Λέων Α. Ναρ | Madre Salonico

Ποιος μιλάει ακόμη τα «λαντίνο», τη μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης; Ποιος τραγουδάει τα σεραφαδίτικα τραγούδια; Η νέα παράσταση μουσικού θεάτρου Madre Salonico, σε κείμενο του διακεκριμένου συγγραφέα Λέοντα Α. Ναρ, φέρνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ένα έργο σε μια γλώσσα που χάνεται, επενδυμένο με τα τραγούδια των εβραϊκών κοινοτήτων της λεκάνης της Μεσογείου, που συνδέει το παρόν με το παρελθόν ως μια χειρονομία μνήμης. 

Το έργο, που παρουσιάζεται σε ένα μείγμα «λαντίνο» (της ισπανοεβραϊκής γλώσσας σεραφαδίτικης κοινότητας) και ελληνικών, έρχεται μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του πολύπειρου Βίκτωρα Αρδίττη στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ για έξι μοναδικές παραστάσεις στις 4, 5, 6, 9, 10 και 11 Απριλίου 2025. Τη διασκευή των σεραφαδίτικων τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή και ερμηνεύει το μουσικό σύνολο Σμάρι με τη σύμπραξη του Φώτη Σιώτα. Τους ρόλους ερμηνεύουν οι Ελένη Ουζουνίδου και Λεονάρδος Μπατής. 

Κεντρικοί ήρωες του έργου είναι o Ιντό, μετανάστης τρίτης γενιάς που ζει στη Νέα Υόρκη, και η Ζάνα, η γιαγιά του, διάσημη κάποτε τραγουδίστρια. Οι δυο τους μοιράζονται τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τους προβληματισμούς τους, με έμφαση στην ιστορική διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είναι ταυτισμένη με τη συλλογική μνήμη της πόλης. Γιαγια και εγγονός ανακαλούν μνήμες, η Ζάνα αναπολεί τις επιτυχίες της ως τραγουδίστρια ερμηνεύοντας σεφαραδίτικα τραγούδια στη σκηνή, ενώ αναζητά παράλληλα τον παδικό της έρωτα που επιβίωσε από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Madre Salonico: Το τελευταίο καταφύγιο του σεφαραδίτικου πολιτισμού της Θεσσαλονίκης 

Η νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, η παράσταση Madre Salonico, φέρνει στη σκηνή μια θεματική που απασχόλησε εκτεταμένα την πεζογραφία και τον κινηματογράφο, όχι όμως το εγχώριο θέατρο. Το έργο, μέσο συλλογικής αυτογνωσίας και αναστοχασμού των τραυματικών γεγονότων της Σοά, ξεπερνά τους περιορισμούς της ιστοριογραφίας, καθίσταται μια καλλιτεχνική μαρτυρία και προσεγγίζει το τραύμα, διαμορφώνοντας ένα γόνιμο έδαφος για την κατανόηση και την αφομοίωση του ιστορικού παρελθόντος. 

«Ποια είναι η πατρίδα ενός Σεφαραδίτη;» αναρωτιέται ο Ιντό Μορντώχ, κάτοικος Νέας Υόρκης, Σεραφαδίτης τρίτης γενιάς και εγγονός της διάσημης Ζάνας, που πρωταγωνιστεί. Το έργο αναμετράται με το στοίχημα της διατήρησης μιας γλώσσας που χάνεται, μιας γλώσσας που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα αλλά την ίδια την έκφραση της ταυτότητας των Σεραφαδιτών, τη συλλογική τους ψυχή, την ίδια την ιστορία τους. Κάποια από τα σεραφαδίτικα τραγούδια που η Ζάνα ερμηνεύει στη διάρκεια της παράστασης («Μισιρλού», «Πού να βρω γυναίκα να σου μοιάζει») είναι γνωστά στο ευρύ κοινό από τις ελληνικές εκδοχές τους. 

Οι πρωταγωνιστές του Madre Salonico ψάχνουν τις χαμένες τους ρίζες και πασχίζουν, με όχημα, στην προκειμένη περίπτωση, τη γλώσσα και το τραγούδι, να ανιχνεύσουν το νήμα που συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Η κατανόηση και η ερμηνεία του τραυματικού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, με την επανεγγραφή των ιστορικών πηγών και μαρτυριών σε ένα καλλιτεχνικό πλαίσιο, συμβάλλουν στη σύνδεση με το παρόν. 

Το κείμενο της παράστασης υπογράφει ο Λέων Α. Ναρ, ο οποίος σημειώνει: «Το έργο θα δώσει τη δυνατότητα στους θεατές να ακολουθήσουν τα βήματα της Ζάνας και-γιατί όχι;-να ταυτιστούν μαζί της. Κι αυτό γιατί στο πρόσωπο της συγκεφαλαιώνει τόσο την ταυτότητα της μετανάστριας και του θύματος του σύγχρονου ρατσισμού όσο και της επιτυχίας, της δόξας αλλά και του ανεκπλήρωτου. Στο θέατρο ασφαλώς και υπάρχει η επινόηση, η μυθοπλασία είναι τελικά η δημιουργία. Είναι αδύνατον, άραγε, ένα μυθοπλαστικό έργο να μελετηθεί στη βάση της ορθολογικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης. Η απάντηση δεν είναι δεδομένη, πρέπει όμως σίγουρα να συμφωνήσουμε ότι κανένα θεατρικό, αλλα και λογοτεχνικό, έργο, όσο "επινοημένο" και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ιστορικό κενό. Η ίδια η επινόηση κινείται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο». 

Ο Βίκτωρ Αρδίττης, στην τρίτη του συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ μετά τις επιτυχημένες παραγωγές Το λαστιχένιο φέρετρο (2017) και Η πριγκίπισσα της Σάσσωνος (2019), σκηνοθετεί μια παράσταση ως «μια χειρονομία μνήμης», όπως υπογραμμίζει ο ίδιος. «Η σκηνή μπορεί να γίνει το τελευταίο καταφύγιο ενός χαμένου πολιτισμού, του σεφαραδίτικου πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, αλλά και όλης της λεκάνης της Μεσογείου, των τραγουδιών, της γλώσσας, και των εθίμων-η ανάμνηση μιας δύσκολης αλλά χαμένης και ευτυχισμένης συμβίωσης των θρησκειών και των πολιτισμών πριν από την Καταστροφή. Η εξακολουθητική συνθήκη της προσφυγιάς, η άρνηση εφησυχασμού στη λήθη και ο έρωτας. Στο έργο το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν με την ανησυχία της συναισθηματικής αποστασιοποίησης που ίσως στιγματίσει τις επόμενες γενιές. Αλλα και με την υπέρτατη ανάγκη διαχείρησης της μνήμης των πολλών "απόντων"», σημειώνει. 

Τις διασκευές τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή, μια από τις σημαντικότερες μουσικούς της νεότερης γενιάς. «Τα τραγούδια της παράστασης αποκαλύπτουν ένα κόσμο πολυπολιτισμικό με επιρροές από πολύ διαφορετικές μουσικές παραδόσεις: τανγκό, άριες, ρεμπέτικο τραγούδι και έργα οθωμανικής μουσικής συνυπάρχουν με συνδετικό κρίκο τη γλώσσα των Σεφαραδιτών, τα λαντίνο. Οι ενορχηστρώσεις και τα μέρη με πρωτότυπη μουσική επιδιώκουν να αποδώσουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα αυτής της μουσικής παράδοσης, αλλά και ταυτόχρονα να συνθέσουν το φαντασιακό τοπίο της εβραϊκής κοινότηταςτης Θεσσαλονίκης και να αναδείξουν το πεδίο δράσης του έργου, που είναι η μνήμη. Η μουσική του έργου παλινδρομεί ανάμεσα στο όνειρο και στην κυριολεξία», υπογραμμίζει.

Στην παράσταση συμμετέχει το μουσικό σύνολο Σμάρι, ένα ευέλικτο σύνολο δωματίου που διακρίνεται για τον μοναδικό συγκερασμό από μουσικές παραδόσεις της Ανατολής με τη σύγχρονη αρμονία. Το μουσικό σύνολο Σμάρι αποτελούν οι Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παρουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντούρης (κοντραμπάσο). Στην παράσταση συμμετέχει επίσης ο τραγουδιστής, συνθέτης και βιολιστής Φώτης Σιώτας.

Τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η χαρισματική ηθοποιός Ελένη Ουζουνίδου, με σημαντική πείρα σε μουσικοθεατρικές παραστάσεις, και του Ιντό ο έμπειρος ηθοποιός, ιδρυτής και κλαρινετίστας της μπάντας Klezmer Yunan Λεονάρδος Μπατής. 

Μουσικό θέατρο • Νέα παραγωγή
Λέων Α. Ναρ
Madre Salonico
4, 5, 6, 9, 10, 11 Απριλίου 20254
Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)
Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους

Κείμενο: Λέων Α. Ναρ
Σκηνοθεσία: Βίκτωρ Αρδίττης
Διασκευή σεφαραδίτικων τραγουδιών, πρωτότυπη μουσική: Μάρθα Μαυροειδή 
Σκηνικά, κοστούμια: Μαρία Πανουργιά
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Προβολές: Μάριος Γαμπιεράκης 
Βοηθός σκηνοθέτη: Άννα-Μαρία Ιακώβου 

Ζάνα: Ελένη Ουζουνίδου 
Ιντό: Λεονάρδος Μπατής 

Μουσικό σύνολο Σμάρι: Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ),Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντούρης (κοντραμπάσο)

Συμμετέχει ο Φώτης Σιώτας (βιολί, φωνή)

Σημεία προπώλησης:
- Ταμεία Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ (τηλ.: 2130885700, καθημερινά 9.00-21.00) www.nationalopera.gr | Ομαδικές πωλήσεις: 2130885742
- www.ticketservices.gr & Εκδοτήρια Ticket Services (Πανεπιστημίου 39)