλοτε».
Η έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί αποτελεί την πρώτη επανέκθεση της συλλογής του Μουσείου μετά την εναρκτήρια παρουσίασή της, το 2019, στη μόνιμη έδρα του ΕΜΣΤ, στο πρώην εργοστάσιο ζυθοποιίας ΦΙΞ. Η έκθεση παρουσιάζει έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, μεταξύ αυτών και την πρώτη παρουσίαση μιας σειράς έργων από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου στο ΕΜΣΤ, τη σημαντικότερη και πιο γενναιόδωρη δωρεά στην ιστορία του Μουσείου.
Η νέα παρουσίαση της συλλογής μέσα από την επιμελημένη ομαδική έκθεσηΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί απορρέει από τη νέα Δήλωση Αποστολής του ΕΜΣΤ. Ένα μουσείο-ειδικά ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης-δεν μπορεί να εκθέτει μόνιμα το σύνολο της συλλογής του, μια και το μέγεθος της υπερβαίνει πάντα τον διαθέσιμο εκθεσιακό χώρο. Επομένως, οι αλλαγές στην παρουσίαση της συλλογής είναι απαραίτητες προκειμένου να αναδεικνύονται έργα που δεν έχουν εκτεθεί προηγουμένως και να φωτίζονται αθέατες όψεις της συλλογής μέσα από καινούριες επιμελητικές προτάσεις. Το μουσείο και η συλλογή του αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και όχι άψυχα αποθετήρια του παρελθόντος. Επιπλέον, καθώς η συλλογή ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης αντανακλά τις εξελίξεις στην τέχνη αλλά και ευρύτερα τις μεταβολές της ιστορίας και της κοινωνίας, το μουσείο οφείλει να ανανεώνει την πολιτική αποκτημάτων και να την παρουσιάζει συστηματικά στο κοινό.
Με την έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί με το ΕΜΣΤ θέλει να δηλώσει με έναν ξεκάθαρο και τολμηρό τρόπο την ανάγκη να ξαναγραφτεί η ιστορία της ελληνικής τέχνης, ώστε να αναδειχθούν έμφυλες όψεις της που έχουν μείνει στη σκιά. Η έκθεση ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί αποτελείται αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του και παίρνει θέση σε ένα κεφαλαιώδες ζήτημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μουσεία στις μέρες μας: την υποεκπροσώπηση των γυναικών και την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα-μία από τις κύριες και κοινές προβληματικές που διέπει όλα τα «κύματα» φεμινισμού ανά τα χρόνια, όσες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους.
Πράγματι, παρά τις πρόσφατες προόδους, οι γυναίκες καλλιτέχνιδες και επαγγελματίες στον χώρο του πολιτισμού εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στις θέσεις ευθύνης και να αναγνωρίζονται λιγότερο από τους μηχανισμούς καλλιτεχνικής, επιστημονικής και θεσμικής καταξίωσης του κόσμου της τέχνης.
Στην έκθεση Γυναίκες, μαζί παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Η παρουσίαση περιλαμβάνει επίσης ένα σημαντικό, μουσειακό έργο της Etel Adnan (Λίβανος), το οποίο αποτελεί νέο μακροχρόνιο δανεισμό στο Μουσείο, με την ευγενική παραχώρηση της Saradar Collection (Παρίσι/Βηρυτός).
Παρότι δεν υπάρχει ενιαία θεματολογία, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν περιοριστικό στο πλαίσιο της έκθεσης της συλλογής του μουσείου, υπάρχουν ωστόσο πολλά κοινά σημεία αναφοράς και διαλόγου, και, επίσης, εννοιολογικές και αισθητικές συγγένειες μεταξύ των έργων. Τις καλλιτέχνιδες απασχολούν θέματα που αφορούν την ταυτότητα φύλου όπως και ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Το σώμα εξετάζεται ως διαφιλονικούμενο πεδίο και διερευνώνται οι πολλαπλές σημασίες του στην οικογενειακή ζωή, την εργασία, τη σεξουαλικότητα και την αυτοαναπαράσταση του. Μολονότι τα περισσότερα από τα έργα δεν εστιάζουν στην γυναικεία συνθήκη αυτή καθαυτή, υπάρχει μια λανθάνουσα προδιάθεση για ζητήματα ισότητας, καταπίεσης και ετερότητας.
Συστηματικά είναι επίσης το ενδιαφέρον για την υλικότητα και τη χειροποίητη δημιουργία, καθώς και πολλά έργα ενσωματώνουν και επανανοηματοδοτούν αντικείμενα και υλικά που προέρχονται από το οικιακό/καθημερινό περιβάλλον και το μετασχηματίζουν, μέσα από ενδελεχείς χειρωνακτικές γλυπτικές διαδικασίες και εύθραυστες χειρονομίες. Η υπαρξιακή διερώτηση επανέρχεται, όπως επίσης και ο προβληματισμός σχετικά με την εντροπία, την κατάρρευση, τη φθορά και την ευθραυστότητα, αντανακλώντας την τρέχουσα κατάσταση πολιτισμικής αβεβαιότητας.
Τέλος, αρκετές καλλιτέχνιδες διενεργούν ζητήματα ιστορίας, μνήμης και συλλογικών/πολιτισμικών ταυτοτήτων και εστιάζουν στην κομβική γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, εντός της Νοτιανατολικής Ευρώπης και του πάλαι ποτέ Λεβάντε. Πρόκειται για τα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα οποία κρύβουν μέσα τους μια πληθώρα αποσιωπημένων ή περιθωριοποιημένων ιστοριών που παρέμειναν εν υπνώσει, στον απόηχο της κατασκευής των νέων εθνικών αφηγήσεων. Η κληρονομιά αυτής της ιστορίας και της τρέχουσας ιστορίας της ίδιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, με τις πλούσιες ιστορικές, πολιτιστικές και κοινωνικοπολιτικές αφηγήσεις της, βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής νέων αποκτημάτων του ΕΜΣΤ.
Οι καλλιτέχνιδες που συμμετείχαν στην έκθεση Γυναίκες, μαζί: Etel Adnan (1925, Βηρυτός, Λίβανος), Diana Al-Hadid (1981, Χαλέπι, Συρία), Ghada Amer (1963, Κάιρο, Αίγυπτος), Helene Appel (1976, Καρλσρούη, Γερμανία), Bertlle Bak (Αράς, Γαλλία), Karla Black (1972, Αλεξάντρια, Σκωτία), Πάκυ Βλασσοπούλου (1985, Αθήνα), Hera Buyuktasciyan (1984, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία), Μαρίνα Γιώτη (1972, Αθήνα), Χριστίνα Δημητριάδη (1967, Θεσσαλονίκη), Ελένη Καμμά (1973, Αθήνα), Μαρία Λοϊζίδου (1958, Λεμεσός, Κύπρος), Tala Madani (1981, Τεχεράνη, Ιράν), Δέσποινα Μεϊμάρογλου (1944, Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος), Annete Messager (1943, Μπερκ, Γαλλία), Tracey Moffatt (1960, Μπρίσμπεϊν, Αυστραλία), Ελένη Μυλωνά (1944, Αθήνα), Rivane Neuenschwander (1967, Μπέλο Οριζόντε, Βραζιλία), Άσπα Στασινοπούλου (1935, Αθήνα), Μαρία Τσαγκάρη (1981, Πειραιάς), Aleksandra Waliszewska (1976, Βαρσοβία, Πολωνία) και Gillian Wearing (1963, Μπέρμιγχαμ, Αγγλία).
Στο πλαίσιο της έκθεσης ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί η ομάδα This is not a fiminist project (κατόπιν προσκλήσεως του ΕΜΣΤ) συγκρότησε και παρουσιάζει ένα χρονολόγιο της πορείας του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα από το 1979 μέχρι και σήμερα. Βασίζεται στο ήδη υπάρχον ψηφιακό χρονολόγιο της διαδυκτιακής πλατφόρμας του This is not a fiminist project και περιλαμβάνει τεκμήρια από τους εξής φορείς, πρωτοβουλίες, άτομα και ομάδες: Αρχείο Γυναικών «Δελφύς«, Εργαστήριο Σπουδών Φύλου του Πανεπιστημίου, Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητα των Φύλων, Κιουρί@, Beaver, The Queer Archive, Gender Panic, Αντιγόνη Τσαγκαροπούλου, Emantes, Queer Ink, Ntizeza, Χάρτης Καταγραφής Σεξιστικής & Έμφυλης Βίας, Orlando LGBT + Ψυχική Υγεία Χωρίς Στίγμα, Συνέλευση 8ης Μάρτη, Strap-On Unicorns, G-All, Ιστορικοί για την Έρευνα στην Ιστορία των Γυναικών και του Φύλου, Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στο Δημόσιο Χώρο.
Το This is not a feminist project (Βάσια Ντούλια & Μάρη Σπανουδάκη) είνια ένα συνεργατικό καλλιτεχνικό/επιμελητικό σχήμα με έδρα την Αθήνα, που καταπιάνεται με φεμινιστικά ζητήματα. Μέσα από τον συνδυασμό ετερόκλητων πρακτικών, αναδύει παραμελημένες ιστορίες και μνήμες, ενώ ενισχύει φωνές σύγχρονων θηλυκοτήτων προκειμένου να ανατρέψει βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και κυριάρχες αφηγήσεις που σχετίζονται με την πατριαρχία.
notafeministproject.gr
