Νίνα Παπακωνσταντίνου | Εγκώμιο της σκιάς
Από τις 12 Δεκεμβρίου έως τις 23 Φεβρουαρίου 2025 πραγματοποιείται ατο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του εκθεσιακού προγράμματος του annexM, η έκθεση «Εγκώμιο της Σκιάς» της Νίνας Παπακωνσταντίνου σε επιμέλεια της Άννας Καφέτση.
Παρουσιάζονται 8 in situ έργα που δημιουργήθηκαν ειδικά για τον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής, κατά το πλείστον άυλα ή εφήμερα έργα με φως, μεγάλων διαστάσεων βιντεοπροβολές, εγκαταστάσεις με πολλαπλά υλικά, όπως κερί, μολύβι, κιμωλία, υδατόχρωμα, ρετσίνι, λιβάνι, αραβικό κόμμι κ.α.
Η έκθεση της Νίνας Παπακωνσταντίνου δανείζεται τον τίτλο της από τον τίτλο της από το ομώνυμο βιβλίο του Τανιζάκι Το Εγκώμιο της σκιάς, και οι τίτλοι των έργων παραπέμπουν σε ομότιτλα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σχεδιασμένη ως εικαστική μυθοπλασία, η έκθεση επιχειρεί να δημιουργήσει ένα «χώρο, μία συνθήκη συνομιλίας μεταξύ δύο λογοτεχνών, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911) και του Τζουνίτσιρο Τανιζάκι (1885-1965).
«Αυτά που ήδη χάσαμε απ' τον κόσμο της σκιάς, θέλω να προσπαθήσω να τα ανακαλέσω τουλάχιστον μέσα στη σφαίρα της λογοτεχνίας. Στο παλάτι που λέγεται λογοτεχνία, τα υπόστεγα θέλω να είναι βαθιά και οι τοίχοι σκοτεινοί. Θα σπρώξω καθετί που χτυπάει στο μάτι μες στο σκοτάδι, θα προσπαθήσω να απογυμνώσω τα εσωτερικά από κάθε άχρηστη διακόσμηση. Δεν θέλω να ΄ναι όλα τα σπίτια έτσι, αλλά θα ήταν καλά να υπήρχε έστω κι ένα μόνο τέτοιο σπίτι. Όπου για δοκιμή να μπορούμε να σβήσουμε τα φώτα, να δούμε πώς θα 'ναι επιτέλους χωρίς αυτά.»
Τανιζάκι, Το Εγκώμιο της σκιάς
Μετάφραση: Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Άγρα 2021
Με αφορμή τις αισθητικές αντιλήψεις του ιάπωνα συγγραφέα, όπως διατυπώνονται στο δοκίμιο του 1933, και με βάση το αφηγηματικό έργο του σκιαθίτη «ποιητή του σκιόφωτος», η καλλιτέχνις μέσω της ιδιόχειρης αντιγραφής αποσπασμάτων από οκτώ διηγήματα και της πολυμεσικής τους μετάφρασης, κατά τη διαδικασία, εξερευνά στα έργα της έναν κόσμο λέξεων που κατοικούν σε μια ενδιάμεση διάσταση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, σε μια θολή, συγκεχυμένη ή και κρυμμένη εικόνα τους. Συνδέοντας την ομιχλώδη ασάφεια του ημίφωτος του Τανιζάκι με την ονειρώδη ατμόσφαιρα και την απόκοσμη φύση των ηρώων του Παπαδιαμάντη, αναδεικνύει τις δημιουργικές δυνατότητες που αναδύονται από τη σιωπή και τη μοναξιά-κατεξοχήν συμθήκη της συγγραφής-και γεννούν-μεταξύ άλλων-αυτόν τον «άλλο κόσμο» εσωτερικότητας και λιτού κάλλους.
Σημειώσεις της καλλιτέχνιδας για τα έργα
«Μέσα σε αυτή τη συνθήκη συνομιλίας των δύο λογοτεχνών, χρησιμοποιώ αποσπάσματα από οκτώ διηγήματα του Παπαδιαμάντη, ιδωμένα και συνδεδεμένα στην επεξεργασία τους με τις αισθητικές αντιλήψεις του Τανιζάκι, όπως διατυπώνονται στο έργο του Το Εγκώμιο της σκιάς. Πέρα από τα ίδια υλικά-τα ρυζόχαρτα στο επιτοίχιο έργο, αλλά και το κερί στο έργο πάνω στο τραπέζι-, που αναφέρονται στην ιαπωνική κουλτούρα, επιχειρώ να συνδυάσω το φυσικό εξωτερικό περιβάλλον των διηγημάτων και του κλειστού εσωτερικού κόσμου του συγγραφέα με το οικιακό περιβάλλον του ημίφωτος του Τανιζάκι.
Προβολές βίντεο
Έτσι, η αύρα και το κελάρυσμα του νεού στο βίντεο με τίτλο Τ΄αερικό στο δέντρο αποδίδονται με το φύσημα του αέρα που εισβάλλει στον εξωτερικό χώρο του σπιτιού και αλλοιώνει το απόσπασμα του κειμένου που είναι κολλημένο στο τζάμι μιας ενδιάμεσης πόρτας. Η κίνηση του χαρτιού και οι συνεχώς μεταβαλλόμενες εικόνες των γραμμάτων πάνω στο ημιδιαφανές τζάμι αναφέρονται στην αίσθηση που δημιουργούν φράσεις όπως “ηκούετο ο ψίθυρος κελαρύζων…” ή “η αύρα έσειε μυστικά…”. Εσωτερικός και εξωτερικός χώρος συνομιλούν μέσα από το ενδιάμεσο επίπεδο του κειμένου.
Οι σκιές ή οι θολές εικόνες των γραμμάτων στο βίντεο με τίτλο Υπό την βασιλική δρυν, μέσα από τις διαστρωματώσεις των ρυζόχαρτων που μετακινούνται ελαφρά καθώς φωτίζονται με διαφορετικό τρόπο, αναφέρονται τόσο στα ρυζόχαρτα που διυλίζουν το φως προς το εσωτερικό του γιαπωνέζικου σπιτιού, όσο και στην απόπειρα ανάγνωσης του αποσπάσματος του διηγήματος του Παπαδιαμάντη (το οποίο εκτυλίσσεται στο φυσικό περιβάλλον), με βάση την αίσθηση που αποκτά διαφορετικές μορφές ανάλογα με τον τρόπο θέασης, με τη σχέση φωτός και σκιάς, αλλά και της κίνησης των ματιών.
Ρυζόχαρτα
Στο επιτοίχιο έργο Όνειρο στο κύμα, χρησιμοποιώ περίπου 75 διαφορετικού τύπου ριζόχαρτα, όπου γράφω, με λευκή ακουαρέλα ( για να συνδέσω περαιτέρω τη διαφάνεια με την αίσθηση του νερού) και λευκή κιμωλία, αποσπάσματα από το ομότιτλο διήγημα, επιχειρώντας να συνδέσω, κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα σχεδόν φυσικά υλικά με την ονειρική αίσθηση του λογοτεχνικού έργου του Παπαδιαμάντη. Τα ίδια τα υλικά, καθώς και η εγκατάσταση λαο ο φωτισμός του έργου, μιλούν για την ονειρώδη φύση της γραφής, η οποία φαίνεται ή χάνεται, όταν κοιτά ή "διαβάζει" κανείς το έργο από διαφορετικές γωνίες.
Έργα με φως
Πρόκειται για τρία έργα φτιαγμένα με τον ίδιο τρόπο, με αποσπασματικές φράσεις ή λέξεις από τρία διηγήματα του Παπαδιαμάντη, οι οποίες προβάλλονται με φως σε διαφορετικές διαστάσεις και σημεία του εκθεσιακού χώρου-στο δάπεδο, ηλά στον τοίχο, ή σε ύψος αντίστοιχα με αυτό παραραθύρου-, αναλόγως με το κείμενο από όπου αντλούνται "Φλωρα ή Λάβρα", "Τα πτερέοντα δώρα", "Άνθος του γιαλού". Και τα τρία αυτά έργα αναφέρονται στο εξωτερικό φως (μέσα από τα κειμενικά αποσπάσματα του Παπαδιαμάντη μεταγραμμένα από την καλλιτέχνιδα) που εισβάλλει στον εσωτερικό χώρο, ως υπαινιγμός κίνησης, ως φως "αποκαλυπτικό" ή ως το φως που φωτίζει τα παιδικά όνειρα τη νύχτα, αντίστοιχα.
Το φως των προβολέων "διυλίζεται" με φίλτρα στη λογική του ρυζόχαρτου, κι έτσι το κείμενο που προβάλλεται είναι εν μέρει αναγνώσιμο. Είναι εδώ σαφής η αναφορά στην αγάπη του Τανιζάκι για το μαλακό διυλισμένο φως που περνά μέσα από το ρυζόχαρτο του σότζι (της ξύλινης συρταρωτής πόρτας που βλέπει στον κήπο του γιαπωνέζικου σπιτιού, η οποία αντί για τζάμια έχει ρυζόχαρτα που "αναχαιτίζουν" το φως). Με άλλα λόγια, το φως περνάει μέσα από τις λεξεις του Παπαδιαμάντη, διυλισμένο από το "φίλτρο" του Τανιζάκι, μέσα στον υποφωτισμένο χώρο της έκθεσης.
Πάνω στο τραπέζι
Σε ένα μοναστηριακού τύπου τραπέζι του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μεταγράφω σε επιφάνεια αλειμμένη με κερί το διήγημα του Παπαδιαμάντη "Αμαρτίας φάντασμα". Πρόκειται για ένα κείμενο "συναρμολογημένο" σύμφωνα με τον συγγραφέα από "παλιές άτακτες σημειώσεις τεθνεώντος ατυχούς φίλου". Το έργο κρατάει τη μορφή του βιβλίου μέσα από αλλεπάλληλα στρώματα γραφής, καθώς και τη μορφή των άτακτων σημειώσεων, έτσι ώστε να είναι μερικώς αναγνώσιμο. Η επιλογή του κειμένου, το οποίο έχει στο επίκεντρο την παρουσία ενός φωτεινού λευκού πλάσματος που συνοδεύεται από μία σκοτεινή κατάμαυρη κηλίδα, συνδέεται με την υπόλευκη ημιδιαφανή επιφάνεια του κεριού επάνω στη σκούρα επιφάνεια του τραπεζιού.
Πέρα από το κείμενο καθαυτό, η γραφή που ξύνει την επιφάνεια του κεριού πάνω στο τραπέζι αναφέρεται στις παλιές πινακίδες γραφής, αλλά και στην ίδια τη συνθήκη της συγγραφής και της κατανυκτικής προσήλωσης που απαιτεί. Το δε μέγεθος του έργου αντιπαραβάλλεται με αυτό του τραπεζιού επιτείνοντας την αίσθηση της μοναχικότητας που χαρακτηρίζει τον συγγραφέα.
Έργο με ρετσίνι στον τοίχο
Η φράση που γράφω με ρετσίνι πάνω στον τοίχο προέρχεται από το διήγημα "Ο Αλιβάνιστος", από το απόσπασμα το οποίο αναφέρεται στο νερό που κελαρύζει στη ρίζα του δέντρου, όπου “όλος ο βράχος άνωθεν στάζει ωσάν από ρευστούς μαργαρίτας”. Εδώ επιχειρώ να συνδέσω πάλι το φυσικό περιβάλλον που περιγράφεται στο απόσπασμα με έναν τοίχο εσωτερικό και, με τη χρήση ενός φυσικού υλικού του δέντρου, να αποτυπώσω τη διαφεύγουσα λάμψη των λέξεων».
Βιογραφικό
Η Νίνα Παπακωνσταντίνου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1968. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ και Καλές Τέχνες στο Camberwell College of Arts του Λονδίνου. Στο έργο της εξερευνά κυρίως τη σχέση του κειμένου με την εικόνα του, αλλά και το σχέδιο ως σύνολο σημείων, αποτυπώσεων και ηχογραφήσεων. Έχει παρουσιάσει έργα της σε πολλές ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο της έκθεσής της στο Μέγαρο παρουσιάζονται site specific εγκαταστάσεις με μεικτά μέσα και υλικά (κερί, μελάνι, φως κ.α.), ειδικά προσαρμοσμένα στον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής.
ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 12:00 – 20:00
Πέμπτη 13:00 – 21:00 (είσοδος ελεύθερη)
Δευτέρα κλειστά
Η καλλιτέχνις Νίνα Παπακωνσταντίνου θα ξεναγήσει τους κατόχους εισιτηρίων το Σάββατο 14/12/2024 13:00-14:00 και το Σάββατο 21/12/2024 13:00 – 14:00.
Η έκθεση θα παραμείνει κλειστή στις 24, 25, 26 & 31 Δεκεμβρίου και 1, 2, 3 & 6 Ιανουαρίου.
