ΑΝΑΒΟΛΗ | «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι | σκην.: Ιόλη Ανδρεάδη
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Π. ΔΑΔΑΚΑΡΙΔΗΣ & Κ. ΜΠΙΜΠΗΣ ΣΤΟ deBόp
Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά παρουσιάζει το έπος του Λέοντος Τολστόι «Πόλεμος και Ειρήνη» σε σκηνοθεσία Ιόλης Ανδρεάδη.
150 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση (1869), αλλά και 200 χρόνια από την καταληκτική ημερομηνία των γεγονότων που διαδραματίζονται στις σελίδες του (1820), ένας εκλεκτός θίασος πρωταγωνιστών ενσαρκώνει επί σκηνής το σημαντικότερο μυθιστόρημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Με όχημα τα γεγονότα που έλαβαν χώρα επί ρωσικού εδάφους μεταξύ 1805 και 1820 και έχουν ως επίκεντρο την επίδραση της γαλλικής εισβολής στην Τσαρική Ρωσία, ο Λέων Τολστόι πραγματοποιεί μια ανεπανάληπτη, μια οικουμενική σκιαγράφηση της ανθρώπινης ψυχής.
Φέρνοντας στο προσκήνιο τα πάθη της ρωσικής αριστοκρατίας την εποχή της Ναπολεόντειας κυριαρχίας, ο Τολστόι φωτίζει λεπτό προς λεπτό και με κάθε λεπτομέρεια το πέρασμα των ανθρώπων από τη φρίκη του πολέμου στη θαλπωρή της ειρήνης και από το φως του έρωτα στο σκοτάδι και την αποδοχή του θανάτου.
Για να εξυμνήσει, συγκινημένος, τη γενναιότητα, την ομορφιά, τη δύναμη ψυχής, τη στρατηγική ευφυΐα και το υψηλό φρόνημα ενός ολόκληρου λαού.
Λίγα λόγια για το «Πόλεμος και Ειρήνη»
«Ο πιο ισχυρός, ο πιο αδιάρρηκτος, ο πιο αβάσταχτος κι ο πιο σταθερός δεσμός που μας συνδέει με τους συνανθρώπους μας είναι αυτό που ονομάζουμε «εξουσία». Η εξουσία, με το βαθύτερο νόημα, δεν είναι παρά έκφραση της πιο μεγάλης εξάρτησης του ενός απέναντι στον άλλον. Είναι πολύ δύσκολο να καθορίσει κανείς τα όρια της περιοχής μεταξύ ελευθερίας και αναγκαιότητας κι ο καθορισμός αυτού του ορόσημου αποτελεί το θεμελιώδες πρόβλημα της ψυχολογίας.» Λέων Τολστόι
Το «Πόλεμος και Ειρήνη» αποτελεί έργο επικής διάστασης και θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στους 4 τόμους του και στις συνολικά 1.600 σελίδες του, μέσα από αναρίθμητά κεφάλαια και πρόσωπα, ο Λέων Τολστόι σκιαγραφεί με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια της γαλλικής εισβολής στη Ρωσία, περιγράφοντας τον αντίκτυπο της εποχής του Ναπολέοντα στην τσαρική κοινωνία, μέσα από τις ζωές πέντε ρωσικών αριστοκρατικών οικογενειών.
Ο Τολστόι το δούλεψε από το 1863 ως το 1869. Αρχικά σκόπευε να γράψει ένα μυθιστόρημα γύρω από τους «Δεκεμβριστές» που η ρωσική κυβέρνηση τους επέτρεψε μόλις το 1856 να επιστρέψουν από την εξορία. Για να το γράψει όμως έπρεπε να γυρίσει πίσω χρονικά, στην εποχή που εκδηλώθηκε η στάση των Δεκεμβριστών, δηλαδή στο 1825. Για να αποδώσει, δε, καλύτερα την ψυχολογία των κεντρικών ηρώων, έπρεπε να πάει ακόμα πιο πίσω και να φτάσει στον πόλεμο του 1812, κατά του Ναπολέοντα. Στη διάρκεια, λοιπόν, αυτής της συγγραφικής πορείας αναγκάστηκε να αλλάξει όλη τη σύλληψη του έργου του, κυριαρχώντας τελικά μέσα του περισσότερο το ενδιαφέρον για την εποχή της ναπολεόντειας εισβολής.
Το μυθιστόρημα εκδόθηκε για πρώτη φορά στο σύνολό του το 1869 και κατέλαβε την πρώτη θέση στον κατάλογο των πρώτων σε πωλήσεις βιβλίων στην τότε Ρωσία. Τμήματα του είχαν δημοσιευτεί προηγουμένως σε συνέχειες στο ρωσικό περιοδικό «Russkiy Vestink» μεταξύ 1865 και 1867, υπό τον τίτλο «Η χρονιά του 1805».
Αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλα τμήματα του έργου, ειδικά στα τελευταία κεφάλαια, αποτελούν φιλοσοφική συζήτηση, παρά αφήγηση. Και ότι ο ψυχικός κόσμος κάθε ήρωα αποκαλύπτεται σε συσχετισμό με τον ψυχικό κόσμο του ίδιο του λαού και με ξεκάθαρη σαφήνεια της θέσης του ήρωα πάνω στα ιστορικά και κοινωνικά προβλήματα της Ρωσίας.
Τέλος, ο Λέων Τολστόι στο μνημειώδες αυτό έργο, αποτυπώνει χωρίς περιστροφές έναν πρωτοφανή για την εποχή ρεαλισμό των ηρώων, εξηγώντας τον μηδαμινό ρόλο που παίζουν στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, αυτοί που αποκαλούνται ‘μεγάλοι άνδρες’.
Λίγα λόγια για τον Λέοντα Τολστόι
Ο Λέων Τολστόι γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1828 στη Γιάσναγια Πολιάνα, στο κτήμα της οικογένειάς του το οποίο βρισκόταν νοτιοδυτικά της Τούλα, σημερινής βιομηχανικής περιοχής στο ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας.
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Καζάν και έλαβε μέρος στον πόλεμο της Κριμαίας ως αξιωματικός του πυροβολικού, όπου και του απονεμήθηκαν ανώτερες διακρίσεις. Παρόλα αυτά, ο αποτροπιασμός του για τις φρικαλεότητες του πολέμου διαφαίνεται ξεκάθαρα από τα πρώτα του διηγήματα. Από το τέλος της δεκαετίας του 1860 ο Τολστόι εγκαθιστάτε ξανά στην πατρική του γη, ανοίγει σχολείο για τα αγροτόπαιδα της περιοχής και ιδρύει το ομώνυμο περιοδικό «Γιάσναγια Πολλιάνα». Είχε προηγουμένως ταξιδέψει σε Γαλλία, Ελβετία, Ιταλία και Γερμανία.
Στα 1862 παντρεύεται τη Σοφία Αντρέγιεβνα Μπερς. Από το 1863 ως το 1869 ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη συγγραφή του μυθιστορήματος «Πόλεμος και Ειρήνη», την εξοχότερη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων. Το βάθος της ψυχολογικής ανάλυσης, η αριστοτεχνική απεικόνιση ανθρώπινων μορφών και τοπίων και ο πλούτος της γλώσσας, κάνουν το «Πόλεμος και Ειρήνη» ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της ρεαλιστικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα και όχι μόνο.
Ο Τολστόι έγραψε νουβέλες, διηγήματα, μεγαλειώδη μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, αλλά και την περίφημη πραγματεία «Τι είναι τέχνη». Σε όλα του τα γραπτά διατυπώνεται ένας βαθύς ανθρωπισμός και μια προσωπική θρησκευτικότητα, γεγονός που τον έφερε και σε αντιδικία με την εκκλησία της Ρωσίας, η οποία τον απέβαλε από τις τάξεις της το 1901.
Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη στοργή στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος αγάπη και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του, προσπάθησε να βρει γιατί υποφέρουν οι άνθρωποι, με σκοπό να τους απελευθερώσει και να αποκαταστήσει την αξιοπρέπειά τους.
Ως καλλιτέχνης διακρίνεται για τη βαθιά γνώση των κρυφών πτυχών της ψυχής και την άμεση καθαρότητα του αισθήματος. Το έργο του είχε τεράστια σημασία ακόμη και στην εποχή του, ενώ επηρέασε έκτοτε τη ρωσική και την παγκόσμια λογοτεχνία, όσο κανείς.
Πέθανε το 1910 από πνευμονία στην περιοχή Αστάποβο σε ηλικία 82 ετών, όντας ήδη δημοφιλής και αγαπητός και ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς όλων των εποχών.
Σημείωμα του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά
Όταν τα μεγάλα λογοτεχνικά κείμενα συναντιόνται με το θέατρο, γίνεται έκδηλα ορατό αυτό που μας κληροδοτεί η υψηλή λογοτεχνία: τα γεγονότα υπερβαίνουν τη ρεαλιστική τους υπόσταση και καθίστανται μεταφορές ιδεών που μας ακουμπούν άμεσα. Το ίδιο συμβαίνει και με το αριστούργημα του Λέοντος Τολστόι, ήδη και από τη διαλεκτική που εγκαθιστά ο τίτλος του: Πόλεμος και Ειρήνη. Οι δύο αυτές λέξεις διαβάζονται όχι μόνο ως αντίθετες έννοιες, όχι μόνο ως αντίρροπες ιστορικές δυνάμεις, αλλά και ως διάδοχες πραγματικότητες που η μια γεννά την άλλη σε ατέρμονη διαδοχή. Να, λοιπόν, που η κίνηση της ιστορίας, και οι ανθρώπινες ζωές που αυτή συμπαρασέρνει καθώς σαρώνει τον χρόνο, αποκαλύπτονται επί σκηνής προσφέροντας μια υπόδειξη για τη δική μας σημερινή, μεταιχμιακή θέση στο ρεύμα των γεγονότων. - Νίκος Διαμαντής
Σημείωμα σκηνοθέτη
Το ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ σε διαφορετικές εκδόσεις, διαφορετικές μεταφράσεις. Φθαρμένα βιβλία από τρεις γενιές πίσω, μέσα στο παιδικό μου δωμάτιο. Βιβλίο-καταφύγιο. Στα δεκατέσσερά μου. Στα δεκαεφτά. Στα εικοσιένα. Στα εικοσιεννιά. Τώρα. Κάθε φορά να εφιστά την προσοχή μου στην ομορφιά της ζωής. Όπου ο πόλεμος είναι μεγάλος. Ο έρωτας είναι αδιάκοπος. Και η ζωή σκληρή, τρυφερή και σοφή.
Μια διασκευή για το θέατρο. Μια επιθυμία ζωής.
Διασκευή ενός μυθιστορήματος 1.600 σελίδων ίσον προσωπική οπτική. Μία επιλογή ανάμεσα σε άπειρες.
Πρέπει κανείς να πάρει την απόφαση πως είναι ένας μόνο αναγνώστης ανάμεσα σε εκατομμύρια αναγνώστες του Τολστόι, που τα δικά του βιώματα και οι εμπειρίες καθρεφτίστηκαν σε μερικά από αυτά που περνάνε οι ήρωες του έργου και άρα αυτό που γεννήθηκε σε αυτή τη συνάντηση καθορίζει το τί μένει, τί φεύγει, ποιοι από τους πολλούς χαρακτήρες του βιβλίου θα μεταφέρουν την ιστορία στην παράσταση, ποιες μάχες θα κρατηθούν, ποιοι έρωτες θα μνημονευτούν. Με αυτή την έννοια πρόκειται για μια θεατρική μεταφορά με έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο, το προσωπικό φίλτρο δηλαδή.
Μεγάλος σύμμαχος σε αυτό το εγχείρημα υπήρξε ο χρόνος. Οι εννέα μήνες της συγγραφής του νέου αυτού θεατρικού κειμένου, έδωσαν την απαραίτητη ελευθερία και το κέφι που χρειαζόμουν για να φτάσει το έργο στην τελική του μορφή. Έπειτα, το παρέδωσα στον Άρη Ασπρούλη, ώστε να προσφέρει με τις ενστικτώδεις αποφάσεις του την απαραίτητη συνέπεια στη φόρμα της γλώσσας, στο χιούμορ και στην εύρυθμη αφήγηση μιας τρίωρης σκηνικής ιστορίας.
Βασικές αρετές του πρωτότυπου βιβλίου σε σχέση με την απόπειρα της θεατρικής του μεταφοράς είναι η θεατρικότητα των περιγραφών του ίδιου του Τολστόι, η θεατρική τους δηλαδή λεπτομέρεια και το γεγονός πως ο συγγραφέας αγάπησε όλους τους ήρωες του – πράγμα που σε καλεί να κάνεις κι εσύ ως διασκευαστής.
Αντίστοιχα, η δυσκολία κατά τη θεατρική του μεταφορά έγκειται στο γεγονός ότι οι κεντρικοί ήρωες που αγάπησε και περιέγραψε τόσο θεατρικά ο Τολστόι είναι τόσοι πολλοί. Και τόσο αξιαγάπητοι. Άρα, αποτελεί μεγάλη θυσία η αποσιώπηση έστω και ενός από αυτούς. Και, φυσικά, μια ακόμη αντικειμενική δυσκολία αποτελούν οι 1.600 σελίδες του έργου, γεμάτες από στοιχεία που προσφέρονται για θεατρική αξιοποίηση. Αλλά εκεί ακριβώς γυρνάει κανείς στην προσωπική επιλογή, τη στηριγμένη σε βιώματα. Και στην εξυπηρέτηση της νέας ιστορίας που ήδη γεννιέται, η οποία σταδιακά σου «δείχνει» τί κρατάς και τί αφήνεις από την ίδια την υπό κατασκευή υπόστασή της.
Με τα συναισθήματα μιας φανατικής αναγνώστριας του βιβλίου αυτού του Τολστόι -η οποία ανήκει σε μια οικογένεια με τέσσερις γενιές φανατικών αναγνωστών του- και τον θαυμασμό μου απέναντι στην καθαρότητα της ιστορίας του, προτεραιότητά μου στη σκηνοθεσία ήταν να αφουγκραστώ το νέο πλέον έργο, αυτό της διασκευής, σε άμεση συνάφεια με τον καθένα από τους έντεκα πρωταγωνιστές, με τρόπο που να οδηγεί σε μια καθαρή ιστορία επί σκηνής, μέσα από έναν συγκεκριμένο κώδικα που να επικοινωνεί όσο γίνεται, τόσο με τη διαδικασία των προβών, όσο και με τις προσωπικές μου αναμνήσεις από τις αναγνώσεις του πρωτότυπου.
Τέλος, η ιδέα για την αισθητική όψη του έργου, εμπνευσμένη από το μεταγενέστερο κίνημα της Ρώσικης Πρωτοπορίας και ιδιαίτερα από τα τρισδιάστατα «αντι-ανάγλυφα» του Βλαντιμίρ Τάτλιν, βασίστηκε σε ένα πολύ συγκεκριμένο γλυπτό της Νατάσας Ροστώφ το οποίο βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Τολστόι στη Μόσχα.
Με βάση το μπρούτζινο αυτό γλυπτό, όπου εικονίζεται η αέρινη φιγούρα της εφηβικής Νατάσας μέσα σε ένα περίγραμμα μπαλκονόπορτας πολύ μεγαλύτερο από εκείνη -όταν μόλις έχει εξομολογηθεί το ενδιαφέρον της για τον Αντρέι στην ξαδέρφη της και εκείνος την έχει κρυφακούσει, δηλαδή στην πιο κρίσιμη και πιο ‘διάφανη’ στιγμή του έρωτά της για αυτόν-, δημιουργήσαμε αντίστοιχα υπερμεγέθη σκηνικά περιγράμματα για όλες τις σκηνές του έργου.
Και κάτω από αυτά τα διάφανα ‘θηρία’, που στέκονται πάνω από τα κεφάλια μας σαν τα τοτέμ της Ιστορίας ή των Κλασικών Κείμενων, τοποθέτησα τους ηθοποιούς μου, τους ήρωες του έργου, στο φυσικό τους μέγεθος, να εκδηλώνουν με στανισλαφσκική ειλικρίνεια τα σπουδαία τους πάθη.
Και είναι, αυτή η ειλικρίνεια, ο μόνος τρόπος να αναμετρηθεί κανείς με κάθε μεγάλο σχήμα και να το καταστήσει διάφανο, για να μπορέσει να περάσει από μέσα του και να αποκομίσει κάτι από αυτή την αέναη γεωμετρία των παθών. - Ιόλη Ανδρεάδη
Λίγα λόγια για την Ιόλη Ανδρεάδη
Η Ιόλη Ανδρεάδη γεννήθηκε στην Κυψέλη. Σπούδασε σκηνοθεσία στη RADA και στο King’s College London, στο οποίο ολοκλήρωσε το 2014 τη διδακτορική της διατριβή γύρω από το Θέατρο και την Τελετουργία, ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση. Έζησε 7 χρόνια στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, σπουδάζοντας και δουλεύοντας πάνω στο θέατρο ως υπότροφος των ιδρυμάτων FULBRIGHT FOUNDATION GREECE, Ίδρυμα Ωνάση / Onassis Foundation, Stavros Niarchos Foundation και J. F. COSTOPOULOS FOUNDATION. Είναι απόφοιτος του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στην Πολιτιστική Πολιτική στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει σκηνοθετήσει 30 παραγωγές σε Αθήνα, Λονδίνο, Εδιμβούργο, Βερολίνο, Ρώμη και Νέα Υόρκη. Έχει υπάρξει ιδρυτικό μέλος της διεθνούς πλατφόρμας σκηνοθετών «World Wide Lab», η οποία δημιουργήθηκε στο Watermill Center του Bob Wilson το 2011 και της οποίας διετέλεσε Καλλιτεχνική Διευθύντρια το 2013 και το 2015. Έκτοτε, η Ιόλη εργάζεται εντατικά στην Ελλάδα. Στη χώρα μας, τα τελευταία 4 χρόνια, έχει παρουσιάσει τις εξής 11 παραστάσεις: «Αρτώ – Βαν Γκογκ / avec un pistolet» στο Θέατρο Σημείο το 2015, «Οικογένεια Τσέντσι» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης τη σεζόν 2015-2016, «Διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – μια παράσταση στο Αρχείο» στο Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς το 2016, «Young Lear» στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2016, «Φονικό στην Εκκλησιά» στο Φεστιβάλ Φιλίππων το 2016, «Το βασίλειο της γης» στο Olvio τη σεζόν 2016 – 2017, «Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα» στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και στο Bob Festival (Φεστιβάλ Αθηνών) το 2017, «Ένας άνθρωπος επιστρέφει στην πατρίδα του πιστεύοντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν» στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης τη σεζόν 2017 – 2018, «Ο Μισάνθρωπος» στο Σύγχρονο Θέατρο την άνοιξη του 2018, «Ίων» στο Φεστιβάλ Φιλίππων, στο θέατρο Άλφα, σε περιοδεία στην Ελλάδα, στη Βόρεια Κλιτύ της Ακρόπολης και στο ΤΗΕ ΤΑΝΚ theatre στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, τη διετία 2017-2019 και «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» στον προαύλιο χώρο του Ασύλου Ανιάτων και στο University of Roehampton στο Λονδίνο, το 2019. Το ίδιο διάστημα δίδαξε Αρχαίο Δράμα και Devised Theater στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, όπου πραγματοποίησε και σεμινάρια θεάτρου για άτομα σε απεξάρτηση και συμμετείχε στο «Caravan Project» μέσω του οποίου ταξίδεψε σε ακριτικές περιοχές της Ελλάδας για να διδάξει δημιουργική γραφή. Έχει διδάξει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην Ανωτέρα Δραματική Σχολή Δήλος. Είναι επίσης πιστοποιημένη Yoga Teacher και διδάσκει Acting Yoga.
Ταυτότητα παράστασης:
Μετάφραση από τα αγγλικά - Σκηνοθεσία - Κίνηση: Ιόλη Ανδρεάδη
Πρωτότυπη διασκευή για το θέατρο: Ιόλη Ανδρεάδη & Άρης Ασπρούλης
Σκηνογραφία - Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Πρωτότυπη Μουσική Σύνθεση: Γιάννης Χριστοφίδης
Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση
Κατασκευές: Γιάννης Νίτσος
Κατασκευή αρκούδας: Στέλιος Κουτρούλης
Κατασκευές χειροποίητων φιγούρων και χάρτη: Γιάγκος Ανδρεάδης
Διδασκαλία Χορού Ecossaise: Darren Royston
Βοηθός Σκηνοθέτη: Νατάσα Πετροπούλου
Φωτογραφίες: Σταύρος Χαμπάκης
Video Trailer: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Μακιγιάζ – Κομμώσεις: Αννα Μαρία Προκοπίδου
Διεύθυνση Παραγωγής: Κατερίνα Διακουμοπούλου
Συνεργάτης Παραγωγής: Λευτέρης Κώτσης
Συμπαραγωγή: Δημοτικό Θέατρο Πειραιά & Performing arts and entertainment ltd
Διανομή (με σειρά εμφάνισης):
Λέων Τολστόι & Στρατηγός Κουτούζωφ: Κώστας Καζάκος
Άννα Πάβλοβνα & Σοφία Τολστόι: Ρούλα Πατεράκη
Αντρέι Μπαλκόνσκι: Πυγμαλίων Δαδακαρίδης
Νατάσα Ροστόβα: Νεφέλη Κουρή
Πιέρ Μπεζούχωφ: Κωνσταντίνος Μπιμπής
Ναπολέων Βοναπάρτης: Γεράσιμος Γεννατάς
«Μπελ» Ελέν Κουράγκινα: Βασιλική Τρουφάκου
Νικολάι Ροστώφ: Κώστας Νικούλι
Μάρια Μπαλκόνσκαγια: Τζένη Κόλλια
Λίζα Μπαλκόνσκαγια: Εστέλλα Κοπάνου
Ανατόλ Κουράγκιν: Ανδρέας Κανελλόπουλος
Το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική. Προλογίζει ο Δημήτρης Μανιάτης.
